Трамп ниҳоят Россияга қарши санкциялар қўллади. У Путинга қандай сигнал юбормоқда?

Америка президенти Доналд Трамп иккинчи муддатининг тўққизинчи ойига келиб Украинадаги уруш учун Россияга қарши дастлабки санкцияларини эълон қилди. Ушбу воқеанинг кўлами, вақти ва деталлари экспертларни Трамп ҳозирча Кремл билан иқтисодий урушнинг иккинчи фронтини очишга тайёр эмаслиги, санкциялар эса бошқа мақсадларни кўзлаши борасида шубҳа билдиришга мажбур қилди. Бу қандай мақсадлар?

Байден маъмурияти даврида АҚШ ва Европа санкцияларни биргаликда жорий этган, аммо Трамп Оқ уйга қайтгач, Америка Россияга иқтисодий босимни кучайтиришни бас қилди ва Евроиттифоқ ҳамда Буюк Британиянинг санкциялар пакетларидан бирортасини қўллаб-қувватламади. Трамп буни ўзи ва Владимир Путин ўртасида Украинадаги урушни якунлаш бўйича музокаралар муваффақиятини хавф остига қўйиши билан изоҳлаганди.

Аммо бу музокаралар боши берк кўчага кириб қолди ва чоршанба куни кечқурун Трамп сабри тугаганини айтди. У Россиянинг энг йирик иккита нефт компаниялари – «Роснефт» ва «Лукойл»га қарши санкцияларини эълон қилди, шу билан бирга, агар Путин эс-ҳушини йиғиб олса, чекловлар дарҳол бекор қилиниши ҳақида қўшимча қилди.

Санкциялар Россиянинг асосий экспорт тармоғига зарар етказади, аммо ҳозирча улар – кенг кўламли ҳужум эмас, балки огоҳлантирувчи ўқдир, дея огоҳлантирмоқда экспертлар.

Биринчидан, санкциялар фақат бир ойдан кейин кучга киради ва бу вақт ичида Трампда фикрини ўзгартириш имконияти бор. Иккинчидан, Трамп ҳали ҳам Европанинг Россия нефтига қарши санкцияларини қўллаб-қувватламайди ва Европа Иттифоқининг Россиянинг Ғарбда музлатилган олтин-валюта захираларини мусодара қилиш қарорига қўшилмайди. Учинчидан, у Украинага қурол етказиб бериш бўйича позициясини ўзгартирмади.

Ва ниҳоят, бир ойдан кейин Россия нефт саноатининг бир қисмига қарши санкциялар эълон қилиниши нефт нархи пасайишига олиб келмоқда, бу биринчи навбатда дунёдаги энг йирик нефт ишлаб чиқарувчи ҳисобланган Қўшма Штатлар учун фойдалидир.

Америка шу вақтгача – Жо Байден даврида ҳам, Трамп даврида ҳам Россия нефтига тотал эмбарго қўйишдан тийилиб келди, бу бензин нархи нархи ошиши ва бу аҳоли норозилигига сабаб бўлишидан хавотир билан боғлиқ эди. Энди эса вазият ўзгарган: бозорда нефт ортиқча тўпланиб қолган ва нархлар пасайиши аллақачон Америка нефтчиларига таҳдид солмоқда. Нефт бозоридаги асосий рақобатчига қарши санкциялар эса ҳар қачонгидан фойдали.

Аммо Трамп танлаган санкцияларнинг иқтисодий таъсирини ҳозир баҳолашнинг иложи бўлмаса ҳам, сиёсий жиҳатдан улар – энг муҳим сигналдир, деб ҳисоблайди Лондон Қироллик коллежининг Россия бўйича эксперти Рут Дейермонд.

«Санкция эълон қилиниши унинг моддий оқибатлари нуқтайи назаридан эмас, балки у юборадиган сигнал нуқтайи назаридан муҳимдир. Бу Трамп маъмурияти ниҳоят Россияга тўғридан тўғри босим ўтказишга тайёрлиги ҳақида сигнал», – дея қайд этади у.

Бу сигнал Кремлнинг карталарини аралаштириб ташлади, дейди Дейермонднинг Лондон Қироллик коллежидаги ҳамкасби Сем Грин. Январдаги инаугурациясидан бери биринчи марта Трамп Путинга нисбатан позициясини юмшатмади, балки қатъийлаштирди.

«Бу санкциялар урушга чек қўядими? Йўқ. Аммо улар барибир катта аҳамиятга эга, – дейди Грин Трамп сиёсатининг ўзгаришига изоҳ бериб. – Январдан бери Россия расмийлари ва бозорлари Трамп санкциялардан ўзини тийишига умид қилган ҳолда қарорлар қабул қилаётганди».

Оқибатлар қандай бўлиши мумкин?

Нефт харидорлари ва ташувчилари Россиянинг икки энг йирик нефт компаниясидан ўзини олиб қоча бошлаган, бу компаниялар чет элда қолган активларидан маҳрум бўлиши ҳам мумкин. Бироқ уларда янги шароитларга мослашиш ва зарарни минималлаштириш учун вақт бор.

Трамп «Роснефт» ва «Лукойл»нинг барча контрагентларига 21 ноябргача муносабатларни узиш учун муҳлат берди, акс ҳолда улар АҚШнинг иккиламчи санкциялари остига тушади. Тўғри, бу санкциялар автоматик эмас ва ҳар бир алоҳида ҳолат АҚШ Молия вазирлиги томонидан кўриб чиқилади, вазирлик эса пресс-релизда «санкцияларнинг якуний мақсади – жазолаш эмас, балки хатти-ҳаракатларни ўзгартиришга эришиш» эканини таъкидлади.

Шу сабабли, бу санкциялар қанчалик жиддий эканини фақат 21 ноябр куни, агар Путин Трампни ўз хатти-ҳаракатларини яхши томонга ўзгартирганига ишонтира олмаса, билиб олиш мумкин. Трамп Россия нефтини ташувчилар ва харидорларга, биринчи навбатда, Хитойга қарши иккиламчи санкцияларни жорий қилишни бошлагандагина, экспертлар у таҳдидлардан амалиётга ўтганига ишонишади.

Бу ҳолатда Трампнинг захирасида Россия нефт саноатига нисбатан анча жиддийроқ санкциялар бор, дейди АҚШ давлат котибининг Европа ишлари бўйича собиқ ёрдамчиси Дениэл Фрид.

У Европа Иттифоқи ва Буюк Британиянинг Россия нефти учун «нарх чегараси»ни пасайтириш тўғрисидаги қарорига қўшилиши мумкин. Сентябр ойида Европа бу чегарани бир баррел учун 48 долларга туширди, АҚШ эса 60 долларлик чегарани қолдирди, бу Россия нефтининг ҳозирги нархидан юқори ва амалда уни ташиш ва суғурталаш учун санкцияларни бекор қилади.

Бундан ташқари, АҚШ ниҳоят Европанинг Россияга Ғарбнинг нефт ва нефт маҳсулотлари савдоси бўйича чекловларини четлаб ўтишга ёрдам берадиган танкерларнинг «соядаги флоти»га қарши курашишга қўшилиши мумкин.

Кремл уруш йилларида Ғарб иқтисодий босими шароитида яшаш ва савдо қилишни ўрганди, Трамп 9 ой давомида санкциялар бўйича пауза қилиш эса бу вазифани янада енгиллаштирди.

Шунинг учун ҳозир Ҳиндистон ва Хитойдаги Россия нефтини сотиб олувчиларга қарши иккиламчи санкциялар энг оғриқли ва самарали бўларди, чунки уларнинг портлари, заводлари ва банклари ҳали ҳам Ғарб молия тизими ва технологияларидан эркин фойдаланмоқда, дейди экспертлар. Агар улар АҚШ ва Россия ўртасида танлов қилиши керак бўлса, танлов ҳар доим ҳам Кремл фойдасига бўлавермайди, ҳатто Россиянинг арзон нефтидан воз кечиш даромадларни йўқотишга олиб келса ҳам.

Ҳозирча Трамп фақат ҳинд товарларига умумий тарифлар билан чекланди, Европа эса Ҳиндистоннинг битта ва Хитойнинг иккита нефтни қайта ишлаш заводларига қарши санкциялар киритди.