Такрор экспресс-тест: мақсад нима?

Коронавируснинг “омикрон” штамми Ўзбекистонда аниқланганидан кейин Республика махсус комиссияси 15 январдан мамлакатга кириш чекловларини кучайтирди.

Йўловчилар Ўзбекистонга киришидан камида 48 соат олдин (аввал 72 соат эди) топширилган ПЗР тестининг манфий натижасидан ташқари, вирусни аниқлаш учун экспресс-тест ҳам топширишлари мажбурий бўлди. Тест нархи қонунга зид равишда хориж валютасида – 5 доллар деб белгиланди.

Натижада мамлакатдаги халқаро аэропортларда тиқилинчлар ва норозиликлар юзага келди, ижтимоий тармоқларда жиддий танқидларга сабаб бўлди. 5 доллар нархни ким, қайси асос билан белгилагани ҳақида лом-мим дейилгани йўқ.

Дунёда коронавирусни аниқлашнинг олтин усули деб эътироф этилаётган ПЗР тестдан ўтган йўловчи такрор тест топширишига эҳтиёж борми?

ПЗР ва экспресс-тестнинг фарқи

Такроран тест топширтиришни хавфсизлик юзасидан деб атаётган Махсус комиссия, ПЗР тести натижасига ишонмайдими ёки вирус ПЗР тест топширилгандан кейин юқиши мумкин деб тахмин қиляптими?

Халқаро тадқиқот ва нашрларда ПЗРга юқори самарадорликда коронавирусни аниқлайди дея таъриф берилган. ПЗР тести тескари транскрипцияли полимераз занжир реакцияси йўли орқали бурун ва бурун-ҳалқум бўшлиғидан олинган намунадан коронавирусни аниқлайди. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти бу тестни лаборатория шароитида коронавирус текшириладиган энг аниқ ва ишончли йўл деб эълон қилган.

Экспресс-тестлар коронавирус юзасида махсус оқсилларни аниқлайди. Бу тестлар натижаси 15–45 дақиқада аниқ бўлади, бироқ тиббий ҳамжамиятда умум тан олинган факт шуки, экспресс-тестлар аниқлиги бўйича ПЗР-тестга тенглаша олмайди.

“Тезкор тестлар ПЗР-экспресс ҳам деб юритилади. Уларнинг натижаси 15 минутда чиқади. Тестларнинг ичида энг аниқ натижа кўрсатадигани ПЗР ҳисобланади. ПЗР-экспресс тез аниқлаб бергани учун ҳам, натижаси ПЗР каби аниқ бўлмаслиги мумкин”, – деди Kun.uz билан суҳбатда врач-лаборант Лола Тўраева.

ПЗР энг ишончлиси бўлса, нега Ўзбекистонга киришда экспресс-тест топшириш керак?

ССВнинг изоҳлашича, барча чегара пунктлари орқали Ўзбекистонга 15 январ куни 15041 нафар фуқаро ўтган. Улардан 151 нафарида коронавирусда мусбат натижа аниқланган.

“Қўлида касалликдан фориғлиги ҳақида маълумоти бўлган фуқаролар “нега яна қайта экспресс-тест топширишим керак?” деб ўйлашлари табиий. Лекин кўриб турганингиздек, ПЗР тест топширган инсонларда ҳам вирус аниқланмоқда. Бу эса касаллик янада “айёрлашиб”, яширин кўринишга кириб бораётганидан далолат.

Бундай ҳолатда юртимизга кириб келувчи ҳар бир фуқарони коронавирусга экспресс-антиген тест топширтириб қабул қилиш энг тўғри йўлдир”, – дейилган вазирлик хабарида.

Аммо биз ўрганган хорижий тадқиқотларда экспресс-тестларнинг айнан “омикрон”ни аниқлаш хусусияти шубҳали экани қайд этилган.

The New York Times'да эълон қилинган тадқиқотда айтилишича, АҚШ Oзиқ-овқат ва дори-дармон агентлиги текширувига кўра, тезкор тестлар омикронни аниқлай олади, аммо уни сезмай қолиш эҳтимоли ҳам бор. Экспресс антиген тестлари коронавирус юзасида оқсилларни аниқлаш учун мўлжалланган. Агар вирусдаги мутациялар бу оқсилларнинг тузилишини ўзгартирса, антиген тестлари мутация вариантни аниқлай олмаслиги мумкин.

Омикроннинг ҳозиргача қарийб 50та мутацияга учраган варианти аниқланган. Тезкор тестлар камроқ мутацияга учраган вариантларни аниқлай олиши мумкин. Бу маълумот Ҳарвард тиббиёт мактаби сайтида ҳам тасдиқланган.

Махсус комиссия йўловчилар йўлда вирус юқтиришидан хавфсираяптими?

Йўловчилар йўлда вирус юқтириш эҳтимолини ўйлаб қайта экспресс-тест топширишни мажбурий қилишганми, деган савол ҳар қандай эҳтиёткор одамда пайдо бўлиши мумкин. Айнан шунинг учун яна халқаро тадқиқотларга мурожаат қилиб, вирус юққанидан неча кун ўтиб мусбат натижа кўрсатишини ўргандик.

Harvard Medical School'га кўра, агар бемор вирус юқтирган куни ҳатто ПЗР топширганида ҳам, натижа деярли манфий чиқади. Чунки бурун ва тупукда ҳали етарли вирус зарралари тўпланмаган бўлади. Ковидга мусбат натижа чиқиши учун одам вирус юқтирганига бир неча кун бўлиши керак.

Қолаверса, дастлабки ўрганишларга кўра, антиген тестлар “омикрон”ни ўтказиб юбориш эҳтимоли кўплигини кўрсатмоқда. Жумладан, Теннесси штатидаги Вандербилт университети тиббиёт факултети юқумли касалликлар бўлимининг тиббиёт профессори Шаффнер “омикрон” танага киргандан кейин 3 кун ўтмагунча, тест топшириб уни билишнинг иложи йўқ деган фикрни илгари сурган.

“Омикрон” юқтирган одам билан алоқада бўлган киши камида 3 кундан кейин тест топшириши керак. Чунки вирус тестда ўзини ошкор қилиши учун орадан 72 соат вақт ўтиши керак. Омикронда инкубацион давр вируснинг олдинги турларидан бироз қисқа давом этади”, – деган олим.

ПЗР манфий натижаси билан Ўзбекистонга кирган беморларнинг 151 нафарида нега вирус аниқланди?

Нега баъзан экспресс-тестда танада вирус бўлмаса ҳам мусбат натижа чиқиши ҳақида яқинда Канадада кичик тадқиқот ўтказилди. Торонтодаги Ротмант бошқарув университети олимлари Канададаги 537 та иш жойида ишлайдиган 900 минг одамдан январ–октябр ойларида олинган экспресс-тест натижаларини ўрганишган. Шундан мусбат натижа чиқарган экспресс-тестнинг 462таси ёки 0,05 фоизи хато-ижобий натижа кўрсатган. Бунга қисман экспресс-тестнинг нотўғри шароитда олингани ва ишлаб чиқаришдаги хатолик сабаб бўлган.

Ёки вирусдан тузалган айрим одамларда таҳлиллар мусбат натижа бериши мумкин. Коронавирусга қарши курашиш штаби аъзоси, тиббиёт фанлари доктори Раъно Қосимовага кўра, бунга сабаб инсонда вируснинг қолдиқлари жуда кам миқдорда қолган бўлади. Яъни бу пайтда беморнинг бурни ва ҳалқумида коронавирус кам миқдорда бўлиб, одамларга юқмайди.

Яъни ССВ айтаётган 151 кишининг ҳаммасида ҳам ковидга позитив натижа тўғри ва хавфли бўлмаслиги мумкин.

АҚШга киришда тўлиқ эмланиш ва тестнинг манфий натижаси бўлиши кифоя

Пандемия даврида хориж фуқароларни мамлакатга киритиш тартиби бўйича АҚШ тажрибасини ҳам кўздан кечиришни лозим топдик. Байден маъмурияти эълон қилган халқаро парвоз сиёсатига кўра, 2021 йилнинг 8 ноябридан АҚШга учиб келадиган саёҳатчилар тўлиқ эмланган бўлиши ва самолётга чиқишдан олдин вакцина олгани ҳақидаги ҳужжатни кўрсатиши шарт қилиб қўйилган. 6 декабрдан бошлаб, АҚШ рейсига чиқишдан олдин, фуқаролиги ёки эмлаш ҳолатидан қатъи назар, икки ёшдан ошган самолёт йўловчилари 1 календар кунида ковидга тестнинг салбий натижасини тасдиқловчи ҳужжатларни авиакомпанияга кўрсатишлари керак.

Агар саёҳатчи АҚШга жўнашидан олдин 90 кундан кўп бўлмаган муддатда ковиддан тузалиб чиққан бўлса, ковидга даволангани ҳақидаги ҳужжатнинг ўзи етади.

АҚШ Саёҳат департаменти мамлакатга кириш бўйича АҚШ Касалликлар назорати ва профилактикаси маркази (CDC) кўрсатмаларидан фойдаланади. Ташкилот саҳифасида АҚШга келгандан кейин 3-5 кун ичида вирусга тест топшириш тавсия қилинган. АҚШ Саёҳат департаменти саҳифасида эса АҚШга қўнгандан кейин, аэропортда тест топшириш бўйича бандни учратмайсиз.

Европа ҳудудига киришда қандай талаблар қўйиляпти?

Буюк Британияга киришда тўлиқ эмланганлар ва 18 ёшгача бўлганларнинг 2 кун олдин тест топширишлари бекор қилинган. Аммо мамлакатга киргандан кейин 48 соат ичида 5 ва ундан катта ёшлилар вирусга тест топшириши шарт. Агар уларда тезкор тест мусбат натижа чиққан бўлса, ўзини изоляция қилиб, ПЗР ҳам топшириши керак.

Вакцина олмаганлар Буюк Британияга келишидан олдин 48 соат ичида манфий натижали тест натижаси билан кириши керак. Тўлиқ вакциналанмаганлар Британияга келгандан кейин 10 кун карантинда ўтириши ва карантиннинг 2- ва 8-кунларида ПЗР топшириши талаб қилинади.

Германияга киришда ҳам вакцина гувоҳномаси ва ковидга манфий тест талаб қилинади. Фақат 10 кун ичида хавфли ҳудудлардан Германияга кирувчи саёҳатчилардан ҳам ПЗР-тестнинг манфий натижаси, ҳам Германия аэропортига келганидан кейин қўшимча ПЗР-тест топшириш керак.

Тўртта хулоса

Биринчидан, ПЗР – ҳеч қандай баҳссиз мутлақ тан олинган усул, илмий тадқиқотлар экспресс-тест “омикрон” штаммини сезмай қолиши эҳтимоли кўпроқлигини кўрсатмоқда.

Иккинчидан, қўлида 48 соатлик ПЗР манфий натижаси бор йўловчи, шу 48 соат оралиғида вирус юқтирган бўлса ҳам, ундан ҳатто ПЗР топширганда ҳам ковидга мусбат натижа чиқиши қийин. Чунки вирус бунчалик қисқа вақтда ўзини ошкор қилмайди.

Учинчидан, ССВ айтганидек йўловчиларнинг 1 фоизида коронавирус аниқлангани бу уларни касал деб ҳисоблашга асос бўла олмайди, чунки ҳеч қайси тест 100 фоиз аниқ натижа бермайди. Тестларда бир неча фоизгача хато натижа чиқиши норма ҳисобланади.

Тўртинчидан, ҳатто кунига миллионлаб одамда коронавирус аниқланаётган АҚШда ҳам ва бошқа кўплаб ривожланган давлатларда бунақа талаб йўқ, яъни бу тартибни “жаҳон тажрибаси шунақа” деб изоҳлаш – баҳсли масала.

Қолаверса, Kun.uz'даги маълумотларга кўра, ўтган йили президент раҳбарлигидаги йиғилишлардан бирида мутахассислар экспресс-тест коронавирусни аниқлашда самарасиз деган тўхтамга келгани айтилган, шу боис бош вазир – Махсус комиссия раиси Абдулла Арипов экспресс-тест олишга барҳам бериш бўйича кўрсатма берган.

Шундай экан, нега чегарада пул ва вақтни исроф қилиб, йўловчилар такрор тест топширишга мажбурланяпти? Афсуски, юқоридаги асослар кўпчиликдаги хунук гумонларни тасдиқлаб тургандек.

Зуҳра Абдуҳалимова,
Kun.uz мухбири