Autsorsing, tender va bolalar haqi: davlat bog‘chalarida oziq-ovqat ta’minoti qanday tashkil qilinyapti? 

Respublikaning deyarli barcha hududlarida davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini oziq-ovqat bilan ta’minlash autsorsing firmalarga taqsimlanmoqda. Xo‘sh, tenderlar qanday o‘tdi, uni yutganlar va yutolmaganlar nima deyishmoqda? Kun.uz surishtiruvida shu haqda so‘z boradi.

Hukumatning shu yil yanvardagi 1-son qarori asosida davlat bog‘chalari autsorsing asosida ovqatlantirilishi tartibi belgilandi. Yangi tartib bilan avgust oyida joylarda tenderlar o‘tkazildi.

Ishtirokchilar ish tajribasi, moliyaviy qarzdorliklari, insofsiz ijrochilarning yagona reyestrida bor yoki yo‘qligi, texnik topshiriq va tender hujjatlari talablariga mosligiga qarab tanlanadi.

Bir qarashda hammasi risoladagidek, qonun asosida, shaffof va to‘g‘ri o‘tgandek ko‘rinishi mumkin. Ammo mana shu tenderda qatnashgan tadbirkorlardan biri ayrim viloyatlarda yashirin ishlar bo‘layotganini iddao qilmoqda. Kun.uz ixtiyoriga kelib tushgan audioda tenderlar korrupsion elementlarning ehtimoliy aralashuvi bilan o‘tganiga ishora beradi.

Tender shartlari buzilganmi?

Yaqinda Samarqandning davlat bog‘chalariga muzlatilgan va sifati buzilgan go‘sht mahsulotlari tarqatilgani ma’lum bo‘lgandi. Tahririyat muxbiri vaziyatni o‘rganish chog‘ida bolalarga muzlatilgan go‘sht berish mumkin emasligini, bu amaldagi Sanpin qoidalariga zid ekanini aniqlagandi.

Qolaversa, ta’minotchi korxona (autsorsing) vakili mudiraga bosim qilib, “kerak bo‘lsa boshqa narsa ham berasiz”, degani ham kuzatilgan.

2021 yildan beri 20 ta bog‘chaga autsorsing xizmatini ko‘rsatib kelgan va shaxsi sir qolishi sharti bilan intervyu bergan fuqaroga ko‘ra, respublikaning deyarli barcha hududlarida autsorserlarga shunday ishlash topshirig‘i berilgan.

Suhbatdoshimiz bu yil avgust oyida o‘tgan tenderda g‘olib chiqa olmaganini aytarkan, qoidalar tanlov jarayonidayoq buzilganini bildirdi.

“Tender talabi bo‘yicha biz 100 foiz hamma hujjatni qilib topshirganmiz. “Zalogoviy” summasi va ichida so‘raydigan [hujjatlari bor]. Tenderga qatnashadigan ishtirokchiga qo‘yilgan talabda autsorsingda ishlagan bo‘lishi kerak, degan joylari bor. Chunki bizning firmamiz ishlab turgan. Ishlab turgan joyimizdan biz kiryapmiz. Lekin bizga nol ball berib, chiqarib yuboryapti. Nima asos? Biz bu bo‘yicha murojaat qildik, hech kim javob ham bergani yo‘q.

Ikkita firma kirdi: g‘olib, zaxira g‘olib. Ikkalasi ham bir odamniki. Asli tagini ko‘tarib kelsangiz, ikkalasi ham bir odam. Hozirgi kunda g‘olibni kimdir yiqitsa, zaxira g‘olib ham o‘zi”, - dedi tadbirkor.

Uning qo‘shimcha qilishicha, viloyatdagi (qaysi viloyat ekani tahririyatga ma’lum) barcha tumanlar tagidan egasi bitta bo‘lgan va tenderda faqat guvohnoma bilan qatnashgan firmalarga berilgan.

“Bu narigi yutib olgan firmaning hujjatini ko‘ramiz deyapmiz. Mana, tenderni hozir shunday ochib ko‘rsak, E-tender’ga kirsangiz, ko‘rasiz. Bizning firmamiz hujjatini ochib ko‘rsangiz, hamma hujjatni ko‘ra olasiz. U firmanikini ochib ko‘raman desangiz, bitta guvohnoma bor, boshqa hech nima yo‘q.

Men borib turib o‘sha yutib olgan firma bilan gaplashganman. Chunki chaqirtirgan, keling, bir siz bilan ham ishlashaylik, degan. Borganman. Borganimda menga aytganki, “siz nima hujjatlar topshirdingiz?” Mana, misol, har bitta beradigan mahsulotingizdan namuna so‘ragan. Vazirlikning kamerasini qaytarib ko‘rsa, bizlar haqiqatan shuncha namunalarni olib borganmiz. Lekin yutgan firma biror narsa olib bormagan.

Chunki o‘zining og‘zidan aytib turibdi: “biz hech nima olib bormaganmiz”, deyapti. Biz pulini berdik, bo‘ldi, deyapti. Xohlasangiz, mana oling, ishlang, deyapti. “Qanday ishlaymiz?” desam, “ha, bizga mana shunaqa 40 foiz pulini berasiz”, deyapti. Unga 40 foiz pul bersa, u bolaga hech nima bormaydi-ku!” – deydi suhbatdosh.

Amerikadan kelgan “kal buva” ko‘p narsani hal qilib ketadi

Tadbirkor g‘olib kompaniya vakili bilan yozib olingan suhbatni Kun.uzʼga taqdim etdi. 57 daqiqalik audioyozuvda suhbatdosh viloyatdagi barcha bog‘chalarga autsorser ekaniga ishora qilib, korrupsion sxemani ochib bergan. Quyida dialogning ayrim muhim qismlari keltiriladi.

“– Hozir siz … dan boshqa viloyatni ham oldinglarmi yoki faqat … mi?

– Yo‘q, faqat …

– Boshqa viloyatlarni olmadingizmi?

– Yo‘q. Jizzaxga taklif berdi. U yerda kim borib ishlaydi, aka? Jizzaxda bitta … lik akamiz bor, … aka. Butun Jizzax viloyatini [olgan].

– U ham katta tadbirkor ekan-da, “znachit”, bitta viloyatni olgan bo‘lsa.

– Ha, u odam Toshkentda ishlaydi.

– Nima ish qiladi?

– Shu, tadbirkor, autsorsing.

– Toshkent shahridami?

– Toshkent shahrida, tumanida – hamma joyida. Endi o‘zingiz ham bunday ko‘rib bilsangiz, endi hammamiz ko‘chaning bolasi. Bilib yurasiz-ku. Baloga qolgan pul-da…

– Men o‘zim olib borib hujjatlar topshirdim, videoroliklar qildik, mahsulotlar olib borib topshirdik, shuncha “rasxod” qilib, shuncha harakat qilib…

– Pirxonada o‘tiribmiz, yolg‘on gap yo‘q. Hech narsa topshirganimiz yo‘q. Firmalaring autsorsingda ishlagan ekan-ku. Gaplashib odamini topganda, ming foiz o‘tardi. “Tem boleye” hozir ishlab turgan ekan.

– Shunday-da, ishlab turgan.

– Anu bo‘limdan bitta shunday xat olsa, ishlab turibdi, deyilgan.

– Olingan, bor xat.

– Endi u yer bilan gaplashmaganingizdan keyin bu bo‘limdan 50 ta xat olmaysizmi, aka, foydasi yo‘q-ku.

– Endi, shuni aytyapman-ku, Amerikadan kelgan “kal buva” ko‘p narsani hal qilib ketadi.

– Shunday-shunday, aka.

– Bularning orqasida … lar turibdi, aka.

– Yo‘g‘e?

– Ha.

– Iye, … lar ham? Bu bog‘chaga ham?

– Bizlarning ustimizda ham bitta aka bor, o‘sha aka hammasini yurgizib turadi.

– Kim u aka? … likmi?

– Yo‘q, yo‘q, u respublikadan.

– Vazirlikda ishlaydimi?

– Yo‘q, yo‘q, boshqa joyda”, – deyilgan suhbatda.

… ismli kimsa tenderda yutqazgan tadbirkorga birga ishlashni taklif qilarkan, autsorsingdan tushadigan pulning bir qismi Toshkentga olib borilishini, “kattakon”larga berilishini, shunday kelishilganini aytgan.

“Endi 10 kg emas, 6 kg go‘sht solamiz-da”

“– U yer bilan 22 ga gaplashilgan. Yuqori bilan.

– 22?

– Ha.

– 22 foizmi?

– Ha. Bu degani, hozir mana, 15 foiz sizga tashlab beriladi-ku, 15 foiz, siz kissangizdan xarajat qilib, yana 7 foiz qo‘shib turib ularga beriladigan pul.

– Iye, hozir 22 foiz ishlab turibsiz-ku, siz 22 foiz daromad ko‘ryapsizmi? Men 22 foiz daromad ko‘rganim yo‘q hozir.

– Qarang-da, hozir siz tenderda yutgan bo‘lsangiz, xizmat foiziga 29,5 foiz ustama bilan o‘tgansiz. U degani, hozir siz necha pul olyapsiz autsorsingda bitta bolaga, bir kunligiga?

– 16 500 so‘mdan 18 foiz ustamasi ichida.

– Ha, ustamasi ichida. Hozir bunda 24 500 so‘m bo‘ladi, bitta bolaniki.

– 24 500 so‘m bo‘lar… bo‘limda unaqa pul yo‘q-ku, budjetda.

– Endi u pul beradi-da. Respublika beradimi, boshqa joy beradimi, ularga uning qizig‘i yo‘q. 24 500, 23 000, ana shundaydan bitta bolaga pul beriladi.

– Bo‘pti, 23 500 so‘mdan uring. Bizning “rayon”da, ayni vaqt 4 700 ta bola bor.

– Yo‘q, siz to‘g‘ri tushuning, aka. Bu biz qo‘ygan qoida, shart yoki biz qo‘ygan narsa emas. Bu butun respublika miqyosida bo‘lgan narsa. Masalan, mana, o‘zingiz qaysi viloyatda tanishingiz bor, autsorsingda ishlagan?

– Yo‘q, hech qaysi viloyatda yo‘q tanishim.

– Masalan, Navoiyga o‘tdi, masalan-da. Buxoro ham o‘tgani yo‘q. Toshkent bor, o‘tib ketdi “polnosti”. Toshkentdan so‘rang. Sirdaryo o‘tib ketdi, Sirdaryodan so‘rang. Surxondaryo o‘tib ketdi, vodiy o‘tib ketdi, Jizzax o‘tib ketdi. “Lyuboy”idan so‘rang-a, aka. Shunday borasiz, shunday ko‘rib, shunday kirasiz, shunday gapiradi, mana shunday, mana shunday, mana shunday narsa. Erta masalan, endi … da tug‘ilganman deyapsiz, erta masalan, birorta muammo bo‘lsa, o‘zingiz hal qilib olasiz-da. Agar jaa biror muammo bo‘ladigan joy bo‘ladigan bo‘lsa, ularning bo‘yniga o‘sha shart qo‘yilgan, sizning o‘sha muammongizni yechib berish. Mana, bo‘limingiz tomonidanmi, prokuratura tomonidanmi, o‘shanaqa tomonlardan nimaki muammo bo‘lsa, yechilishi bo‘yniga qo‘yib berilgan.

– Yo‘q, men endi bitta savol-da, aka. Mana, tekshiruvchi keladi, misol uchun. Sizda ham, menda ham keladi-ku, keladi. Tekshiruvchi keldi. Tekshiruvchi kelib qozonda birinchi go‘shtni o‘lchaydi.

– Ha, go‘shtni o‘lchaydi.

– 10 kg go‘sht solishimiz kerak. Hozir endi biz mana buncha narsani bu yerga “rasxod” qilganimizdan keyin biz nima qilamiz? Endi 10 kg emas, 6 kg go‘sht solamiz-da.

– Shunday-shunday.

– 6 kg go‘sht solsang, bu yoqqa kel, deydi. Birdan shu gapni gapiradi. Muttahamsan sen, deydi.

– U shu foizini yuqori qilgan, bitta shu narsani ushlab turibdi. 29,5 foizlik. To‘g‘ri kelsa ol, to‘g‘ri kelmasa olma, deb bitta shu gapni ushlab turibdi.

– Hozir 12 milliardga 15 foizini to‘ladi. Men “fakticheski” 8 milliardlik narsa beraman. 4 milliard yo‘q pul. 4 milliard uchun ham men 25 foiz pul to‘layapman degan gap.

– Shunday bo‘lyapti. Lekin to‘xtang, to‘xtang. U mana, yilning oxirida hisob-kitob bo‘ladi. Tushundingiz-a? Siz hozir masalan, siz bilan 12 milliardlik shartnoma bo‘lyapti.

– Xo‘p.

Shartnomani 1 yilga cho‘zi berish – $100 ming

– Siz 12 milliardning 22 foizini beryapsiz, to‘g‘rimi? U yerga. 15 foiz tushyapti, qolgani kissangizdan. U yilning oxirida minus-plyus bo‘ladi, keyingi yilga cho‘zdirib berish uchun, masalan, 100 ming beradigan joyingizga o‘sha pulingiz hisob-kitob bo‘ladi. Siz 100 ming bermaysiz, 10 ming berasiz yoki 10 ming bermay 30 ming berasiz. Ana shu, o‘sha bilan hisob-kitob bo‘ladi.

– U kelasi yil uning tartibi qanday bo‘ladi, hech kim bilmaydi.

– Yo‘q, endi tartib qanday bo‘ladi? U va’da berilgan u narsaga. U yerda bitta-ikkita odam bilan gaplashilmagan. Bu yerda hozir mayda pul bo‘lmayapti. Hozir mana shu olingan 11 ta tumanimizda ana shu 22 foiz pul, aka, bilasizmi necha pul bo‘ladi? 36 milliard bo‘lyapti. U yerga kam pul berilmayapti. Sizga o‘xshagan odam kammi? 11 ta tumandan ikkitadan tadbirkorni hisoblasangiz, 22-25 ta odam bo‘lib ketyapti”, – deyilgan dialogda.

Bolalar endi muzlatilgan go‘sht yeydi

Shuningdek, audioda bog‘chalarga yetkazilayotgan mahsulotlar orasida yangi go‘sht emas, muzlatilgani berilayotgani haqida ham gap boradi.

“– Siz, masalan, qanaqa go‘sht berasiz bog‘chalarga?

– Qanaqa go‘sht? O‘zimning molxonamdan…

– “Svejiy” go‘sht berasizmi?

– Ha, e. Aka, bizning bog‘chalar bor-ku, “svejiy” go‘sht olmasa, aka, qabul qilmaydi.

– Ko‘tarib bo‘limga chopadi, prokuraturaga chopadi.

– Bular, ehhe, prokuraturagacha… bizda prokuraturada “zamprokuror” bor edi. Shuning oldigacha bordi-da bular, e, qanaqa to‘polonlar bo‘lmadi.

– Endi hamma narsani harakat qilasiz, birinchi qo‘ldan olishga-da.

– Yo‘q, birinchi qo‘l mana, men o‘zimning molxonam bor. Men o‘zim mol boqaman, o‘zim yetishtiraman, o‘zim so‘yaman.

– Endi masalan, mana shu olib ketgan tadbirkorlar birontasi “svejiy” go‘sht bermaydi.

– Nima beradi?

– “Zamorojyenniy” go‘sht beradi.

– A, “zamorojyenniy” mumkin emas-ku.

– Mumkin bo‘ladi-da. Hozir masalan “zamorojyenniy” go‘sht 61 ming, 62 ming.

– Lahatda u, aka. O‘lik mol-da u. O‘lik moliga kafolat yo‘q-da.

– Mana, Samarqand shahrida 60 ta bog‘cha bilan to‘rt yildan beri ishlasam, bitta … shahar emas, masalan, … bilan ishlaymiz, … bilan ishlaymiz, …, … — hamma joyga 100 foiz “zamorojyenniy” go‘sht beramiz. “Imenno” men o‘zim 100 foiz “zamorojyenniy” go‘sht beraman. Birontasiga “svejiy” go‘sht bermaganman.

– Gapirmaydimi?

– Hech kim gapirmaydi. Endi, aka, siz o‘ylashingiz mumkin, u biron nima noto‘g‘ri deb. Endi ko‘zingiz bilan bir “fakticheski” o‘ylab ko‘rsangiz, … da endi bitta firmaga chiqib ketyapti hamma narsa, bitta narsaga bo‘lyapti-da. Mana buni hech kim ovoza qilmaydi, o‘zingiz ham bilasiz-ku.

– Yo‘q, aka, men tushunib turibman. Men shuning uchun boya kelgan paytimda aytdim-ku: “Aka, omadingizni bersin”. Beribsiz, olibsiz. Bermaganman, olmadim men.

– Xohlasangiz, mana, mardga-mard o‘ynaymiz. Xohlasangiz agar-da, endi siz ishlagan ekansiz, savol-javobni bilar ekansiz-da. Birga boramiz. Beradigan joy bor-ku. Birga boramiz. O‘zingiz ko‘rib kelasiz. Xohlasangiz.

– Men baribir oldindan hisobga pul olmayman.

– Nimaga olmaydi? Nimaga olmaydi? O‘zi olmaydi. Kelgan odamlari qanaqa mashinalarda keladi, o‘zingiz uchun bir ko‘rib xulosa qilasiz”, deyilgan suhbatda.

Bundan tashqari, hozirda autsorser bo‘lib qolgan firmalar bog‘chalar uchun yaqinda tasdiqlangan “Yagona umummavsumiy menyu”larda ham o‘zgarish qilishlarini, o‘zaro korrupsion sxema sabab bolalarga kamroq, sifatsizroq mahsulotlar berilishiga ishora qilgan.

Keyingi tenderlar esa yuzaki o‘tkazilib, hozirgi tadbirkorlar bilan shartnomalar saqlab qolinishi aytilgan.

“Bunga vazirliklar aralashgan” – tadbirkor

Kun.uz bilan gaplashgan tadbirkor yuqoridagi ishlarda Maktabgacha va maktab ta’limi hamda Moliya vazirliklarining qo‘li borligiga gumon qilmoqda.

“100 foiz aralashgani aniq. Bunga Moliya vazirligining ham aralashadigan holati, joyi bor. Aniq tushuntirib berib ketayotgan bo‘lsam, mana, misol, bitta “rayon”da 10 000 ta bolaga bizning quvvatimiz yetadi, 10 000 ta bolani olamiz, deyapti. Fakt bo‘yicha o‘sha tumanda, misol, 7 000 ta bola bor. Bular 10 000 ta bolaning pulini hisob-kitob qilyapti-da, oldindan bular o‘sha shartnoma bo‘yicha pulning 15 foizini kesib olib ketyapti. Sentyabr, oktyabr, noyabr oyining pulini hozir bu moliya avgust oyiga qo‘yib berdi. Bular pulni yechib ketdi hozir, pul yo‘q. O‘zi sentabr, oktyabr, noyabrga moliya pul beradi, deyapti. Moliya qachon beradi? Qachon oladi uni tadbirkor pulini? Bo‘ldi, bular pulni yechib ketdi. Pul qani, desangiz, pul ketdi, Toshkentga ketdi, ularga berdik, deyapti.

Hammasidagi odam o‘sha o‘zlari, o‘zlariga tegishli bo‘lgan odam. O‘zlari hisob-kitobini qilgan, o‘zlari pulini bergan. Mana, men gaplashganimda menga aytyapti, ochiqchasiga aytyapti: “Pulni berasiz, aka, mana beraman, olib borib ishlang”, deyapti. “Pulni bermayapsiz, yo‘q, aka, ish bera olmaymiz sizga”, deyapti”, – dedi u.

Suhbatdoshimiz ayni vaziyat yuzasidan Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi, Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligiga murojaat qilganini, ammo rasmiylar befarq qolishyotganini, hech kimga ishonchi qolmaganini ta’kidladi.

“Biz o‘zimning jiyanlarim boradigan davlat bog‘chasidan hammasini oldik. Chunki ularning beradigan “produktasi”, ularning beradigan go‘shtida shubha bor, uni olish kerak deb o‘ylayman. Shuning uchun biz bog‘chaga aralashganimiz yo‘q”, – dedi u.

Kun.uz keyingi ko‘rsatuvida aslida autsorsing va keytering xizmatlari bog‘chalarda qanday tashkil etilishi kerakligi, bu bolalarning salomatligida qanchalik ahamiyatli ekani haqida so‘z boradi.

Ma’lumot uchun, autsorsing (inglizcha: outsourcing) — bu bir kompaniyaning o‘z faoliyatidagi ayrim ish, xizmat yoki jarayonlarni tashqi tashkilotga (yoki shaxsga) topshirishi, ya’ni ularni “tashqaridan” bajarishga buyurtma berishidir. Oddiy qilib aytganda, bunda ma’lum xizmat pul evaziga tashqi kompaniya tomonidan amalga oshiriladi.

2019 yildagi Vazirlar Mahkamasining tegishli qarori bilan bog‘chalarda autsorsing asosida sog‘lom ovqatlantirish tizimi yo‘lga qo‘yilishi belgilangan. Shu yili joriy etilishi kerak bo‘lgan tizim O‘zbekistonda 2021 yildan 6 800 ta davlat bog‘chasidan 1 200 ga yaqinida ishlay boshlagan.

Qolgan 5 600 ga yaqin muassasalarda an’anaviy shaklda ovqatlantirish davom etavergan, ya’ni bog‘chaning oshpazi va xo‘jalik mudiri hokimiyat ajratadigan pulga o‘zlari mahsulot sotib olib, oshxonasida taom tayyorlaydi.

Esingizda bo‘lsa, 2021 yilda Samarqand viloyati Paxtachi tumanidagi davlat bog‘chasida oshpaz va xo‘jalik ishlari mudirining go‘sht o‘g‘irlagani keskin muhokamalarga sabab bo‘lgandi. Ayni Paxtachidagi keys autsorsingga o‘tish jarayonining tezroq start olishiga turtki bo‘lgan desak ham bo‘ladi.

2021 yilda autsorserlar uchun tender o‘tkazilib, shartnoma tuzilgan. Bu shartnomalar 2025 yil avgustigacha amal qilib kelgan.

Dilshoda Shomirzayeva tayyorladi.