O‘zbekistonda harbiy xizmatni o‘tash: bu haqda nimalarni bilish kerak?

Bu o‘zgarishlar O‘zbekiston Respublikasining «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonuni bilan tartibga solinadi — hujjat lex.uz saytida e’lon qilingan.

Armiyaga kimlar va qachon boradi

Armiyaga 18 yoshdan 27 yoshgacha bo‘lgan, harbiy hisobda turadigan erkaklar chaqiriladi. Chaqiruv bir yilda bir marta — bahorda, mart–aprel oylarida o‘tkaziladi. Har bir chaqiruv kampaniyasining aniq sanalarini Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydi.

Chaqiruvning amaldagi muddatlarini gov.uz portalidagi «Haqiqiy harbiy xizmat» bo‘limida tekshirish mumkin.

Saralash qanday o‘tkaziladi

Har bir chaqiriluvchi harbiy qismga jo‘natilishidan oldin hujjatlar tekshiruvi va tibbiy ko‘rikdan o‘tadi.

1. Hujjatlar quyidagilardan iborat:

• shaxsni tasdiqlovchi guvohnoma (ID-karta yoki pasport);
• harbiy hisob guvohnomasi yoki harbiy guvohnoma(agar bo‘lsa);
• ma’lumoti to‘g‘risidagi hujjat;
• oilaviy holati va ish yoki o‘qish joyi haqidagi ma’lumotnoma;
• xizmatni kechiktirish huquqini tasdiqlovchi ma’lumotnoma (agar bo‘lsa).
• foto 3x4- 4 dona.

Xatoliklarning oldini olish va chaqiruvning qonuniyligini tasdiqlash maqsadida barcha ma’lumotlar harbiy komissariat bazasi bilan solishtiriladi.

2. Tibbiy tekshiruv turli yo‘nalishdagi shifokorlar: terapevt, xirurg, nevrolog, psixiatr, oftalmolog va boshqa mutaxassislar tomonidan o‘tkaziladi.

Tibbiy ko‘rik natijalari asosida chaqiruv komissiyasi shaxsning xizmatga yaroqlilik toifasini belgilaydi:

• «A» - harbiy xizmatga cheklovlarsiz yaroqli;
• «B» - harbiy xizmatga ayrim cheklovlar bilan yaroqli;
• «V» - cheklangan ravishda yaroqli, zaxiraga olinnishi mumkin;
• «G» - vaqtincha yaroqsiz (davolanish uchun chaqiruv kechiktiriladi);
• «D» - harbiy xizmatga yaroqsiz (ozod qilinadi).

Tibbiy ko‘rikdan so‘ng harbiy komissariat vakillari, shifokor, psixolog hamda mahalla vakilidan iborat chaqiruv komissiyasi tomonidan suhbat o‘tkaziladi. Suhbat jarayonida quyidagilar aniqlanadi:

• fuqaroning harbiy xizmatga tayyorligi va motivatsiyasi;
• uning jismoniy va ruhiy barqarorligi;
• intizomi va axloqi (ma’muriy yoki jinoiy huquqbuzarliklar bor-yo‘qligi);
• oilaviy va ijtimoiy ahvoli.

Komissiya barcha ma’lumotlar asosida quyidagi qarorlardan biriga keladi:

• fuqaroni harbiy xizmatga yuborish;
• harbiy xizmatni kechiktirish (o‘qishi, salomatligi va yaqinlarini parvarish qilishi tufayli);
• qonunga muvofiq ravishda harbiy xizmatdan ozod etish.

Harbiy xizmat turlari

O‘zbekistonda chaqiriluvchilar harbiy burchini ado etishlari uchun uch xil shakl mavjud:

Asosiy farq:

Oylik xizmat tayyorgarlikdan tezroq va kundalik hayotdan ajralmagan holda o‘tishni istaganlar uchun, yillik xizmat esa harbiy sohada ko‘tarilish yoki harbiy qismda tajribaga ega bo‘lishni xohlovchilar uchun.

Har ikki shakl Vazirlar Mahkamasining 2019 yildagi 243-sonli qaroriga asosan muvofiqlashtiriladi - lex.uz

Yillik harbiy xizmat

Bu davomiyligi 12 bo‘lgan oddiy majburiy harbiy xizmat. Chaqiriluvchilar armiya ehtiyojlari va salomatligi holatiga qarab mamlakatdagi harbiy qismlarga taqsimlanadilar.

2019 yildan boshlab barcha chaqiriluvchilar bir xil — 12 oy xizmat qiladilar, oliy ma’lumotlilar uchun mavjud bo‘lgan farqlar bekor qilingan.

Xizmat qanday o‘tadi

Armiyadagi hayot intizom, jismoniy tayyorgarlik va kundalik faoliyatni yo‘lga qo‘yishni ta’minlaydigan qat’iy belgilangan tartib asosida tashkil etilgan. Qoidaga ko‘ra, harbiy xizmatchining kuni ertalab soat 6:00 ga yaqin uyg‘onish bilan boshlanadi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• ertalabki badantarbiya va saflanish;
• jangovar, taktik va qurolli tayyorgarlik bo‘yicha mashqlar;
• nizomlar bo‘yicha, jismoniy va texnik tayyorgarlik;
• tushlik va qisqa tanaffus;
• tushlikdan keyingi mashg‘ulotlar va xo‘jalik ishlari;
• kechki saf tekshiruvi va uyquga yotishgacha bo‘lgan bo‘sh vaqt.

Askarlar bo‘sh vaqtlarida sport bilan shug‘ullanishi, kitob o‘qishi, madaniy-ma’rifiy tadbirlarda qatnashishi mumkin.

Harbiy xizmatchilar uch mahal ovqat, mavsumiy kiyim-bosh, yotoq joy va shaxsiy gigiyena vositalari bilan ta’minlanadilar. Oziq-ovqat ratsioni kaloriyalilik talablariga muvofiq ravishda tuzilgan hamda go‘sht, sut va sabzavot mahsulotlarini o‘z ichiga oladi. Taom sifati harbiy tibbiy xizmat tomonidan nazorat qilinadi. Aksariyat qismlarda yangi qulaylik standartlari joriy etilmoqda: dush, kir yuvish, dam olish xonalari va sport zallari bilan jihozlangan yangilangan kazarmalar. Shu tarzda, tartib va yashash sharoiti intizom, jismoniy tayyorgarlik hamda insoniy sharoitlarga hurmat uyg‘unlashgan holda tashkil etilgan.

Oylik harbiy xizmat

Oylik xizmat — bu harbiy tayyorgarlikning qisqartirilgan shakli bo‘lib, rasman «safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmat» deb ataladi. U bir yillik majburiy harbiy xizmatni o‘tamasdan fuqarolarga o‘z harbiy burchini ado etish imkonini beradi. Fuqaro kurslarni tugatganidan so‘ng harbiy xizmatni o‘tagan hisoblanadi va Mudofaa vazirligi rezerviga kiritiladi.

Kimlar borishi mumkin

18-27 yoshli quyidagi fuqarolar oylik xizmatga borishi mumkin:

• ilgari muddatli harbiy xizmatni o‘tamagan
• tibbiy cheklovlar bo‘lmagan
• sudlanmagan va harbiy ro‘yxat bo‘yicha cheklov bo‘lmagan

Qanday ariza berish mumkin

Arizani mahalliy Mudofaa vazirligi bo‘limiga yoki my.gov.uz portali orqali («Harbiy hisob va safarbarlik» bo‘limida) berish mumkin.

Xizmat qayerda o‘tkaziladi

Tayyorgarlik 28 kalendar kun davomida Mudofaa vazirligining maxsus bazalarida — Toshkent, Jizzax, Qashqadaryo va boshqa viloyatlarda o‘tadi.

Nimalar o‘tiladi

28 kun davomida quyidagilar o‘tiladi:

• harbiy ish asoslari
• jangovar va jismoniy tayyorgarlik
• qurol bilan muomala
• intizom va taktika

Nima beriladi

Kurslar tugaganidan so‘ng:

• «Zaxiradagi harbiy» bo‘lish mumkin
• Safarbarlik rezerviga olinish mumkin
• Yillik harbiy xizmatdan ozod bo‘lish mumkin
• Kontrakt tuzish mumkin

Muhim: bir yillik harbiy xizmatni o‘tagandan keyin beriladigan barcha imtiyozlar (oliygohga qabulda ustuvorlik, davlat xizmatlariga ishga joylashish, ipoteka dasturlari) oylik tayyorgarlikni o‘tagan fuqarolar uchun ham amal qiladi.

Oylik harbiy xizmat to‘lovi qancha

Oylik xizmat pullik hisoblanadi. Badal mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorining yetti barobaridan hisoblanadi. Ushbu miqdor oshganida oylik xizmat to‘lovi ham oshib boradi.

Yillar bo‘yicha badal to‘lovlari dinamikasi:

To‘lov Xalq banki orqali o‘tkaziladi. Badalni to‘liq to‘lash yoki harbiy komissariatda bo‘lib to‘lashni rasmiylashtirish mumkin.

Asos: Vazirlar Mahkamasining 18.07.2019 yildagi «Fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlashni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 243-sonli qarori.

Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmat

O‘zbekistonda majburiy chaqiruv bilan birga, ixtiyoriy (kontrakt bo‘yicha) harbiy xizmat ko‘zda tutilgan.

18 yoshga to‘lgan fuqarolar chaqiruv muddatiga qadar xizmatni o‘tashga ariza berishi yoki kontrakt bo‘yicha xizmatni tanlashlari mumkin. Buning uchun mahalliy mudofaa organlariga murojaat qilib, quyidagilarni taqdim etish lozim:

• harbiy xizmatni o‘tash to‘g‘risida ariza;
• pasport yoki ID-karta;
• ma’lumoti haqidagi hujjatlar;
• tibbiy ma’lumotnoma;
• o‘qish yoki ish joyidan tavsifnoma.

Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatga nomzodlar ham xuddi chaqiriluvchilar kabi tibbiy ko‘rik va psixologik testdan o‘tadilar. Saralash komissiyasidan muvaffaqiyatli o‘tgandan so‘ng, ular uch yildan boshlanadigan kontrakt tuzadilar, maosh oladilar, ijtimoiy imtiyozlar va harbiy sohada karera qilish huquqiga ega bo‘ladilar. Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tash tartibi va moliyaviy ta’minot miqdori 2019 yildagi PQ-4447-son Qarori bilan belgilangan.

Harbiy xizmatni qanday qilib kechiktirish yoki undan ozod etilish mumkin

O‘zbekistonda harbiy xizmatga chaqirishni kechiktirish yoki harbiy xizmatga chaqirilishdan ozod qilish uchun bir nechta asoslar ko‘zda tutilgan. Ular “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida” gi qonun bilan belgilab qo‘yilgan.

Xizmatni o‘tamaslik uchun vaqtinchalik qonuniy sabablarga ega bo‘lgan fuqarolar uchun harbiy xizmatga chaqirish kechiktirilishi mumkin.Asosiy toifalar:

1. Kunduzgi shaklda tahsil olayotgan talabalar

• Oliy ta’lim muassasasi, akademik litsey, kollej va texnikumlarning kunduzgi shaklida tahsil olayotgan fuqarolar.
• Kechiktirish faqat o‘qish davrida rasmiy akademik ta’tillarni ham o‘z ichiga olgan muddat davomida amal qiladi.
• Talaba o‘qishni bitirganidan so‘ng umumiy asoslarda chaqiruvga majbur hisoblanadi.
• Muhim: harbiy kafedraning mavjudligi harbiy xizmatdan ozod qilmaydi – zaxiradagi ofitserlarni tayyorlash dasturini muvaffaqiyatli tamomlagan va tegishli unvon olganlar bundan mustasno.
• Zarur hujjatlar: o‘quv yurtidan o‘qish shakli va bitirish muddati ko‘rsatilgan ma’lumotnoma (yoki xat);
• Talabalik guvohnomasi nusxasi;
• Shaxsni tasdiqlovchi guvohnoma (ID-karta yoki pasport).

2. Mehnatga qobiliyatsiz ota-onasiga qarayotgan shaxslar

Mehnatga qobiliyatsiz ota-onasi, I-II guruh nogironligi bo‘lgan yoki mehnatga qobiliyatsiz boshqa qarindoshlarini parvarish qilayotgan shaxs, agar undan boshqa qarovchi bo‘lmasa. Kerakli hujjatlar:

• qarindoshining mehnatga qobiliyatsizligi to‘g‘risidagi tibbiy xulosa;
• boshqa qarovchi shaxs yo‘qligi to‘g‘risida mahalla yoki ijtimoiy himoya organlaridan ma’lumotnoma;
• qarindoshlikni tasdiqlovchi hujjat (tug‘ilganlik, nikoh to‘g‘risidagi va boshqa hujjatlar).

3. Oilaning yagona boquvchilari

Qaramog‘ida voyaga yetmagan farzandlari, pensioner ota-onasi yoki mehnatga qobiliyatsiz oila a’zolari bo‘lgan shaxslar. Oilani undan boshqa moddiy ta’minlaydigan shaxs bo‘lmasa, harbiy xizmat kechiktirilishi mumkin.

Kerakli hujjatlar:

• oila tarkibi va daromadlari to‘g‘risida mahalladan ma’lumotnoma;
• farzandlarning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi guvohnomalari;
• ota-onasining pensiya guvohnomalari nusxasi yoki nogironligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma;
• zarur hollarda – boshqa ishlaydigan qarindoshlari yo‘qligini tasdiqlash.

4. Vaqtinchalik tibbiy cheklovlari bo‘lgan fuqarolar

Agar tibbiy ko‘rik davomida davolash yoki kuzatish talab qiladigan kasalliklar yoki holatlar aniqlansa, komissiya xizmatga vaqtincha yaroqsiz deb topishi («G» toifasi) mumkin. Davolanish muddati tugagach, fuqaro qayta ko‘rikdan o‘tadi.

Kerakli hujjatlar:

• tibbiy komissiya xulosasi (Mudofaa vazirligi va Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan shakl);
• tahlillar natijasi, tibbiy karta yoki kasallik tarixidan ko‘chirma.

Harbiy xizmatni kechiktirish tartibi

1. Fuqaro mahalliy chaqiruv komissiyasiga chaqiruvni kechiktirish to‘g‘risida ariza beradi.

2. Barcha hujjatlarni taqdim etadi (ma’lumotnomalar, xulosalar, ko‘chirmalar).

3. Komissiya arizani ko‘rib chiqadi va xulosa beradi.

4. Qaror chaqiriluvchining shaxsiy hujjatlariga kiritiladi va harbiy hisobda qayd etiladi.

Harbiy xizmatdan ozod etish

Quyidagi shaxslar harbiy xizmatdan to‘liq ozod etilishi mumkin:

• salomatligiga ko‘ra harbiy xizmatga yaroqsiz deb topilgan fuqarolar («D» toifasi);
• oliy ta’lim muassasasida to‘liq harbiy tayyorgarlik dasturini o‘tagan va ofitserlik unvonini olgan shaxslar;
• harbiy xizmatni boshqa shaklda o‘tagan fuqarolar (masalan, rezervda yoki muqobil xizmat).
• burchini bajarish chog‘ida halok bo‘lgan harbiy xizmatchilarning oila a’zolari. Bunday holatlarda Mudofaa vazirligi yoki harbiy komissariatning rasmiy tasdig‘i ostida yaqin qarindoshlarning barchasi (aka-uka, o‘g‘il, ayrim hollarda nabira) ozod etiladi.

Harbiy xizmatdan ozod etish chaqiruv komissiyasi xulosasi bilan tasdiqlanadi va harbiy guvohnomada qayd etiladi.

Kun tartibi, ovqatlanish va yashash

Armiyadagi hayot intizom, jismoniy tayyorgarlik va kundalik faoliyatni yo‘lga qo‘yishni ta’minlaydigan qat’iy belgilangan tartib asosida tashkil etilgan. Qoidaga ko‘ra, harbiy xizmatchining kuni ertalab soat 6:00 ga yaqin uyg‘onish bilan boshlanadi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• ertalabki badantarbiya va saflanish;
• jangovar, taktik va qurolli tayyorgarlik bo‘yicha mashqlar;
• nizomlar bo‘yicha, jismoniy va texnik tayyorgarlik;
• tushlik va qisqa tanaffus;
• tushlikdan keyingi mashg‘ulotlar va xo‘jalik ishlari;
• kechki saf tekshiruvi va uyquga yotishgacha bo‘lgan bo‘sh vaqt.

Askarlar bo‘sh vaqtlarida sport bilan shug‘ullanishi, kitob o‘qishi, madaniy-ma’rifiy tadbirlarda qatnashishi mumkin.

Harbiy xizmatchilar uch mahal ovqat, mavsumiy kiyim-bosh, yotoq joy va shaxsiy gigiyena vositalari bilan ta’minlanadilar. Oziq-ovqat ratsioni kaloriyalilik talablariga muvofiq ravishda tuzilgan hamda go‘sht, sut va sabzavot mahsulotlarini o‘z ichiga oladi. Taom sifati harbiy tibbiy xizmat tomonidan nazorat qilinadi. Aksariyat qismlarda yangi qulaylik standartlari joriy etilmoqda: dush, kir yuvish, dam olish xonalari va sport zallari bilan jihozlangan yangilangan kazarmalar. Shu tarzda, tartib va yashash sharoiti intizom, jismoniy tayyorgarlik hamda insoniy sharoitlarga hurmat uyg‘unlashgan holda tashkil etilgan.

Oila bilan muloqot

Harbiylarning ruhiy holatini qo‘llab-quvvatlash uchun ularga oila a’zolari bilan muntazam aloqa qilish imkoniyati taqdim etiladi.

• Askarlar haftada bir marta uylariga qo‘ng‘iroq qilish huquqiga ega.
• Qator harbiy qismlar videoaloqa va yozishmalar uchun qo‘mondonlik nazorati ostidagi internet-hududlar bilan ta’minlangan.
• Qismning ichki tartibiga muvofiq tekshiruvdan o‘tadigan pochta orqali xat va posilka olishga ruxsat berilgan.

Bu oila bilan muloqotni saqlash va harbiy xizmatchilarning ruhiy barqarorligini ta’minlashga yordam beradi.

Moddiy ta’minot va imtiyozlar

Moddiy ta’minot miqdori xizmat shakliga bog‘liq:

• Muddatli harbiy xizmatchilar shaxsiy ehtiyojlarini qoplaydigan oylik nafaqa olishadi;
• Kontrakt asosida xizmat qiladiganlarga unvoni, lavozimi, xizmat muddati va sharoitlaridan kelib chiqqan holda oylik maosh beriladi.

Kontrakt asosida xizmat qiladiganlar quyidagilarga ega bo‘ladi:

• haq to‘lanadigan yillik ta’til;
• davlat tomonidan tibbiy xizmat;
• hayot va sog‘liq sug‘urtasi;
• ijtimoiy imtiyozlar va qiyin iqlim sharoitlarida yoki olis hududlarda xizmat qilgani uchun ustamalar.

Harbiylar xizmatni tugatgandan so‘ng harbiy stajini inobatga olgan holda ishga joylashish huquqiga ega bo‘ladi, xizmat davri esa umumiy mehnat stajiga qo‘shib hisoblanadi.

Harbiy xizmat tugaganidan so‘ng (Harbiy xizmatchilarning huquq va majburiyatlari)

Muddatli yoki kontrakt bo‘yicha xizmatni tugatgandan so‘ng harbiylarning O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan muayyan huquq, imtiyoz va ijtimoiy kafolatlari saqlanib qoladi.

Xizmatdan keyingi huquqlar

• davlat oliy ta’lim muassasalariga imtiyoz asosida kirish (ijobiy tavsifnoma bo‘lganida);
• davlat xizmati yoki kuch tuzilmalariga ishga joylashish imkoniyati;
• uy yoki ipoteka krediti olishda imtiyozlar;
• oliy o‘quv yurti yoki kollejda o‘qish to‘lovini to‘lashda chegirmalar.

Harbiy xizmatchilarning majburiyatlari

Sobiq harbiylar hatto zaxiraga olinganidan keyin ham harbiy hisobda qoladilar, ular yashash joyini o‘zgartirganda xabar berishlari lozim va yig‘inlar yoki qayta tayyorgarlikka chaqirilishi mumkin.

Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlov

Veteranlar va salomatlik holati tufayli xizmatdan bo‘shatilganlar uchun davlat tomonidan reabilitatsiya va tibbiy yordam dasturlari amal qiladi.

Xususan, “Mard o‘g‘lon” davlat dasturi harbiylarni harbiy xizmatdan so‘ng ishga joylashtirish va ijtimoiy moslashuvini ta’minlashga qaratilgan.

Muhim:

Aksar ish beruvchilar xizmat o‘tagan nomzodlarga ijobiy qarashadi. Armiya tajribasi ko‘pincha intizom, chidamlilik va mas’uliyat belgisi sifatida ko‘riladi.

Xulosa: asosiy ma’lumotlar

• O‘zbekistonda harbiy xizmat shaklini tanlash mumkin – yillik, oylik va kontrakt bo‘yicha.
• Oylik xizmat 28 kun davom etadi va harbiy xizmat to‘liq o‘talgan deb hisoblanadi.
• Xizmatdan keyin beriladigan barcha imtiyozlar, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlov oylik xizmatni o‘taganlar uchun ham saqlanib qoladi.
• Burchini o‘tash chog‘ida halok bo‘lgan harbiy xizmatchining oila a’zolari chaqiruvdan ozod etiladi.