“Sibir kuchi–2” bitimiga Tramp turtki berdimi?

Xitoyning “Sibir kuchi–2” kelishuviga rozi bo‘lishi Moskva–Pekin siyosiy yaqinlashuvining ramziga aylandi. XXR RFdan arzon gaz olish orqali ichki ehtiyojlarini qondiryapti, lekin Yevropa tajribasidan kelib chiqib, to‘liq qaramlikdan ehtiyot bo‘ladi. Xitoy uchun bu loyiha AQSh bilan muzokaralarda qo‘shimcha ustunlik berishi ham mumkin. “Geosiyosat”da mavzu yuzasidan tahlilchilar Bektosh Berdiyev va Jahongir Akramov sharhi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

— Xitoy nega “Sibir kuchi–2” kelishuviga endi rozi bo‘ldi?

Bektosh Berdiyev: “Gazprom” raisi Aleksey Miller bu memorandumni yuridik jihatdan majburiyat yuklovchi hujjat deb alohida ta’kidladi.

Avvaliga, “Sibir kuchi–1” (“Sila Sibiri-1”) loyihasiga to‘xtalsak. Bu gaz quvuri Irkutskdan boshlanadi, Chayanda va Kovikta konlaridan o‘tadi. U Mongoliyani aylanib o‘tib, to‘g‘ridan to‘g‘ri Xitoyga kirib boradi. Uzunligi qariyb 2160 km. Rossiya energetik siyosatida Xitoyga uchta asosiy yo‘nalishda gaz yetkazib berilishi rejalashtirilgan. Birinchisi hozir ishlayotgan “Sibir kuchi–1”. Mutaxassislarning ma’lumotiga ko‘ra, bu quvur orqali yiliga 38 milliard kubometrgacha gaz Xitoyga yetkazilmoqda.

Ikkinchi yo‘nalish yaqinda imzolangan “Sibir kuchi–2” loyihasi. U Yamaldagi Urengoy konidan boshlanib, 2700 kilometr uzunlikda Xitoygacha cho‘ziladi, undan keyin ham davom etadi. Aslida bu konlar Yevropani ta’minlash uchun mo‘ljallangan edi. Masalan, 2019 yilgacha Rossiya Yevropaga gaz yetkazib berishdan 165 milliard dollargacha daromad olgan.

Endi savol tug‘iladi: Nega Xitoy “Sibir kuchi–2” loyihasiga rozi bo‘ldi? Bunga bir nechta sabab bor:

1. Xitoy izolyatsiyaga uchragan Rossiyani siyosiy jihatdan qo‘llab-quvvatlashni maqsad qilmoqda.

2. Eng asosiysi, arzon gaz olish. Rossiya o‘z ichki bozoriga gazni qancha narxdan yetkazib berayotgan bo‘lsa, Xitoy ham xuddi shu narxni xohlayapti. Masalan, ming kubometr gaz Yevropaga 135–155 dollardan sotilayotgan bo‘lsa, Xitoy uni deyarli ikki baravar arzon narxda olyapti.

“Sibir kuchi–2” quvuri orqali 2029 yildan boshlab yiliga 50 milliard kubometr gaz yetkazib berilishi rejalashtirilgan. Ehtiyoj tug‘ilsa, bu hajm 58 milliard kubometrgacha oshishi mumkin. Demak, 2030 yildan keyin Rossiya Xitoyga umumiy 110 milliard kubometr gaz eksport qilishi kutilmoqda. Bu Xitoyning umumiy gaz importining 40 foiziga teng bo‘ladi.

Shu bilan birga, Xitoy Rossiya gaziga to‘liq bog‘lanib qolishni istamaydi. Rossiyaning Yevropaga nisbatan energiya orqali bosim o‘tkazgan tajribasi Pekinga yaxshi ma’lum. Shu sababli Xitoy bu loyihalarga faqat o‘zining joriy manfaatlarini ko‘zlab qaraydi.

2025 yil sentabr holatiga ko‘ra, “Sibir kuchi–2” qurilishi hali boshlanmagan. Rejaga ko‘ra, loyihaning ishga tushirilishi 2029 yilga to‘g‘ri keladi. Memorandum imzolangan bo‘lsa-da, bu loyiha tez orada amalga oshmaydi.

Jahongir Akramov: “Sibir kuchi” loyihasining dastlabki nomi “Oltoy” bo‘lgan. Keyinchalik u “Sibir kuchi” deb o‘zgartirildi. Loyiha 2007-2008 yillarda ko‘tarilgan, biroq o‘sha paytda Xitoy ham, Rossiya ham shoshilmadi, chunki Rossiya Yevropa bilan yirik gaz shartnomalarini imzolash arafasida edi. 2014 yilda Qrim anneksiyasidan so‘ng “Sibir kuchi–1” bo‘yicha kelishuv may oyida tasdiqlandi va 2014 yil 1 sentabrdan qurilish boshlandi; loyiha 2019 yilda yakunlandi (taxminan 5 yil davom etdi).

“Sibir kuchi–1” Irkutsk va Yoqutiston hududlari orqali (Manjuriya yo‘nalishiga chiqib) Xitoyga ulanadi. Uning hozirgi yillik quvvati taxminan 38 mlrd kub metr. Endi yana 50 mlrd kub metr quvvatga ega bo‘ladigan yangi yo‘nalish qurilishi rejalashtirilmoqda, bu Yamal yarimorolidagi konlardan olinadigan gazni Xitoyga yo‘nalishga qaratilgan. Mutaxassislar bu qadar yirik quvurni 5 yil ichida bitirish qiyin bo‘lishini ta’kidlashadi.

Shartnomaning imzolanishida Tramp omili muhim rol o‘ynagani ham aytiladi. Xitoy avval bu kelishuvga shoshmay kelgan, odatda Rossiya qiyin vaziyatga tushganda vaziyatdan o‘z foydasiga foydalanishga urinadi. Rossiya-Ukraina urushi boshlanganidan so‘ng AQSh suyultirilgan tabiiy gaz eksportida yetakchiga aylandi. Tramp ma’muriyati Xitoyga AQSh gazi borasida bosim o‘tkazgani haqidagi ma’lumotlar ham tarqalgan. Shunday sharoitda Xitoy quvur loyihasini AQSh bilan muzokaralardagi bosimga qarshi vosita sifatida ko‘rishi mumkin. “Sibir kuchi–2” Putin uchun geosiyosiy loyiha bo‘lib ko‘rinsa, Xitoy uchun u avvalo geoiqtisodiy ahamiyatga ega. Xitoy o‘zini “katta aka” sifatida ko‘rsatib, “kichik uka”ni biroz qo‘llab, G‘arb bilan kurashda motivatsiya beradi va ayni paytda AQSh bilan muzokaralarda pozitsiyasini kuchaytiradi.

Tramp omilining yana bir jihati sifatida, Trampning Alyaskada Putinni qabul qilganidan ko‘p o‘tmay, Rossiyaning “Novatek” kompaniyasiga tegishli “Arctic LNG 2” loyihasi doirasidagi tankerlar Xitoyga yo‘l oldi va sentabr boshida Xitoy janubidagi Beibu portlarida qabul qilina boshladi, degan iddaolar bor. Ma’lumki, “Arctic LNG 2” 2023 yildan beri sanksiyalar ostida. Xitoy go‘yoki AQShning o‘zi “tartibni buzgani”ni ko‘rgach, bundan foydalanishga kirishgani ta’kidlanadi. Shu ma’noda, “Sibir kuchi–2” imzolanishi uchun Putin Sidan ko‘ra Trampdan ko‘proq minnatdor bo‘lishi kerak, degan fikrlar ham bildirilmoqda.

Suhbatni YouTube'da batafsil tomosha qiling.
NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.