Hokimlar qo‘lida qolayotgan ta’lim. Bu yo‘l porloq kelajakka eltadimi?

Faollar Surxondaryo viloyati hokimi va maktab direktori o‘rtasidagi tortishuvga munosabat bildirib, hokimlarning ta’lim jarayoniga aralashuvini darhol cheklash, Ulug‘bek Qosimov esa bu holatda jazolanishi kerakligini aytmoqda.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Hokim bilan tortishgan pedagogga ma’muriy qamoq jazosi berildi

3 avgust kuni Kun.uz’da Surxondaryo viloyati hokimi Ulug‘bek Qosimov hamda 28-maktab direktori Umida Tursunova o‘rtasida yig‘ilishlardan birida janjal yuzaga kelgani haqida xabar berildi. 

Ishdan bo‘shatilgani tufayli hokim bilan tortishgan, buning ortidan ma’muriy qamoq jazosi olgan pedagog masalasi Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri Hilola Umarova tomonidan nazoratga olindi. 

Vazir Umarova maktab direktori qamoq jazosidan ozod etilganini, u ishga qayta tiklanib, hozirda uyida ekanini ma’lum qilib, mahalliy hokimliklarni ta’lim jarayoniga arlashmaslikka chaqirdi.

Shundan so‘ng Hilola Umarovaning pedagog bilan telefon orqali suhbatlashgani aks etgan video taqdim etildi. Vazir maktab direktori bilan gaplasharkan, hamma narsa nazorat ostida ekanini, har bir pedagog davlat rahbarining himoyasidaligini ta’kidlagan. 7 kun qamoqda bo‘lgan direktor esa unga nisbatan bosimlar bo‘lishidan xavotirda ekanini bildirgan. 

Faollar nima deydi?

Ta’lim bo‘yicha mutaxassis, pedagog Shokir Tursun bu jarayonda birinchi navbatda hokimning direktorni ishdan olishga buyruq berishga haqqi bor yoki yo‘qligini ko‘rib chiqish zarurligini ta’kidlaydi.

«Bor bo‘lsa, nega vazir aralashgach, o‘z fikrini o‘zgartirdi, qarori xato ekanini tushundimi yoki vazirning ta’siri bo‘ldimi? Agar haqqi yo‘q bo‘lsa, nega bunday buyruqni berishga jur’at qildi? Unda bu borada qanday richag bor? Agar buyrug‘i noto‘g‘ri yoki noqonuniy bo‘lsa, o‘sha hokimga nisbatan jazo qo‘llanadimi? Ya’ni har uchala taraf (direktor, hokim, vazir)ning harakatlariga huquqiy bahoni kim beradi?» – deydi u Kun.uz muxbiri bilan suhbatda. 

Ma’lumot uchun, prezidentning 2020 yil 6 noyabrdagi 6108-sonli farmoni 11-bandiga ko‘ra, 2021 yil 1 yanvardan boshlab umumta’lim muassasalari direktorlarini lavozimga tayinlash hamda ish beruvchining tashabbusiga ko‘ra lavozimidan ozod etish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, viloyatlar boshqarmalari va Toshkent shahar bosh boshqarmasi tomonidan tegishli xalq deputatlari tuman (shahar) kengashlari bilan kelishilgan holda amalga oshirilishi belgilangandi (Xalq deputatlari kengashi raislari hokimlar hisoblanadi). 

Shu yil may oyining so‘ngida qabul qilingan 79-sonli farmon bilan bu norma o‘z kuchini yo‘qotdi. Va shu yil 1 sentabrdan boshlab maktab direktori lavozimiga nomzodlarni tayinlash direktorlar kengashi tavsiyasiga asosan vazirlikning hududiy boshqarmalari tomonidan ochiq tanlov asosida amalga oshiriladigan bo‘ldi. Ammo bu hujjatda direktorlarni ishdan bo‘shatish tartibi belgilanmagan.

Mehnat kodeksining 170-moddasiga ko‘ra, mehnat shartnomasini bekor qilish ishga qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar tomonidan amalga oshiriladi va ish beruvchining buyrug‘i bilan rasmiylashtiriladi. Hech bir hujjatda mahalliy hokimliklarning pedagoglar, jumladan maktab direktorlarini ishga qabul qilishi, ish berishi haqidagi bandlar yo‘qligini hisobga olsak, hokimning bu jarayonda ishtirok etishi mumkin emas. 

Shuningdek, Shokir Tursun hokimlar maktablarning bevosita xo‘jalik faoliyatiga mas’ul ekanini, bu esa direktorlar ularga yanada qaram bo‘lishiga olib kelishini aytgan. 

«Barcha hokimliklarga maktablarning moddiy-texnik bazasini yaxshilash va maktab jamoasi faoliyat olib borishi uchun qulay infratuzilma yaratish vazifasi topshirilgan ekan, bu direktorni o‘z-o‘zidan hokimlarga qaram qilib qo‘ymaydimi? Zero, bizning jamiyatda hokimlar shu darajadaki, pedagog kadrlarni hurmat qil deb ming marta aytsang ham ta’sir qilmaydi. Qo‘lida kichik bo‘lsa ham bosim qilishga yetadigan richag bormi maksimal foydalanadi. Hokimlardan ana shunaqa richaglarni olib qo‘yib, maktablarni ulardan ozod qilish kerak, deb o‘ylayman», – deydi u.

«Ta’lim tizimiga hokimlarni umuman yaqinlashtirmaslik kerak»

Ta’lim bo‘yicha ekspert Komil Jalilov esa mahalliy hokimliklarning ma’muriy buyruqbozlik vertikalida maktablarga so‘zi o‘tayotgani normal holatga aylanganini, buni to‘xtatish kerakligini aytmoqda.

«Ta’lim tizimiga hokimlarni umuman yaqinlashtirmaslik kerak. Bu fikrni bir necha yil oldin bildirgandim, hali ham shu fikrim o‘zgarmagan. Samarqandlik o‘qituvchi Diana Yenikeyevaning rezonansli keysidan keyin maktablarning hokimiyatga bo‘ysunishini bekor qilish haqida hukumat darajasida gapirildi. 

«Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunda mahalliy hokimliklarning ta’lim sohasidagi vakolatlari aniq belgilandi (ular orasida maktab direktorini ishdan olish vakolati yo‘q, prezidentning 2023 yil 26 maydagi 79-son farmonida ham maktab direktorlarini ishga olish - va demakki, ishdan bo‘shatish - vakolati hokimlarga berilmagan). Shunday ekan, viloyat hokimining bu xatti-harakatlariga qonuniy baho berilishi kerak deb o‘ylayman. 

Lekin de-fakto hududning deyarli cheksiz vakolatlariga ega «kichkina xoni»ga aylangan hokimning harakatlariga baho berishga kim ham jur’at qilardi? Maktabgacha va maktab ta’lim vazirligi esa o‘z tizimi xodimlarini himoya qilishga, hech bo‘lmaganda ta’lim sohasidagi vakolatlariga aralashishga yo‘l qo‘ymaslikka jur’at topa oladimi - bu ham katta so‘roq ostida. 

Bu bilan direktor yaxshi yoki yomon demoqchi emasman, lekin uning yaxshi yoki yomonligiga o‘zining bevosita ish beruvchisi baho berishi kerak. O‘sha gap: o‘zimiz qabul qilgan qonunlarga o‘zimiz rioya qilaylik», – deydi u. 

«Surxondaryoda feodallik elementlari saqlanib qolayotgani achinarli»

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi sobiq deputati Rasul Kusherbayev viloyat hokimi Ulug‘bek Qosimovning bu xatti-harakatlarida feodallik elementlari borligini ta’kidlagan. 

«Surxondaryoning hokimi bir muddat Toshkentda prokurorlik qilib, fuqarolarning taqdiri bilan bog‘liq ayblov xulosalarini tasdiqlagan, sanksiyalar bergan, jinoyat ishlarini qo‘zg‘atgan, qonunlar ijrosi ustidan nazoratni amalga oshirgan. Sho‘rlik fuqarolar... 

Biroq hokim bo‘lgach, qonunlarni unutib, Surxondaryoda feodallik elementlarini saqlab qolayotgani achinarli: istasa fermerni qamatadi, istasa o‘qituvchini. Ustiga-ustak yangi O‘zbekiston, yangi Konstitutsiya sharoitida. 

Bu insonda xalqqa xizmat qilishdan ko‘ra, o‘z shaxsiy «meni»ni qondirish va zaiflarga zo‘ravonlik qilish ustun ko‘rinadi», – degan Kusherbayev.

«Bu holatga Oliy sud va Bosh prokuratura darhol izoh berishi zarur»

Inson huquqlari «Ezgulik» jamiyati raisi Abdurahmon Tashanov viloyat hokimi direktorni bo‘shatish haqida aytgan og‘zaki buyrug‘i bilan Mehnat kodeksining 170-moddasiga zid ravishda mansab vakolatidan chetga chiqish va uni suiiste’mol qilish jinoyatini sodir etganini qayd etadi.

«Majlisda hokimning qaroriga e’tiroz bildirgan maktab direktori Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning mayda bezorilik moddasi bilan jarimaga tortilib, qamoqqa tashlandi. Sudning hokim istagini qonunlashtirishi va shaxsni adolatsiz hibsga olish qarori yurtdoshlarimiz uchun yangilik emas, albatta. 

Ammo bu qonunbuzarlikning jamoat ko‘z o‘ngida sodir etilishi millat va davlat uchun misli ko‘rilmagan hurmatsizlikdir. Hokim sobiq prokuror o‘laroq bunday sharmandalikka qo‘l urarkan, hurmatsizlikning badali ikki hissa yuqori bo‘lishi kerak.

Menimcha, bu holatga Oliy sud va Bosh prokuratura darhol izoh berishi zarur. Maktab direktorining lavozimiga munosibligi mas’uliyati tegishli vazirlik zimmasidagi ishdir», – deydi Tashanov. 

Uning aytishicha, O‘zbekiston yangi konstitutsiya muqaddimasini mamlakatning huquqiy davlat ekani haqidagi norma bilan boshlagan ekan, muqaddimadayoq unga tajovuz qilinishi, qonunga to‘la amal qilishni o‘ylamasak ham bo‘ladi.

«Hozircha O‘zbekistonda hokimiyat vertikalini xalq to‘liq shakllantirgani yo‘q»

Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov insonlarni tahqirlashga moyil bo‘lgan siyosiy tizimlarda xalqning «o‘pkasini bosib qo‘yish kerak!» degan pozitsiya ustuvor bo‘lishini yozgan. 

«Mulozimlarda «biz xalqdan yig‘ilgan soliqlar hisobiga yashayapmiz», «biz – xalq xizmatkorimiz, sharaf va matonat bilan xizmat qilishimiz kerak», «qanchalik charchamaylik, xalq bilan muloqot qilishdan to‘xtamasligimiz kerak» degan tafakkur o‘rniga «bularning o‘pkasini bosib qo‘yish kerak!» degan pozitsiya ustuvor bo‘ladi. 

Hozircha O‘zbekistonda hokimiyat vertikalini xalq to‘liq shakllantirgani yo‘q. Boshida bizga hokimiyatni sovetlar qo‘yib ketdi. Va uzviylik davom etmoqda. Qachondir hokimiyat to‘liq xalqning qo‘lidan o‘z mandatini oladi. Xalq, tortishuvlar va bahs-munozaralar orqali o‘z hokimiyatini shakllantiradi. Ana shu hokimiyat haqiqiy xalq xizmatkori bo‘ladi. Madaniyat ham shunda o‘zgaradi», – deydi Rabbimov. 

Eslatib o‘tamiz, Kun.uz avvalroq mahalliy hokimliklarning maktab ta’lim tizimiga aralashuvi masalasiga bir necha marotaba e’tibor qaratib, bu borada mutaxassislar bilan intervyu ham tashkil qilgan.