YeIda gaz zaxiralari kam bo‘lishiga qaramay, narxlar pasaymoqda

Yevropa Ittifoqi gaz omborlarining 2025–2026 yillar qish mavsumi boshidagi to‘ldirilganlik darajasi tarixiy me’yorlar bilan solishtirganda shunchalik pastki, u nazariy jihatdan tashvish uyg‘otishi kerak. Biroq bozor tinch holatda: narxlar iste’molchilar uchun «qulay» darajada barqarorlashgan. Ekspertlar ishonch bilan aytishicha, yaqin oylarda ham talab va taklif muvozanatda qoladi. Bunday optimizm qayerdan?

Gas Infrastructure Europe — Yevropa gaz infratuzilmasi operatorlari manfaatlarini ifoda etuvchi assotsiatsiya ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yil 1 dekabr holatiga YeIga a’zo 27 mamlakat gaz omborlari taxminan 75 foizga to‘ldirilgan. Bu ham o‘tgan yilga nisbatan, ham o‘n yillik o‘rtacha ko‘rsatkichlardan past.

2024 yilda YeI gaz omborlari qish boshlanishiga kelib 86 foizgacha to‘ldirilgan edi. So‘nggi o‘n yil uchun o‘rtacha ko‘rsatkich 85 foizni, 2022–2024 yillar davrida esa — Rossiyadan gaz yetkazib berish keskin qisqargani sababli Yevropa gaz bozori tuzilmaviy o‘zgarishlar ko‘rgan bir paytda — taxminan 92 foizni tashkil etgan.

Shunga qaramay, bozorda vaziyat tinch: narxlar barqaror bo‘lib turibdi. Asosiy Yevropa savdo maydoni — TTF'da so‘nggi kunlarda kotirovkalar 1 MVt·soat uchun 30 yevrogacha tushyapti — bu 2021–2022 yillar qish mavsumida, ya’ni Rossiya Ukrainaga to‘liq miqyosdagi hujum boshlashidan oldingi davrga nisbatan ham past.

Bundan tashqari, qolgan qish oylari uchun forvard narxlar ham deyarli shu darajada turibdi — bu esa yaqin oylarda ham talab va taklif mutanosib bo‘lib qolishiga bozor ishonayotganini ko‘rsatadi.

Omborlar nisbatan kamroq to‘ldirilganiga qaramay bozor barqaror qolayotgani, ekspertlar fikricha, Yevropa gaz yetkazib berishning yangi modeliga to‘liq o‘tib bo‘lganini ko‘rsatadi. Bu modelda asosiy rol suyultirilgan tabiiy gaz (STG)ga tegishli — uning importdagi ulushi 2021 yildagi 20 foizdan 2025 yilda 40 foizgacha o‘sgan. Qolgan qismi quvur orqali yetkazib berish hissasiga to‘g‘ri keladi. Katta ulush Norvegiya hissasiga to‘g‘ri kelmoqda, Rossiyaning «Gazprom»i esa hozircha faqat Vengriya va Slovakiyani ta’minlashda davom etmoqda.

STG taklifining jahon bozorida o‘sishi Yevropa bozorining barqarorlashuviga xizmat qilayotgan asosiy omildir, deya ta’kidlaydi DW bilan suhbatda Oksford energetika tadqiqotlari instituti Gaz tadqiqotlari dasturining katta ilmiy xodimi Jyek Sharpls.

So‘nggi yillarda STG yetkazib berishni eng faol oshirgan mamlakat — AQSh. Amerika STG yetkazib berishining Yevropaga importdagi ulushi 50 foizdan oshib ketgan. Sharplsning aytishicha, kelasi mavsumda AQSh kompaniyalari 2025 yilda ishga tushayotgan yangi loyihalar hisobiga bozorga yana sezilarli qo‘shimcha hajmlar olib chiqadi.

Yevropa uchun vaziyatni yanada qulay qiladigan yana bir omil — dunyodagi eng yirik STG importchisi Xitoy, aksincha, suyultirilgan gaz xaridini qisqartirayotganidir, deydi ekspert. Bu qisman Xitoy iqtisodiyoti sekinlashuvi, qisman «Sibir kuchi» («Sila Sibiri») gaz quvurining to‘liq quvvat bilan ishlay boshlashi, qisman esa Donald Tramp boshlagan tarif urushlari bilan izohlanadi.

STG taklifining o‘sishi va yetkazib berishning barqarorlashuvi yana bir yo‘nalish — iste’molning qisqarishi bilan to‘qnash kelmoqda. Natijada bozor yanada barqarorlashmoqda, deya qayd etadi DW'ga bergan intervyusida Berlindagi Germaniya iqtisodiy tadqiqotlar instituti (DIW Berlin)ning energetika, transport va atrof-muhit bo‘limi rahbar o‘rinbosari Fransiska Xols.

Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, 2021–2024 yillar oralig‘ida YeIda gaz iste’moli 19 foizga kamaygan — birinchi navbatda energiya samaradorligining oshishi va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan kengroq foydalanish tufayli. Yaqin yillarda ham iste’mol qisqarishda davom etadi. Ember tahliliy markazi taxminiga ko‘ra, 2030 yilga borib talab yana 7 foizga kamayadi.

Mana shu ikki trend — STG taklifining o‘sishi va iste’molning qisqarishi — gaz omborlari to‘ldirilganligiga qo‘yilgan avvalgi talablarni nomutanosib qilib qo‘ydi, shuning uchun YeI rasmiylari ularni qayta ko‘rib chiqdi. Ilgari isitish mavsumi boshlanishidan oldin omborlar kamida 90 foizga to‘ldirilgan bo‘lishi kerak edi, hozir esa bu daraja 1 oktyabrdan 1 dekabrgacha bo‘lgan istalgan vaqtda ta’minlansa bo‘ladi. Bundan tashqari, noqulay bozor sharoitida 10 foizlik chetlanishga yo‘l qo‘yiladi.

«Oldingi qat’iy qoidalar narxlarga keskin bosim o‘tkazardi, chunki omborlarni to‘ldirish kerak edi — gaz qancha qimmat bo‘lishidan qat’i nazar», — deb tushuntiradi Fransiska Xols.

Shu bilan birga, DW suhbatdoshi ta’kidlashicha, xavf-xatarlar nazorat ostida. Germaniyadagi gaz omborlarining hozirgi to‘ldirilganlik darajasi 67 foizni (YeI o‘rtacha darajasidan ham past), yoki 167 TVt·soatni tashkil etadi. Tarixiy ko‘rsatkichlar bilan solishtirganda bu ko‘p emas, biroq baribir yetarli: bu Germaniyadagi o‘rtacha oylik qishki iste’mol (taxminan 130 TVt·soat)dan 30 foizga ko‘proqdir.