Qo‘y go‘shti va mol go‘shti: qay biri qaysi vaqtda foydaliroq?

Qo‘y go‘shti qadimdan inson organizmini isituvchi, kuch va quvvat beruvchi mahsulot sifatida tavsiflanadi. Uning tarkibida temir, rux va B12 vitamini ko‘pligi qon aylanishini yaxshilaydi, immun tizimini mustahkamlaydi. Bu go‘shtning asosiy kamchiligi unda to‘yingan yog‘larning ko‘pligidir. Yurak-qon tomir kasalliklari, yuqori xolesterin yoki ortiqcha vazndan aziyat chekayotgan insonlarga qo‘y go‘shtini me’yordan ortiq iste’mol qilish tavsiya etilmaydi. Shuningdek, yog‘li qo‘y go‘shtining ba’zida hazm bo‘lishi og‘ir kechadi, ayniqsa, kechki payt yeyilganda.

Mol go‘shti inson organizmi uchun eng muhim oziq moddalar – to‘liq qiymatli oqsil va osongina so‘riladigan temir manbai hisoblanadi. Aynan shu xususiyati sababli u organizmni energiya bilan ta’minlash, miya faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, gormonlar va fermentlar ishlab chiqilishida muhim rol o‘ynaydi. Oqsil esa mushaklar, organlar va suyaklarning asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, immun tizimini mustahkamlash hamda organizmni turli kasalliklardan himoya qilishda ishtirok etadi.

Mol go‘shti, shuningdek, tsink va B guruhi vitaminlariga boy. Bundan tashqari, mol go‘shti tarkibidagi B12 va B6 vitaminlari qizil qon hujayralari hosil bo‘lishi, yurak-qon tomir tizimi faoliyatini mustahkamlash va insult xavfini kamaytirishda muhim rol o‘ynaydi. Riboflavin, niatsin va tiamin kabi boshqa B-kompleks vitaminlari esa sog‘lom teri va ko‘rishni saqlash, shuningdek, ovqatdan energiya ajratib olish jarayoni samarali kechishini ta’minlaydi.

Qaysi vaqtda foydali?

Qo‘y go‘shti tarkibida yog‘ miqdori yuqori: u tanani tezda isitadi va energiya beradi. Shu bois, mazkur go‘sht sovuq mavsumda foydaliroq hisoblanadi.

Qishda organizm issiqlik va kaloriya manbalariga ko‘proq ehtiyoj sezadi, qo‘y go‘shti esa bu ehtiyojni qoplay oladi. Bunda uning foydali yog‘lari, ya’ni kon’yugatsiyalangan linoleik kislota (CLA) tanada yog‘ almashinuvini me’yorda ushlab turadi, immunitetni mustahkamlaydi. Qo‘y go‘shti, shuningdek, yurakni isituvchi, sovuqda tez charchashni kamaytiruvchi tabiiy energiya manbai sifatida ta’riflanadi. Ammo issiq mavsumda, yozda yog‘li qo‘y go‘shti tanaga og‘irlik qilishi, hazm tizimini qiyinlashtirishi mumkin.

Mol go‘shtining asosiy afzalligi yengil hazm bo‘lishi va uning tarkibida organizmga zarur hisoblangan B6, B12 vitaminlari hamda kreatin moddasining ko‘pligidir. Shu sababli, mol go‘shti yoz oylarida yoki jismoniy faollik yuqori davrlarda foydaliroq. U mushaklarni mustahkamlaydi, qon tarkibini yaxshilaydi va energiyani uzoq muddat davomida saqlab turadi. Sportchilar, faol mehnat qiladigan yoki yozgi issiqda tanani ortiqcha yog‘ bilan qiynamaslikni istovchi insonlar uchun mol go‘shti eng maqbul tanlovdir.

Iste’mol me’yori qancha bo‘lishi kerak?

Go‘shtning sog‘lom ta’siri uni qanday va qancha miqdorda iste’mol qilishga ham bog‘liq. Mutaxassislar haftasiga 3 marta, 500 grammdan oshmagan miqdorda pishgan go‘sht yeyishni unumli me’yor deb hisoblaydi. Bu miqdor tananing oqsilga bo‘lgan ehtiyojini qoplaydi, lekin xolesterinni oshirmaydi. Go‘sht bilan birga sabzavot va ko‘katlarni iste’mol qilish ham muhim, chunki ular yog‘ning so‘rilishini kamaytiradi va vitaminlar o‘zlashtirilishini yaxshilaydi.

Qovurilganimi, qaynatilganimi yoki dudlangani?

Go‘shtni tayyorlash usuli uning foydalilik darajasiga bevosita ta’sir qiladi. Bir xil go‘shtni turlicha pishirish natijasida organizmga kiradigan yog‘, vitamin va oqsil miqdori ham o‘zgaradi.

Qovurish go‘shtni mazali qiladi, ammo samarali va sog‘lom usul hisoblanmaydi. Yuqori haroratda yog‘lar parchalanadi, oqsillar qisman yo‘qoladi va zararli moddalar (masalan, akrilamid yoki benzopiren) hosil bo‘ladi. Bu moddalar yurak-qon tomir va oshqozon-ichak tizimiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek, ko‘p miqdordagi yog‘da qovurilgan taomlar xolesterinni oshiradi va hazm bo‘lishi qiyinlashadi. Agar qovurilgan go‘sht yemoqchi bo‘lsangiz, uni kamroq yog‘, past harorat va qisqa muddatda tayyorlash tavsiya etiladi.

Dimlab tayyorlash go‘shtning foydali moddalari saqlanadigan eng to‘g‘ri usullardan biridir. Go‘sht past haroratda asta-sekin pishgani uchun oqsillar parchalanmaydi, vitaminlar esa yo‘qolmaydi. Dimlangan taomlar hazm bo‘lishi oson, yurak va oshqozon uchun eng sog‘lom variant sanaladi. Ayniqsa, sabzavotlar bilan birga dimlangan go‘sht (masalan, kartoshka, sabzi, piyoz bilan) organizmga zarur tola, vitamin va minerallarni kompleks shaklda ulashadi.

Qaynatilgan yoki bug‘da pishirilgan go‘sht ham sog‘liq uchun foydali. Qaynatishda zararli moddalar hosil bo‘lmaydi, yog‘ning bir qismi suvga o‘tadi, oqsillar esa yaxshi saqlanadi. Yurak kasalliklari, diabet yoki oshqozon muammolari bo‘lgan insonlarga bug‘da pishirilgan yoki qaynatilgan go‘sht tavsiya etiladi. Bunday go‘sht yengil hazm bo‘ladi, tanani to‘yintiradi va energiya beradi, ammo og‘irlik qilmaydi.

Dudlangan go‘sht (ya’ni tutun bilan quritilgan yoki pishirilgan go‘sht) o‘ziga xos hidi va ta’mi bilan ko‘pchilikning sevimli taomlaridan biri sanaladi. Dudlash jarayonida foydalaniladigan tutun va yuqori harorat ayrim zararli moddalar, masalan, poliaromatik uglevodorodlar (PAU) va nitrozaminlar hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu moddalarning ortiqcha iste’moli oshqozon-ichak tizimiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi, yurak-qon tomir kasalliklari xavfini oshirishi va hatto kanserogen (saraton keltiruvchi) ta’sirga ega bo‘lishi mumkin.

Mutaxassislar fikricha, dudlangan go‘shtni vaqti-vaqti bilan, me’yorida iste’mol qilish zarar keltirmaydi. Eng muhimi, tabiiy usulda, kimyoviy tutun suyuqliklari (sun’iy dud) ishlatilmagan holda tayyorlangan mahsulotni tanlashdir.

Diyoraxon Nabijonova