O‘zbekiston | 19:24 / 30.08.2020
11072
8 daqiqa o‘qiladi

«Marketing ilm sohasiga aylanib ulgurdi» - Finlandiyadagi o‘zbek marketolog bilan suhbat

Kun.uz'ning «Xorijdagi o‘zbeklar» rukni ostidagi navbatdagi suhbatdoshi – iqtisodiyot va biznes fanlari doktori Nodir Sanaqulov.

Nodir Sanaqulov Finlandiyada marketing tadqiqotchiligi bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib boradi. U bilan suhbatda ilmda bosib o‘tgan yo‘li, dunyoda marketing tushunchasi, marketing ilmining biznesdagi ahamiyati haqida so‘z bordi.

– Nodir aka, suhbat avvalida o‘zingiz haqingizda hikoya qilib bersangiz. O‘zbekistondan chiqib ketganingizga qancha bo‘ldi? Qaysi davlatlarda ta'lim olgansiz, hozirda nima bilan mashg‘ulsiz?

– Finlandiyada iqtisodiyot va biznes adminstratsiyasi fanlari bo‘yicha fan doktorligini himoya qilib, bir necha yildan beri ishlab-yashab kelyapman.

Asli samarqandlikman, maktabni tamomlab, SamDU Kimyo fakultetida o‘qishni boshlaganman. O‘sha vaqtlar ilmga qiziqqan yoshlar orasida chet elga chiqish kuchaygan edi. 2-kursdaligimda Hindistonga to‘liq stipendiyali o‘qishga yoshlarni olib ketilishi haqida eshitdim. Shu tanlovga topshirib, grant yutib oldim. Bu juda qulay edi: o‘qish bepul, yashash uchun ham stipendiya beriladi.

2003 yilda Dehli institutining kollejlaridan birida o‘qishni boshladim. Undan keyin magistraturada o‘qish uchun Janubiy Koreyani tanladim, koreyalik do‘stim sabab bo‘lib bu davlatga borish, ta'lim olishga qiziqdim. 2008-2010 yillarda Kombuk universitetida marketing bo‘yicha o‘qidim va keyingi faoliyatim ham shu yo‘nalishda ketdi. O‘qishni tamomlab, shu yerdagi yirik kompaniyaga ishga kirdim. Bir yarim yil ishlagan bo‘lsam, darsda olgan saboqlarimni amaliyotda qo‘llanishi qiziq tuyuldi va doktoranturada o‘qishni reja qilib bordim.

Menga nordik davlatlar yoqardi, shu sabab Finlandiyadan doktoranturada o‘qish uchun universitet izladim. Keyin bo‘lajak ustozim, Finlandiyadagi universitet professoriga magistrlikdagi qilgan ishlarimni jo‘natdim.

Doktorlik unvonini olib, Yevroittifoqning ta'limga qaratilgan loyihalarida qatnashdim, shuningdek, hozirda marketing menejmentidan dars beraman.

Kezi kelganda aytib o‘tay, Finlandiyada o‘qishga e'tibor kuchli bo‘lgani uchun, ish topishda kuchli raqobatga duch kelasiz, siz doktoranturani tugatgan bo‘lsangiz-da, bir o‘ringa hatto 25 nafargacha nomzod to‘g‘ri kelishi mumkin.

– Marketing ilm o‘laroq nimani o‘rganadi? Marketing nega ilm sifatida o‘rganiladi? Bu ilm sohasi O‘zbekistonda qay holatda?

– Marketing bu – vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradigan soha. Negaki, marketing deganda har bir professor yoki tadqiqotchi o‘z tarifini beradi. Hamma o‘z fikr dunyoqarashiga qarab tarif beradi, ya'ni o‘z tushunchasi bo‘yicha ko‘radi.

Marketing sohasi bo‘yicha eng nufuzli tashkilot bu – Amerika marketing assotsiatsiyasi hisoblanadi. Bu tashkilot har 3 yilda marketingning yangilangan tarifini chiqaradi. Chunki bu juda o‘zgaruvchan bo‘lgani uchun tez-tez yangilanib boradi. Marketing bo‘yicha aytilgan 20 yil oldingi gap hozirgiga to‘g‘ri kelmasligi mumkin.

Ilmiy atamalarsiz, sodda uslubda aytganda, marketing bu – biror bir tovar, mahsulot, xizmatni sotishgina emas, shu birga, xizmat va tovarlardan foydalanib turgan odamlar bilan har doim muloqotda bo‘lib turishdir. Chunki bir marta sotgandan so‘ng u bilan boshqa ishim yo‘q deyish marketing uchun noto‘g‘ri hisoblanadi. Siz ishlab chiqaruvchimisiz, iste'molchi bilan doim muloqotda, aloqada bo‘lib turasiz.

Hozirda ijtimoiy tarmoqlar yoki boshqa usullar orqali iste'molchilar bilan aloqada bo‘lish mumkin. Bu nima uchun kerak? Keyingi mahsulotlarni ishlab chiqarishda, o‘z mahsulotining foydalanuvchilarga qanday ta'sir etganini bilishda hozirda undan foydalanib turgan odamning fikri muhim bo‘ladi.

Marketingda ko‘pincha g‘arb davlatlari – Amerika, Yevropa davlatlari; sharqda Yaponiyadan juda ko‘p o‘rnaklar keltiriladi. Marketing bu davlatlarda shunchalik darajaga borganki, alohida ilm sohasiga aylanib bo‘lgan. Bizga bu endi-endi kirib kelyapti.

Marketingning sotsiologiyaga yaqinroq jihatlari ham bor. Ko‘pgina qoidalarni birga ishlatamiz. Chunki marketing tadqiqotida biz insonning mahsulot va xizmatlar sotib olishdan avvalgi fikrini, biror mahsulot odamlarda qanday hislar uyg‘otganini, nima uchun shu xizmat yoki mahsulotni sotib olayotganini, uning hayotida, ishida qanaqa o‘zgarishlarga sabab bo‘lganini o‘rganamiz.

Men bir ilmiy ishimda odamlar nima uchun, qanday maqsadda smartfon ishlatadi, degan savollarga javob izlaganman, buni turli davlatlar misolida o‘rganganman. Nega desangiz, bu narsa turli jamiyatlar va odamlarga qarab o‘zgaradi. Masalan, g‘arbda insonlarning kundalik ishida yoki hayotida unumdorlikni oshirishga xizmat qilsa, smartfon sotib oladi. Osiyoda esa biroz o‘zgacha, atrofdagi odamlar mijozlarga ta'sir qiladi. Aksariyat holatda, eng yangi rusumdagisini oladi, lekin uning texnik jihatlari, imkoniyatlari hisobga olinmaydi, shunchaki olib yursa bo‘ldi. Jamiyatda smartfon ishlatish statusi yuqori turadi, odamlar smartfon ishlatadimi, demak, men ham ishlatishim kerak, degan tushuncha bo‘ladi.

Bu – mening kichik izlanishimdan misol xolos. Lekin yuqorida aytganimdek, marketing – juda murakkab va keng, faqat mahsulot va xizmat sotish emas, hatto siyosiy partiyalarning ham marketing xizmatlaridan foydalanishi marketing tadqiqotlari va marketing sohasining qanchalar keng miqyosini ko‘rsatib turibdi.

Endi O‘zbekistonga keladigan bo‘lsak, uzoq vaqt mamlakatda bo‘lib katta kuzatuvlar qilmaganman. Bu haqda gapirishga o‘zimni munosib deb bilmayman, lekin ba'zi kichik izlanishlarim bor va shunga asoslanib fikr bildirishim mumkin. O‘zbekistonda marketing xususida hali ham to‘liq va qoniqarli tushuncha yo‘q. Marketing deganda faqat reklama qilish, ma'lum bir mahsulot yoki xizmatni sotish deb tushuniladi.

Shundan ko‘rinib turibdiki, marketing boshqa davlatlarga nisbatan orqaroqda. Marketing tadqiqotchiligi O‘zbekiston uchun yangi soha hisoblanadi.

Kichik-kichik firma va kompaniyalarda marketolog vazifalarini asosan firma rahbarining o‘zi bajaradi, unda garchi bu sohada mutaxassislik diplomi bo‘lmasa-da, o‘z kompaniyasi uchun shu ishlarni qiladi. Yirik korporatsiyalarda esa marketing bo‘limlari bu ishlarni bajaradi, 200-300lab kishi yuqorida aytganim kabi marketing bo‘yicha izlanishlar olib boradi.

Bundan tashqari, ba'zi kompaniyalar marketing xizmatlarini sotib olishadi. Masalan, Janubiy Koreyada ishlaganimda Samsung qanchalar yirik va ko‘p tarmoqli kompaniya bo‘lmasin, bizning firmadan professional marketing xizmati sotib olar edi. Chunki u yerda ham marketingga ilm sifatida qaraladi.

Yigitali Mahmudov suhbatlashdi.

Suhbatning ikkinchi qismida fin millati dunyoqarashi, xarakteri, ta'lim tizimidagi yutuqlari, shuningdek, Finlandiya pandemiyada qanday choralar ko‘rgani haqida so‘z bordi.

Mavzuga oid