O‘zbekistonda 18 yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ziyod bolali oilalar – ko‘p bolali oilalar deb belgilanishi mumkin. Tegishli qonun loyihalari muhokamaga qo‘yildi.
Adliya vazirligi tomonidan Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga «O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi va Soliq kodeksiga qo‘shimcha va o‘zgartish kiritish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni loyihasi muhokama uchun e'lon qilindi.
Oila kodeksi yangi 4-1-modda (Ko‘p bolali oilalarning ijtimoiy muhofaza qilinishi) bilan to‘ldirilishi kutilmoqda. Unga ko‘ra, ota-ona yoki ulardan biri bilan birga yashayotgan 18 yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq bolalari bo‘lgan oilalar ko‘p bolali oilalar hisoblanadi.
Shuningdek, davlat ko‘p bolali oilalarga qonun hujjatlariga muvofiq imtiyozlar va ijtimoiy kafolatlar berilishini ta'minlaydi.
Bundan tashqari, Soliq kodeksining 436-moddasi birinchi qismining 5-bandidagi «16 yoshga to‘lmagan beshta» degan so‘zlar «18 yoshga to‘lmagan to‘rtta» degan so‘zlar bilan almashtirilishi nazarda tutilgan.
Kodeksning bu moddasida jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‘i bo‘yicha imtiyozlar nazarda tutilgan bo‘lib, uning birinchi qismida yer solig‘idan ozod qilingan toifalar belgilangan. Amaldagi kodeksning 5-bandida boquvchisini yo‘qotgan ko‘p bolali oilalar nazarda tutilgan bo‘lib, unga ko‘ra, ota-onasidan biri yoki ota-onasi vafot etgan hamda oilada 16 yoshga to‘lmagan beshta va undan ortiq bolalari bo‘lgan oilalar – soliq solish maqsadida boquvchisini yo‘qotgan ko‘p bolali oilalar deb hisoblanadi.
Qonun loyihasi bilan Soliq kodeksida ham ko‘p bolali oila tushunchasiga o‘zgartirish kiritilishi mumkin.
Aynan ko‘p bolali oila tushunchasini belgilash bilan bog‘liq yana bir hujjat loyihasi muhokamaga qo‘yilgan. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga kiritilayotgan o‘zgartirishlar kiritishni nazarda tutuvchi Qaror loyihasida quyidagilar nazarda tutilgan:
1. Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 28 iyundagi 325-son qarori bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi kommunal uy-joy fondi to‘g‘risidagi nizomning 1-ilovasi (Jon boshiga o‘rtacha oylik daromadi eng kam ish haqidan past bo‘lgan taqdirda ijaraga olish shartnomasi bo‘yicha kommunal uy-joy fondidan turar joy beriladigan fuqarolar toifalarining ro‘yxati) 4-bandidagi «16 yoshgacha 7 va undan ziyod» so‘zlarini «O‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ziyod» so‘zlari bilan almashtirish.
2. Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 28 martdagi 244-son qarori bilan tasdiqlangan Bolalarni davlat maktabgacha ta'lim muassasalariga qabul qilish bo‘yicha davlat xizmatlari ko‘rsatishning ma'muriy reglamentining 18-bandi (anketalari imtiyozli ro‘yxatga kiritiladigan bolalar) uchinchi xatboshisini quyidagi tahrirda bayon etish:
«o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt nafar yoki undan ko‘p bolalari bo‘lgan ko‘p bolali oilalarning bolalari;».
Ushbu xatboshining amaldagi tahririda uch nafar yoki undan ko‘p bolalari bo‘lgan oilalarning bolalari ko‘rsatilgan.
3. Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 12 apreldagi 285-son qarori bilan tasdiqlangan Og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan xotin-qizlarga, nogironligi bo‘lgan, kam ta'minlangan, farzandlarini to‘liqsiz oilada tarbiyalayotgan va uy-joy sharoitini yaxshilashga muhtoj onalarga arzon uy-joylar berish tartibi to‘g‘risidagi nizomning 10-bandi (komissiya tomonidan arizani ko‘rib chiqishda uy-joyga muhtoj xotin-qizlarni aniqlashning ijtimoiy mezonlari) «v» kichik bandidagi «uch va undan ortiq» so‘zlarini «o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq» so‘zlari bilan almashtirish. Ya'ni, hozircha «v» bandda ko‘p bolalilik (uch va undan ortiq) mezoni ko‘rsatilgan.
4. Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 26 fevraldagi 170-son qarori bilan tasdiqlangan Uy-joy sharoitlarini yaxshilashga muhtoj bo‘lgan fuqarolarni hisobga olish, davlat uy-joy fondidagi turar joylarni taqsimlash va taqdim etish tartibi to‘g‘risidagi nizomning 12-bandi (aniq maqsadli kommunal uy-joy fondidan turar joy beriladigan fuqarolar) «g» kichik bandidagi «16 yoshgacha yetti nafar va undan ziyod» so‘zlarini «o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt nafar va undan ziyod» so‘zlari bilan almashtirish. Hozircha, «g» kichik bandda 16 yoshgacha yetti nafar va undan ziyod bolalari bo‘lgan ko‘p bolali oilalar nazarda tutilgan.
5. Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 28 martdagi 257-son qarori bilan tasdiqlangan Ijtimoiy ehtiyojmand oilalarning iqtidorli farzandlarini uzluksiz ta'lim olishini moddiy va ma'naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash tartibi to‘g‘risidagi nizomning 9-bandi «a» kichik bandini quyidagi tahrirda bayon etish.
«a) o‘quvchining ko‘p bolali oiladan ekanligi (oilada o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq bolalarning mavjudligi);».
Amaldagi nizomning 9-bandida Yoshlar masalalari bo‘yicha tuman (shahar) hududiy idoralararo kengashi tomonidan rag‘batlantiriladigan ijtimoiy ehtiyojmand oilalarning iqtidorli farzandlarini aniqlashda e'tibor qaratiladigan ijtimoiy mezonlar sanalgan bo‘lib, uning «a» kichik bandida o‘quvchining ko‘p bolali oiladan ekanligi (oilada uch va undan ortiq bola mavjudligi) mezoni belgilangan.
6. Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 29 yanvardagi 39-son qarori bilan tasdiqlangan Uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlariga ko‘p kvartirali uylardan xonadonlar ajratish tartibi to‘g‘risidagi nizomning 10-bandi «v» kichik bandidagi «uch va undan ortiq» so‘zlarini «o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq» so‘zlari bilan almashtirish.
Hozirda bu nizomning 10-bandida talabgorlarni tanlash bo‘yicha komissiya tomonidan arizani ko‘rib chiqishda uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlarini aniqlashdagi ijtimoiy mezonlar keltirilgan bo‘lib, bandning amaldagi «v» kichik bandida ko‘p bolalilik (uch va undan ortiq) mezoni ko‘rsatilgan.
Umumiy qilib aytganda, qaror loyihasi hukumat qarorlarida nazarda tutilgan ko‘p bolalilikning turlicha holatlarini unifikatsiya qilib, Oila kodeksiga kiritilishi kutilayotgan 4-1-moddada belgilanganidek, yagona ko‘rinishda oilada o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq bolalarning mavjud bo‘lishini belgilashni maqsad qilgan.
