Uzreport telekanali parlament quyi palatasining «Davlat tili haqida»gi qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi qonun loyihasi muhokamasiga bag‘ishlangan yig‘ilishdan reportaj tayyorladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda ommalashib, ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘layotgan reportajda hujjat loyihasidagi davlat tilining qo‘llanilishi bilan bog‘liq 12-modda muhokamasi bahsli o‘tganini ko‘rish mumkin.
Loyihaning 12-moddasida nima deyilgan?
Moddaning «Milliy tiklanish» DP fraksiyasi tomonidan taklif etilgan tahririda:
- jismoniy va yuridik shaxslarning davlat organlari va davlat muassasalari, ularning mansabdor shaxslariga davlat tilida va boshqa tillarda murojaat qilish huquqi ta'minlanishi;
- boshqa tillarda murojaat qilingan taqdirda murojaat matnining davlat tiliga tarjimasi ilova qilinishi shartligi;
- jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlariga javoblar davlat tilida bayon qilinishi nazarda tutilgan.
Moddaning Qonunchilik palatasi Fan, ta'lim, madaniyat va sport masalalari qo‘mitasi tomonidan taklif qilinayotgan tahririda esa:
- Jismoniy va yuridik shaxslarning davlat organlari va davlat muassasalari, ularning mansabdor shaxslariga davlat tilida va boshqa tillarda murojaat qilish huquqi ta'minlanishi;
- jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlariga javoblar mumkin qadar murojaat etilgan tilda bayon qilinishi nazarda tutilgan.
Bu moddaning «Milliy tiklanish» taklif etgan tahririda davlat tili mavqeyini ko‘tarishga qaratilgan qoidalar belgilangan. Qo‘mita ilgari surgan variantda esa davlat tilini rivojlantirish emas, uning shu paytgacha bo‘lib kelgan beqadrligini yanada mustahkamlaydigan qoidalar aks etgan.
«Bizning tahririmiz bo‘yicha davlat tashkilotlariga hamma o‘z tilida murojaat qilishi mumkin, ya'ni davlat tilida va boshqa tillarda murojaat qilish huquqi kafolatlanadi. Lekin shu murojaatga uning davlat tilidagi matni ham ilova qilinishi shart.
Shuningdek, davlat organlari tomonidan fuqarolarning murojaatlariga faqatgina davlat tilida javob qaytarilishi kerak, «mumkin qadar» degan jumlalar – bu hech narsani belgilab berayotgani yo‘q. Biz bu bilan faqatgina mavhum xususiyatlarni paydo qilib qo‘yyapmiz», – deydi Milliy tiklanish partiyasi lideri Alisher Qodirov partiya tomonidan kiritilayotgan taklifga izoh berib.
Muhokamalarda o‘zbek tilining qadri va nufuzini oshirish maqsadida berilayotgan bu taklifga barcha partiya vakillari ham birdek moyillik bildirmaganini ko‘rish mumkin.
Xususan, Liberal demokratik partiyasi deputati Shuhrat Bafoyev bu norma «Murojaatlar to‘g‘risida»gi qonunga zidligi vaji bilan taklifga qarshi fikr bildirgan.
«To‘g‘ri, davlat idoralarida buning uchun alohida shtat birligi joriy qilinsa, bu masala yechilishi mumkin, lekin murojaatlar faqat davlat organlariga qilinmaydi. Murojaatlar nodavlat notijorat tashkilotlarga, xususiy korxonalarga ham qilinadi.
Har bir korxonaga bitta shtat ajratishni esa, iloji ham, keragi ham yo‘q.
Bizning taklifimiz qonunni amaldagi tartibda qoldiraverish kerak. Chunki bu bilan amaliyotda biror muammo chiqqani yo‘q. Chunki o‘zga millatlar davlat tashkilotlariga faqat rus tilida murojaat qilyapti. Shuning uchun bu masalaga tegmaganimiz yaxshi», – deydi u.
Deputat Alisher Qodirovga ko‘ra, Shuhrat Bafoyev kabi deputatlar aytayotganidek, fuqarolarning davlat organlariga xohlagan tilda murojaat qilish mumkin, degan norma qonunga kiritilsa, bu davlat idoralariga ham katta qiyinchiliklar tug‘diradi.
«Buni hamma faqat rus tili deb taxmin qilyapti. Yo‘q, bizda koreys diasporasi bor, tojik diasporasi bor, xitoylik tadbirkorlar O‘zbekistonga juda ko‘p kelyapti. Tasavvur qiling, agar ular ham fuqarolik olgach, o‘z tilida davlat idorasiga murojaat qila boshlasa-chi?
Davlat idorasidagilardan hech kim u tilni o‘rganish majburiyatini olmagan. Hech kim bu tilda javob berishga majbur ham emas. Lekin bir odam o‘z tilida murojaat qilsa-yu, u o‘z murojaatiga davlat tilida ilova bersa, bu hech kimga qiyinchilik tug‘dirmaydi. Bu bilan biz davlat idoralaridagi juda katta xarajatlarning ham oldini olgan bo‘lamiz.
Ikkinchidan, fuqarolarda davlat tilida murojaat qilish uchun ehtiyoj paydo qilgan bo‘lamiz. Tilni o‘rganmaganlarda ham o‘zbek tilini o‘rganishga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Ular davlat tilini ozgina bo‘lsa ham o‘rganadi.
Biz yuz yillar davomida davlat tilini o‘rganishga ehtiyoj paydo qilolmadik. Tilimiz aynan shuning uchun ham orqada qolib ketyapti», – dedi u.
Qonunchilik palatasi spikeri o‘rinbosari o‘zining yuqoridagi fikrlarini xorijiy amaliyotlar misolida ham quvvatlantirgan.
«Biz hech kimni kamsitayotganimiz yo‘q. Bu qonunda ham, konstitutsiyamizda ham muloqot tili sifatida hamma o‘z tilini saqlab qolishi mumkinligi belgilangan. Lekin jahon hamjamiyatida qo‘llanilayotgan va umume'tirof etilgan norma sifatida davlat tilini hurmat qilish amaliyotidan qochmaylik.
Davlat idoralariga va mansabdor shaxslarga hamma xohlagan tilida murojaat qilishi – e'tibor beringlar, dunyoda bunday holat yo‘q. Hatto ko‘p millatli yaqin qo‘shnilarimiz ham davlat organlariga davlat tilida murojaat qilish tartibini belgilab qo‘ygan.
Germaniyadek rivojlangan davlat. U yerda ham boshqa tillarni rivojlantirishga e'tibor qaratiladi, lekin davlat organlariga davlat tilida murojaat qilishni talab qilishadi. Chunki tilni saqlab qolish davlatning asosiy maqsadi. Davlat tili esa har qanday davlatning eng asosiy qadriyati hisoblanadi», – ta'kidladi u.
Alisher Qodirov yig‘ilish davomida biz bu qonun orqali boshqa millat vakillarini o‘zbek tilida gapirishga majburlab qo‘ymaymizmi, qabilidagi havotirlarga ham javob bergan.
«Biz hech kimni o‘zbek tilida gapirishga majbur qilmaymiz. Qonunda ham, konstitutsiyada ham muloqot tili sifatida hammaning o‘zining tili qolyapti.
Biz ulardan o‘z ona tili yonida o‘zbek tilini ham o‘rganishni so‘rayapmiz. O‘zbek tili rus tilining yonida ham ozgina rivojlansin, deb iltimos qilyapmiz.
Ikkinchidan, hatto bizning o‘zbek mutaxassislari o‘zbek tilini unutib yuboryapti. O‘zbek shifokorlarimiz bugun o‘zbek tilini unutib yuboryapti.
Bu yerda hech kimni kamsitish haqida gap borayotgani yo‘q. Hech qaysi tilni kamsitish haqida gap ketayotgani yo‘q. Bu holatni bo‘rttirmaslik kerak. Yoshi kattalarni o‘ylash, albatta, yaxshidir, lekin biz kelajak avlod haqida o‘ylashimiz kerak. Bugun o‘zbek tili o‘z mavqeyini yo‘qotib boryapti.
O‘zbek tili muhokama, murojaat tili qilinmasa, bu zaifligimiz davom etadi. Va biz buni qonunda aks ettirishimiz kerak. Hurmatli deputatlar, sizlarni yana bir bor 12-moddaga mas'uliyat bilan yondashishga taklif qilmoqchiman», dedi u.
Shu kabi chaqiriq va tushuntirishlarga qaramay, «Milliy tiklanish» partiyasi tomonidan bildirilgan taklifga jami 123 nafardan 48 deputat qarshi chiqqan. 12 nafar xalq vakillari esa o‘zbek tili qadrini oshirishdek katta masala hal bo‘layotgan yig‘ilishda ovoz bermagan. 5 kishi esa betaraf qolgan (bu betaraflik ijtimoiy tarmoqning ko‘plab foydalanuvchilarini g‘azablantirdi. «Ular qanday deputatki, millat masalasi hal bo‘layotganda ovoz bermay o‘tiradigan?», deb yozdi foydalanuvchilar – tahr).
Muhokamalar yakunida «Davlat tili haqida»gi qonunga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi qonun loyihasi 2 o‘qishda ham qaytarildi. Endi u kelayotgan haftada o‘tishi kutilayotgan chaqiriqda qayta ko‘rib chiqilishi kutilmoqda.
XDP vakili til qonuni masalasida partiya pozitsiyasiga qarshi chiqqanlarni «ongsiz olomon» deb atadi
