AQShda ikkita yirik avtomobil kompaniyasi bankrot bo‘ldi: bu moliyaviy tizim uchun yangi ogohlantirishmi?

First Brands Group avtomobil ehtiyot qismlari ishlab chiqaruvchi global kompaniya bo‘lib, filtrlar, tormoz tizimlari va yoritish elementlari kabi mahsulotlar yetkazib berardi. 29 sentabr kuni u AQShda “Chapter 11” bankrotlik himoyasi uchun ariza berdi. Kompaniya majburiyatlari 10 milliard dollardan oshgan, aktivlari esa atigi 1-10 milliard dollar oralig‘ida baholangan.

Bankrotlikning asosiy sababi sifatida ortiqcha qarz yuki va agressiv kengayish siyosati tilga olinmoqda. First Brands so‘nggi yillarda bir nechta raqobatchi kompaniyalarni sotib olgan, bu esa kredit yukini keskin oshirgan. Shuningdek, kompaniya balansdan tashqari moliyalashtirish (off-balance sheet financing) va faktoring mexanizmlaridan haddan tashqari foydalanib, o‘zini likvid deb ko‘rsatgan. AQSh Adliya vazirligi (DOJ) kompaniya atrofida tergov boshlab, 2,3 milliard dollarga yaqin mablag‘ yo‘qolganini, ayrim aktivlar esa bir nechta marta garovga qo‘yilganini aniqlagan.

Oradan ko‘p o‘tmay, sub-prime (kredit reytingi past) segmentda faoliyat yuritgan Tricolor Holdings ham “Chapter 7” bo‘yicha to‘liq tugatilish jarayonini boshladi. Kompaniya asosan AQShda bank hisobraqamiga ega bo‘lmagan, asosan ispan tilida so‘zlashuvchi aholiga mo‘ljallangan avtomobil kreditlari va ijarasi bilan shug‘ullangan. U o‘z faoliyatini aktivlarga asoslangan qimmatli qog‘ozlar (ABS) orqali moliyalashtirgan, biroq yuqori darajadagi risklar va kredit to‘lovlarining kechikishi tufayli defoltga uchradi.

Tricolor bankrotligi natijasida ayrim banklar sezilarli yo‘qotishlarga duch keldi. Masalan, Fifth Third Bancorp 178 million dollar zarar haqida e’lon qildi. JPMorgan Chase rahbari Jyeymi Dimon bu holatni “yashirin qarz sektoridagi kengroq muammolarning boshlanishi” deb atadi va “agar bitta muammo ko‘rinsa, demak yana boshqalari ham chiqadi” deya ogohlantirdi.

Ekspertlarning fikricha, ikki kompaniyaning qulashida umumiy jihatlar bor: ular rasmiy bank tizimidan tashqarida faoliyat yuritgan, kredit risklarini ikkilamchi bozorlarda yashirgan va regulyatorlar uchun shaffof bo‘lmagan tuzilmalardan foydalangan. The Washington Post yozishicha, bu jarayonlar 2007–2008 yillardagi ipoteka inqirozini eslatmoqda va hozirgi “xususiy kredit” sektori yetarli nazorat qilinmayotganidan darak beradi.

Angliya banki rahbari Endryu Beyli bu holatlarni “moliya tizimidagi chuqurroq zaifliklarning belgisi” deb atadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, First Brands va Tricolor — “ko‘mir konidagi kanareykalar”, ya’ni tizimdagi xavflarni oldindan bildiruvchi signallar bo‘lishi mumkin.

Bu bankrotliklar fond bozorlari va obligatsiya segmentida ishonchni pasaytirdi. AQShning bir qator mintaqaviy banklari aksiyalari arzonlashdi, riskli qarz bozorida esa foiz stavkalari oshdi. Investorlar endi xususiy kredit sektorini yanada diqqat bilan kuzatmoqda, chunki bu sohadagi har qanday uzilish moliya tizimi uchun yangi “domino effekti”ni keltirib chiqarishi mumkin.