Kun.uz tahririyatiga Farg‘ona shahrida faoliyat yurituvchi «Constant Trading» MChJ shaklidagi qo‘shma korxonadan mulkiy huquqlarini himoya qilishda amaliy yordam so‘rab yozilgan murojaat kelib tushdi.
Murojaat 25 yil muqaddam davlat tasarrufidan chiqarilgan va xususiylashtirilgan ko‘chmas mulk obektlari Farg‘ona shahar hokimligi da'vosiga asosan ma'muriy sudlar tomonidan davlat zaxirasiga tortib olinayotgani haqida edi.
Shu bois, murojaatlarni o‘rganish va tadbirkor dardiga quloq tutish maqsadida Farg‘ona viloyatida bo‘lib qaytdik.
Ma'lumki, «Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunning 24-moddasiga ko‘ra, davlat mulkini xususiylashtirish jarayonida vujudga kelgan xususiy mulk daxlsizdir. Xususiylashtirish natijalari qayta ko‘rib chiqilmaydi va bekor qilinmaydi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 17 yanvarda imzolagan «Tadbirkorlik maqsadlarida foydalanish uchun davlat mulki obektlarini sotishni jadallashtirish va uning tartib-taomillarini yanada soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 4933-sonli farmonida ham bu masalaga alohida e'tibor qaratilib, davlat organlari, shu jumladan nazorat, huquqni muhofaza qilish organlari va sudlar tomonidan xususiylashtirish natijalarini, shu jumladan, obektlar qiymatini baholash natijalarini qayta ko‘rib chiqish va bekor qilish masalalarini o‘rtaga qo‘yish taqiqlab qo‘yilgan.
Biroq, ushbu tartib-qoidalarga Farg‘ona shahar hokimligi, Farg‘ona shahar ma'muriy sudi va viloyat ma'muriy sudi apellyatsiya instansiyasi tomonidan rioya etilmagani oqibatida bundan 25 yil avval xususiylashtirilgan mulkni bugungi kunda qonuniy tarzda egallab, tadbirkorlik faoliyatini yuritib kelayotgan fuqarolar sarson-sargardon bo‘lishdi, moddiy va ma'naviy zarar ko‘rishdi.
Mulkni tortib olishning eng oson yo‘li sud
Gap shundaki, Farg‘ona shahar hokimligi shahar ma'muriy sudiga da'vo ariza bilan murojaat qilib, Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash Davlat qo‘mitasi Farg‘ona viloyat boshqarmasining bundan 25 yil avvalgi davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishda ifodalangan buyrug‘i hamda mulkiy huquqni tasdiqlovchi davlat orderini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Farg‘ona shahar ma'muriy sudi sudyasi S.Kurbanovning 2019 yil
18 iyuldagi hal qiluv qarori bilan hokimlikning da'vosi qanoatlantirilib, mulk qo‘mitasi Farg‘ona viloyat boshqarmasining 1994 yil 3 noyabrdagi buyrug‘i hamda 1994 yil 23 noyabrdagi mulkiy huquqni tasdiqlovchi davlat orderi haqiqiy emas deb topilgan.
Haqiqiy emas deb topilgan mazkur hujjatlarga asosan davlat tasarrufidan chiqarilgan bino-inshootlar va yer maydonlari davlat egaligiga qaytarilishi ko‘zda tutilgan.
Sudga mustaqil talablar bilan jalb qilingan uchinchi shaxs – ya'ni nizolashilayotgan mulkning bugungi kundagi egasi bo‘lgan «Constant Trading» MChJ shaklidagi qo‘shma korxona vakillarining birinchi instansiya sudi qaroridan norozi bo‘lib kiritgan shikoyati viloyat Ma'muriy sudi apellyatsiya instansiyasida ko‘rib chiqilib, qanoatlantirishsiz, birinchi instansiya sudi qarori esa o‘zgarishsiz qoldirilgan.
Adolat tiklandi
Qonun normalari hokimlik va sudlar tomonidan qo‘pol ravishda buzilayotgani hamda adolatsizlik bo‘layotganini to‘la his etib turgan tadbirkorning bormagan idorasi va shikoyat qilmagan tashkiloti qolmagan.
«Constant Trading» MChJ shaklidagi qo‘shma korxonaning nazorat tartibida kiritgan shikoyati Oliy sudda ko‘rib chiqildi. Sudda O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Savdo-sanoat palatasi va boshqa tashkilotlar vakillari ishtirok etib, tadbirkorning huquq va manfaatlarini himoya qilishdi. Ularning aksari quyi sudlar tomonidan mavjud qonunlarga amal qilinmaganini ta'kidlashdi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Ma'muriy ishlar bo‘yicha sudlov hay'atining (I.Alimov, Sh.Axatova va M.Eshimbetov) joriy yil 1 noyabrdagi ajrimi bilan «Constant Trading» MChJning nazorat tartibidagi shikoyati qanoatlantirilib, Farg‘ona shahar ma'muriy sudining 2019 yil 18 iyuldagi hal qiluv qarori va viloyat ma'muriy sudi apellyatsiya instansiyasining 2019 yil 29 avgustdagi qarori bekor qilindi va shahar hokimligining arizasini rad etish to‘g‘risida yangi qaror chiqarildi.
Muammo nimadan boshlangan edi?
Shahar qoq markazida faoliyat yuritib turgan korxona sobiq «Buyuk ipak yo‘li» OAJ tomonidan (Farg‘ona shahar, M.Qosimov ko‘chasi 139-uy manzilidagi, bugungi kunda «Constant Trading» MChJga qarashli) 1994 yilda davlat tasarrufidan chiqarilib xususiylashtirilgan.
2008 yilda korxona iqtisodiy nochor bo‘lgani sabab uni to‘liq ishga tushirish va boshqa shartlar evaziga «Qishloq qurilish bank»iga berilgan. O‘rniga ipakchilik sanoatiga ixtisoslashgan «Silk manifacture» korxonasi tashkil etilgan. 2011 yili bu korxonani «Silver silk company» korxonasi 5 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ evaziga ochiq auksionda sotib olgan. Ikkala korxona birlashtirilib, Adliya vazirligi tegishli bo‘limida ro‘yxatdan o‘tkazilgan. Ya'ni eski nomi «Silver silk company» bo‘lgan «Constant Trading» korxonasi mulkni ochiq auksionda sotib olgan. Qonunchilik bo‘yicha u insofli egallovchi hisoblanadi.
Tashkilot ishlab chiqarish bo‘limi boshlig‘i Umidjon Safarovga ko‘ra, korxona avval ipakni qayta ishlash bilan shug‘ullangan. 2017 yilning dekabr oyigacha ishchilar ikki smenada ishlashgan. Eksport rejasini ortig‘i bilan bajarib kelishgan. Ipak mahsuloti uni yetkazib beruvchilar tomonidan o‘z vaqtida yetkazib berilmay qo‘yilgach, korxona ta'sischilar yig‘ilishi asosida o‘z faoliyatini o‘zgartirishga majbur bo‘lgan - jinsi matolarini to‘qish va ularni tikish ishlarini boshlashni maqsad qilishgan.
Tikuv dastgohlarini sotib olish bo‘yicha chet eldagi hamkorlar bilan shartnoma tuzishgan va 2019 yilning avgust oyida texnikalar Farg‘ona viloyatiga olib kelingan. Yangi korxona loyihalari shahar hokimligiga taqdim qilingan. 2019 yilning aprel oyida mavjud binolarda qurilish va rekonstruksiya ishlarini boshlashlari uchun shahar hokimining 538-sonli qarori qabul qilingan. Shundan so‘ng ta'mirlash ishlari ham boshlangan.
«Hokimlik vakillari bizning tashkilotni «bir necha yildan beri bo‘sh turibdi» degan vaj bilan boshqa investorga berib yuborishmoqchi. Lekin bizda barcha hujjatlar mavjud. Eksportni ortig‘i bilan bajarganmiz. Soliqlarni o‘z vaqtida to‘laganmiz. Sarmoyadorlar tomonidan jami 10 million AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritish ko‘zda tutilgan. Mahsulotimizni yuz foiz eksport qilishni maqsad qilganmiz. Loyiha ishga tushgach 400 nafarga yaqin fuqaro ish bilan ta'minlanadi. Kuniga 10 ming dona shim tikiladi. Chet ellik investor va savdo hamkorimiz Osama Said mahsulot sotilishi uchun chetdan bir nechta bozor topgan.
Hozirda tayyor dastgohlar boshqa joyda ijarada turibdi. Ipakni qayta ishlovchi eski dastgohlarimizni garovga qo‘yib bankdan 1 million dollar kredit ham olganmiz. Shahar hokimligi esa 25 yil avvalgi mulk huquqini tasdiqlovchi orderni «haqiqiy emas» degan sabab bilan mulkimizni olib qo‘ymoqchi. Vaholanki, bizgacha bu tashkilot boshqa jamiyatga qarashli bo‘lgan. 2011 yili biz uni ochiq savdo tanlovida sotib olganmiz», deydi Umidjon Safarov.
Bir muddat avval viloyat hokimi Shuhrat G‘aniyev ham korxona hududiga kelib vaziyat bilan shaxsan tanishgan. Birinchi instansiya va apellyatsiya sudlarida yutilgach, mulk shahar hokimligi balansiga olinishi haqidagi qaror ham chiqarilgan. G‘aniyev mazkur hududga investitsiya kiritish masalasini ko‘targan. Mavjud dastgohlarni ko‘zdan kechirgan.
Biroq, yuqorida aytganimizdek, ish Oliy sudga borib xolis, har taraflama va qonuniy ko‘rildi. Adolat esa qaror topdi.
Xulosa
Qonunning maktab o‘quvchisi ham tushunishi mumkin bo‘lgan oddiy qoidalari konstitutsion maqomga ega bo‘lgan davlat hokimiyati organining Farg‘ona viloyatidagi vakillari tomonidan e'tiborga olinmagani natijasida bir tadbirkorning ne ko‘ylarga tushgani bilan yuqorida tanishdingiz. Uzoq vaqt sud mahkamalarida sarflangan vaqt va idrok biznesni rivojlantirish uchun yo‘naltirilganda qanchadan-qancha yangi ish o‘rni yaratilgan va buning natijasida davlat g‘aznasiga ko‘plab soliq tushumlari tushgan bo‘lmasmidi?
Yuqorida ta'kidlanganidek, bino-inshootlarning tortib olinishi natijasida korxona chet davlatdan olib kelingan texnikalarini ijarada saqlashga, buning uchun har oyda ijara puli to‘lashga majbur bo‘lmoqda. Tadbirkorga yetkazilgan moddiy va ma'naviy zarar o‘rni shahar hokimligi tomonidan qoplanadimi? Bir necha oy davom etgan sarsongarchilik oqibatida tashkilot zimmasidagi 2020 yil birinchi choragiga qadar amalga oshirilishi lozim bo‘lgan loyiha ham o‘z muddatida bajarilmay qolishi ehtimoli mavjud.
