Ядро қуролларини кўз-кўз қилган Хитой, Пекинни тийиб туришни ўйлаётган АҚШ ва Лиссабондаги ҳалокат – кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеа ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномада таништирамиз.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Пекин паради қандай ўтди?

3 сентябрь куни Хитой президенти Си Жинпинг Пекин марказида оммавий ҳарбий парадга бошчилик қилди. Си қисқа нутқи келажакка қаратилди: бугун Хитой кучли, ҳеч кимдан қўрқмайди ва дунёда етакчи ролни ўйнашга тайёр. Унинг ёнида жой олган Владимир Путин, Ким Чен Ин, Эрон ва Покистон президентлари эса бу геосиёсий сигнал мазмунини кескинлаштирди.

Тахминан 90 дақиқа давом этган парадда Хитой илк бор денгиз, қуруқлик ва ҳаво базаларидан биргаликда учирилиши мумкин бўлган, ядро каллакларини ташишга қодир ракеталар «учлигини» намойиш этди.

Шунингдек, парадда намойиш этилган «Донфенг-5C» ракетаси бир нишонга кўп сонли, мустақил бошқариладиган жанговар каллакларни тушириш қобилиятига эга.

Хитой дрон ҳужумларига қарши тўлиқ анти-дрон тизимлари, юқори энергияли лазер қуроллари ва юқори қувватли микротўлқинли қуролларни ҳам намойиш этди. Денгиздаги кемаларни яксон қилишга мўлжалланган гипертовушли ракеталар эса Япониядаги АҚШ флотининг асосий ташвишга солувчи қуроллардан бири ҳисобланади.

Маросим бошланганида АҚШ президенти Доналд Трамп муносабат билдириб, Сини Америка кўрсатган ёрдамни эътиборсиз қолдиришда айблади.

«Америка Қўшма Штатларига қарши тил бириктирар экансизлар, Владимир Путин ва Ким Чен Ин жанобларга энг самимий саломларимни етказинг», дея қўшимча қилди Трамп.

Таҳлилчиларга кўра, аслида ҳам Си Жинпингнинг паради ўтмишни эслаш билан чекланмай, Ғарбга Хитойни «тўхтатиб бўлмаслиги» ҳақида геосиёсий сигналдир.

Бу ҳам етмаганидек, Доналд Трамп шу кунларда Пентагонга АҚШ қуролли кучларини қайта қуриш ва зарурат туғилганда Россия ва Хитойни тийиб туриш учун тайёрлашни топширгани маълум бўлди.

АҚШ мудофаа вазири Пит Ҳегсетнинг сўзларига кўра, Оқ уйнинг аввалги маъмурияти лаёқатсизлиги Россия ва Хитойнинг ўзаро яқинлашишига ёрдам берган.

«Шунинг учун ҳам президент Трамп мудофаа вазирлигига тайёр туришни топширди, жумладан, ҳарбий руҳни тиклаш ва тийиб туришни қайта тиклаш учун қуролли кучларимизни тарихий тарзда қайта қуришга», деди Ҳегсет.

АҚШ мудофаа вазирининг айтишича, Оқ уйнинг ҳозирги маъмурияти «коинотда, осмонда, денгизда ва сув остида стратегик устунликни» сақлаб қолмоқчи. Шу билан бирга, Ҳегсет «Олтин гумбаз» тизимини тилга олди, унинг сўзларига кўра Хитой ҳозирча уни қуролмайди.

Парадда бўлган яна бир қизиқ ҳодиса: Хитой раиси Си ва Путин минбарга чиқиш олдидан замонавий технологиялар ёрдамида умр кўриш давомийлигини узайтириш имкониятларини гаплашди. Уларнинг ўзаро сўзлашуви расмий трансляцияга тушиб қолган.

Хусусан, Путин «инсон аъзоларини доимий равишда кўчириб ўтказиш ва одамлар ўзини тобора ёш ҳис қилиши» ҳақида гапирган бўлса, Си эса «150 ёшгача яшаш имконияти» ҳақидаги башоратларни айтиб берди. Шундан сўнг трансляция бошқа камерага ўтказилди. Умрбоқийлик ҳақида гапираётган Путин ва Си Жинпинг деярли тенгдош — 72 ёшда. Путиннинг президентликдаги қонуний муддати 2036 йилда тугайди, Синики эса 2028 йилда.

Ҳамас Ғазо бўйича сулҳга тайёрлигини айтди

Ҳамас 3 сентябр куни яна бир бор Ғазо бўйича кенг қамровли келишувга тайёр эканини маълум қилди. Reuters'га кўра, барча исроиллик гаровдагилар озод қилинади, бунинг эвазига келишилган миқдорда фаластинлик маҳбуслар қўйиб юборилади.

Гуруҳнинг бу баёноти АҚШ президенти Доналд Трамп Ҳамасни 20 нафар гаровни озод қилишга чақирганидан кўп ўтмай билдирилди. Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳунинг офиси Ҳамас баёнотини танқид қилди.

«Афсуски, бу яна Ҳамаснинг ҳеч қандай янгилик олиб келмаган навбатдаги чалғитувчи юришидир», дейилади баёнотда.

Нетаняҳу офиси шунингдек, уруш тугашининг шартларини айтди. Уларга кўра, қачонки — Ғазода барча гаровдагилар озод этилганда, Ҳамас қуролсизлантирилганда, сектор демилитаризация қилинганда, Исроил ҳудудда хавфсизлик назоратини ўрнатганда ва муқобил фуқаролик бошқаруви ташкил этилганда уруш тугайди.

Ҳамас август ойида ҳам Исроил билан 60 кунлик сулҳ таклифига рози бўлганди. Мисрлик расмий манбага кўра, Ҳамас қабул қилган таклиф Исроилнинг 60 кун давомида ҳарбий операцияларини тўхтатишини ва деярли икки йиллик можарога якун ясовчи кенг қамровли келишувнинг асосий тамойилларини белгилашни ўз ичига олган. Нетаняҳу эса бир неча кундан кейин Исроил барча гаровдагиларни озод қилиш ва урушни тугатиш бўйича музокараларни дарҳол давом эттиришини, бироқ фақат Исроил учун мақбул шартларда бўлишини айтди.

Айни вақтда Исроил Ғазода олиб бораётган геноцид кўринишидаги уруш оқибатида 63 мингдан ортиқ фаластинлик ҳалок бўлди.

Украинадаги уруш ва санкциялар

АҚШ президенти Доналд Трамп Россия етакчиси Владимир Путин Украинадаги урушни тўхтатиш бўйича музокараларда ҳамкорликни давом эттирмаса, унинг маъмурияти Москвага қарши чоралар кўриши мумкинлигини тан олди.

«Путин менинг позициямни билади ва у ёки бу тарзда қарор қабул қилади”, - деди Трамп. Шу билан бирга, Оқ уй раҳбари россиялик ҳамкасбига аниқ мурожаати йўқлигини тушунтирди.

Мухбирлардан бири Трампдан ўз лавозимига киришганидан буён Россияга нисбатан ҳеч қандай чора кўрмагани ҳақида сўради.

«Сиз Ҳиндистонга қарши иккиламчи санкциялар жорий этилганини ҳисобга олмаяпсиз. Бу Россияга юзлаб миллиард долларга тушди. Сиз буни ҳаракатсизлик деб атайсизми? Мен ҳали иккинчи ва учинчи босқични бошлаганим йўқ», деди президент.

АҚШ молия вазири Скотт Бессентнинг айтишича, Россияга қарши кейинги санкциялар учун «барча вариантлар муҳокама қилинмоқда»

«Президент Путин Анкориждаги тарихий учрашув ва Оқ уйдаги телефон суҳбатидан сўнг ўзи айтганининг тескарисини қилди – аслида у бомбардимонларни кучайтирди», - деди Бессент.

Путин эса Зеленский билан Москвада учрашишга тайёрлигини айтди

«Агар Зеленский тайёр бўлса — Москвага келсин», деди Россия президенти Владимир Путин Хитойга ташрифи якунлари бўйича ўтказилган матбуот анжуманида. Шу билан бирга, у яна Зеленский президентлигининг қонунийлигини шубҳа остига олди.

Бундай учрашув ғоясини Путин аввалроқ, Доналд Трамп билан суҳбатда ҳам таклиф қилганди. Аммо Украина президенти «Фақат Москвада эмас», деб бу таклифни рад этди.

Лиссабонда темирйўл ҳалокати: камида 15 киши ҳалок бўлди

3 сентябр куни Португалияда Лиссабоннинг Глория фуникулёр темирйўлида, туристлар орасида машҳур ва шаҳар рамзларидан бири ҳисобланган вагон релсдан чиқиб кетиб, ағдарилди. Ҳодисада камида 15 киши ҳалок бўлди, яна 18 киши жароҳат олди.

Ҳокимият жабрланганларнинг шахсини ёки фуқаролигини ошкор қилмади, бироқ марҳумлар орасида хорижий фуқаролар ҳам борлигини билдирди. Улардан беш нафарининг аҳволи оғир экани айтилди.

«Бу шаҳримиз учун фожиали кун... Лиссабон мотамда, бу жуда-жуда фожиали ҳодиса», деди пойтахт мэри Карлос Моэдас журналистларга. Португалия ҳукумати пайшанба кунини миллий мотам куни деб эълон қилди.

Воқеа жойидан олинган кадрларда вайрон бўлган сариқ трамвай кўринишида бўлган фуникулёр кўрсатилди. У пойтахтнинг тик тепаликларидан одамларни юқорига ва пастга ташиб юрарди. Қутқарувчилар одамларни вайроналар орасидан чиқариб олмоқда.

Шаҳар ҳокимиятига кўра, ҳар бири 40 кишини ташишга мўлжалланган иккита вагон мавжуд бўлиб, пастдаги вагон шикастланмаган. Бироқ CNN Португал эфирга узатган гувоҳларнинг видеосида у кескин силкинаётгани, йўловчилар деразалардан сакраб тушаётгани ва одамларнинг қичқираётгани кўринган.

Полиция терговчилари ҳодиса жойини текширмоқда, Бош прокуратура расмий тергов бошлашини маълум қилди.

Пентагон Венесуэла президентини ағдариш бўйича операцияга тайёр

АҚШ Венесуэлада Николас Мадуро режимини ағдариш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин. Бу ҳақда АҚШ мудофаа вазири Пит Ҳегсет маълум қилди. Шунингдек, у Оқ уй бу вазифани бажариш учун армиянинг барча ресурсларини ишга солишга тайёрлигини қайд этди.

«Венесуэлада режимнинг эҳтимолий ўзгариши тўғрисидаги қарор президент [Доналд Трамп] даражасида қолади», деб таъкидлади Пентагон раҳбари.

Ҳегсет АҚШ маъмурияти «наркобизнес давлати раҳбари» деб атаган Николас Мадурони ҳокимиятдан четлатишга очиқчасига интилаётганини тасдиқлади. Вазир Венесуэла президентини «Америка халқига бевосита салбий таъсир кўрсатган» гиёҳванд моддалар савдосига алоқадорликда айблади.

2 сентябр куни АҚШ ҳарбийлари Кариб денгизининг жанубий қисмида Венесуэладан келаётган ва гиёҳванд моддалар ортилган кемани чўктирганди. Доналд Трампнинг «наркотеррорчилар» деб атаган қайиқда 11 киши ҳалок бўлган.

АҚШ ҳарбийларининг Кариб денгизида фаоллиги ва кема портлаши ортидан Мадуро телемурожаат билан чиқди. У Вашингтон Венесуэланинг табиий бойликларини тортиб олиш учун гиёҳванд моддаларга қарши курашдан ўйлаб топилган баҳона сифатида фойдаланаётганини айтди.