Odilbek Isoqov – banklarni xususiylashtirish kechikayotgani haqida

O‘zbekiston moliya vazirining sobiq o‘rinbosari Odilbek Isoqov “Lolazor” podkastida davlat banklari transformatsiyasi, ularning xususiylashtirilishi va sohadagi hozirgi jarayonlarga to‘xtaldi. Uning so‘zlariga ko‘ra, banklar transformatsiyasi cho‘zilib ketayotgani bejiz emas, bunga bir nechta sabablar bor.

“Rossiya–Ukraina urushi hududimizdagi investorlarning strategik obektlarni sotib olishga qiziqishini kamaytirdi. Bundan tashqari, 20–25 yil oldin bo‘lgani kabi katta banklar endi yangi bozorlardan bank sotib olishmayapti. O‘sha paytda Koreyadan, Yevropadan, Qozog‘istondan banklar kirib kelgan edi. Bu ularga biznesini kengaytirish va riskini diversifikatsiya qilish imkonini bergan. Hozir esa ular uchun bu manfaatli emas”, — dedi Isoqov.

Uning fikricha, bugun bankni sotib oluvchi kam va sotuv jarayoni murakkablashgan. Shunga qaramay, transformatsiya jarayoni to‘xtamaydi.

“Davlat banklarida rentabellik past”

Isoqovning ta’kidlashicha, 2018–2019 yillarda boshlangan islohotlar muayyan natija bergan bo‘lsa-da, hali ko‘p o‘zgarishlar qilish kerak.

“Gap 7 yilning kamligida emas, balki banklar rahbarlariga qo‘yilayotgan KPI’larda. Xususiy banklarda foydaning kapitalga nisbati 30–35 foiz, ba’zida undan ham yuqori. Davlat banklarida esa ayrimlari salbiy, faqat 2–3 tasida 10 foizdan yuqori ko‘rsatkich bor. Bu ko‘rsatkichlarni oshirish shart. Shuningdek, muammoli aktivlar foizi 2–3 atrofida ushlab turilishi zarur. Kapital yetarliligi ham muhim – banklar hozir 15–16 foizni ushlab turibdi”, — deya izoh berdi sobiq vazir o‘rinbosari.

Isoqov iqtisodiyot o‘sayotganini, banklarning foydaliligini oshirish uchun imkoniyatlar mavjudligini qayd etdi. Shu bilan birga, davlat topshiriqlari banklar faoliyatining tijorat qismini cheklamasligi lozimligini ta’kidladi.

“Davlat topshiriqlari bilan 2–3 ta blok ishlasin, qolgan bloklar esa pul topish bilan shug‘ullansin. Shunda transformatsiyani muvaffaqiyatli yakunlash mumkin bo‘ladi”, — dedi u.

“Bank tizimi 80–90 foiz davlat qo‘lida bo‘lmasligi kerak”

Isoqovning so‘zlariga ko‘ra, ko‘p mamlakatlarda davlat banklari soni juda kam.

“Bank tizimining 80–90 foizi davlatga tegishli bo‘lmasligi kerak. Qozog‘istonda ham 1–2 ta rivojlanish banki bor. Lekin bu davlat biz uchun yaxshi misol emas, chunki inqiroz davrida bir nechta davlat banklari yopilgan. Bizda qarorga ko‘ra, uchta bank davlat ixtiyorida qoladi: O‘zmilliybank, Mikrokreditbank va Agrobank. Qolganlarini baribir xususiylashtirish kerak. Bu IPO yoki mahalliy investorlarga sotish orqali bo‘ladimi – baribir, bank tizimini konsolidatsiyalash vaqti keldi”, — deya xulosa qildi Isoqov.

Davlat banklarini sotish kechiktirilishi

Joriy yilning iyul oyida hukumat bir qator davlat banklarini sotishni yana kechiktirdi.

“O‘zsanoatqurilishbank”ni xususiylashtirishning yakuniy bosqichi 2025−2026 yillarga, “Asakabank”, “Aloqabank” va “Turonbank”niki esa 2026−2027 yillarga mo‘ljallanyapti. Shu bilan birga “Milliy bank”, “Agrobank”, “Xalq banki”, “Mikrokreditbank” va “Biznesni rivojlantirish banki” ustav kapitallaridagi davlat ulushini 2028 yilgacha sotish rejalashtirilmagan.

Ma’lumot uchun, mamlakatdagi ikkinchi yirik bank hisoblangan «O‘zsanoatqurilishbank»dagi barcha davlat ulushini 2022 yil oxirigacha, keyinchalik esa 2023 yil oxirigacha savdoga chiqarish rejalashtirilgandi. Shundan so‘ng 2024 yil oxirigacha xususiylashtirish orqali bankdagi davlat ulushini 50 foizdan kamaytirishga qaror qilindi, ammo bu amalga oshmadi.

Avvalroq “Asakabank” xususiylashtirish muddati 2023 yil oxiridan 2025 yil oxirigacha surilgani xabar qilingandi. “Asakabank” bugungi kunda Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi (88,22 foiz), Iqtisodiyot va moliya vazirligi (10,85 foiz), Buxoro neftni qayta ishlash zavodi (0,73 foiz), “O‘zavtosanoat” (0,1 foiz), “O‘zagrosug‘urta” (0,08 foiz) va “O‘zbekinvest”ga (0,02 foiz) tegishli.

Iqtisodiyot va moliya vazirligining tushuntirishicha, ushbu beshta bankdagi davlat ulushini saqlab qolish aholining moliyaviy xizmatlarga bo‘lgan talabini qondirish, investitsiya loyihalarini qo‘llab-quvvatlash va bank xizmatlari bilan hududiy qamrovni kengaytirishga qaratilgan.