Аляскадаги учрашув. Саммитдан нималарни кутиш мумкин?

Трамп Путинни Алясканинг энг йирик шаҳри – 300 мингга яқин аҳоли истиқомат қилувчи Анкориждаги Элмендорф-Ричардсон ҳарбий базасида қабул қилади.

Россия президенти ёрдамчиси Юрий Ушаков бир кун аввал музокаралар маҳаллий вақт билан 15 август куни 11:30 да (Тошкент вақти билан 16 августга ўтар кечаси) бошланиши режалаштирилганини айтганди: дастлаб Путин ва Трамп юзма-юз учрашади, кейин эса делегациялар иштирокида «бешга беш» формуласи бўйича учрашув ўтказилади.

Россия делегацияси таркибидан Ушаков, ташқи ишлар вазири Сергей Лавров, мудофаа вазири Андрей Белоусов, молия вазири Антон Силуанов ҳамда президентнинг махсус вакили Кирилл Дмитриев ўрин олган.

Истанбулдаги учрашувларда Россия делегациясига раҳбарлик қилган Владимир Мединский эса музокарачилар орасида йўқ.

Америка делегацияси таркиби ҳам маълум: Трамп билан Аляскага қуйидагилар йўл олади: давлат котиби Марко Рубио, махсус вакил Стивен Уиткофф, савдо вазири Ҳовард Лютник, Марказий разведка бошқармаси директори Жон Рэтклифф ҳамда молия вазири Скотт Бессент.

Трамп ва Путин учрашув бошланишидан олдин журналистлар қаршисида кўриниш бериши, кейин эса музокаралар якунлари бўйича қўшма конференция ўтказиши кутилмоқда.

Қандай таклифлар бўлиши мумкин?

2021 йилдан бери биринчи марта АҚШ-Россия олий даражадаги саммитини ўтказиш тўғрисидаги келишув ўтган ҳафта АҚШ президентининг махсус вакили Стив Уиткоффнинг Владимир Путин билан учрашуви натижаси бўлди.

Уиткофф Москвага 6 августда учиб келган, 8 августда эса АҚШ президенти июл ойи охирида эълон қилган ултиматум муддати тугаши керак эди. Ўшанда Трамп Путин билан бир қатор самарасиз телефон суҳбатларидан сўнг Россия етакчисидан ҳафсаласи пир бўлганини ва унга ҳақиқатан ҳам тинчлик истаётганини кўрсатиш учун 10 кун вақт беришини айтганди.

Акс ҳолда, Трамп АҚШ Россияга қарши янги санкциялар жорий этиши, шунингдек, унинг савдо ҳамкорларига қарши «жуда оғир тарифлар» қўллаши билан таҳдид қилди.

Бироқ Уиткоффнинг Путин билан учрашувидан кейин Трампнинг риторикаси яна юмшади. У Москвадаги музокараларни «жуда самарали» деб атади ва ўзининг махсус вакили «сезиларли ютуқларга эришгани»ни айтди.

Ўз навбатида, Россия президенти ёрдамчиси Ушаков Кремл Уиткоффдан «жуда маъқул таклиф» олганини айтди.

Бу қандай таклиф бўлгани, ҳозирча тушунарсиз.

Трампнинг Путин билан учрашуви Аляскада бўлиб ўтиши эълон қилинишидан бироз олдин АҚШ президенти Россия ва Украина ўртасидаги келишув қандайдир ҳудудлар алмашинувини назарда тутиши мумкинлигини айтганди. 11 август куни АҚШ президенти ўз баёнотини такрорлаб, бу «айирбошлаш»да Украина учун ҳам салбий, ҳам ижобий жиҳатлар бўлишини қўшимча қилди.

Эртаси куни Daily Telegraph газетаси Украина аллақачон эгаллаб олган ҳудудларини Россияга беришга рози бўлиши мумкинлиги, бу эса Донецк, Луҳанск, Запорижжя ва Херсон областларининг босиб олинган ҳудудлари, шунингдек, аннексия қилинган Қрим устидан ҳақиқий назоратни русларга топширишни англатишини ёзди.

Украина президенти Володимир Зеленский Daily Telegraph мақоласига изоҳ берар экан, «ахборот майдони қандай тайёрланаётганини тушуниш учун етарлича тажрибали одам» эканини таъкидлади: «[Ғоя ўртага] ташланмоқда: „Украина алмашишга тайёрми...“ Кейин у ёки бу одамлар, фуқаролик жамияти, блогерлар, журналистлар, аҳолининг реакцияларига қарашади».

Зеленский Киев мамлакат шарқидан қўшинларни олиб чиқишни талаб қиладиган келишувга рози бўлмаслигини айтиб, бу Украинани ушбу ҳудуддаги кенг кўламли мудофаа чизиғидан маҳрум қилиши ва Россияга келажакда мамлакат ичкарисига кириш имкониятини осонлаштиришини таъкидлади.

У ҳудудий масалаларни ўт очиш тўхтатилиб, Украина хавфсизлик кафолатларини олгандан кейингина муҳокама қилиш мумкин бўлишини таъкидлади.

Wall Street Journal маълумотларига кўра, Уиткофф европалик иттифоқчилари билан телефон суҳбатларидан бирида уларга Россия икки босқичли келишув таклифини билдирганини айтган. Биринчи босқич Украина қўшинларини Донецк областидан олиб чиқиб кетиш ва фронт чизиқларини музлатишни назарда тутади, иккинчисида эса Путин ва Трамп якуний тинчлик режасини келишиб олади, у кейинчалик Зеленский билан муҳокама қилинади, дея хабар берган Европа расмийлари анонимлик шарти билан.

WSJ маълумотларига кўра, Европа давлатлари ва Украина АҚШ вице-президенти Жей Ди Вэнс, давлат котиби Марко Рубио ва Трампнинг махсус вакиллари Уиткофф ҳамда Кит Келлогга таништирилган жавоб таклифини тақдим этган.

У қуйидагилардан иборат: биринчидан, аввало ўт очишни тўхтатиш, шундан кейингина ҳудудларни алмашиш; иккинчидан, ён беришлар иккитомонлама бўлиши керак – агар Украина Россияга қандайдир ҳудудларни берса, Россиядан бошқаларини олади. Хусусан, агар Украина Донецк областини тўлиқ тарк этадиган бўлса, бунинг эвазига Россия қўшинлари Запорижжя ва Херсон областларини тарк этиши керак, дейди нашр манбалари.

Россия Донецк, Луҳанск, Запорижжя ва Херсон областлари ҳудудларини ўзиники деб билади ва буни ўз Конституциясида мустаҳкамлаб қўйган, энди бу далил Россия расмийлари томонидан ушбу ҳудудларни Украинага қайтариб бўлмаслиги сабаби сифатида келтирилмоқда.

Сиёсатшунос Татяна Станованинг фикрича, Путин қуйидаги схемани таклиф қилиши мумкин: Россия қўшинларини Харкив, Днипропетровск ва Суми областларидан олиб чиқиш, Украина эса Донецк ва Луҳанск областларидан чиқиб кетиши, Запорижжя ва Херсон областларидаги тўқнашув линияларини музлатиш.

Бундан ташқари, ҳозирча ҳеч нарса Путин ўзининг асосий мақсадларидан бирортасидан воз кечишга тайёрлигини кўрсатмади – булар Украинанинг НАТОга қўшилишдан бош тортишига эришиш, уни демилитаризация қилиш, шунингдек, «денацификация», яъни Кремл «нацистлар» деб ҳисоблаган амалдаги президент, ҳукумат ва парламентни ҳокимиятдан четлатиш.

Оқ уйда ҳам, Кремлда ҳам келишув тафсилотлари ҳақида ОАВда тарқалган хабарларга изоҳ берилмади. Оқ уй матбуот котиби Кэролайн Ливитт Аляскада бўлиб ўтадиган саммит «тинглаш қобилияти машқи»га айланиши кўзда тутилганини айтди.

Европадан огоҳлантириш

Чоршанба куни Аляскадаги саммит натижаларини олдиндан тахмин қилиш қийинлигидан хавотирланган Европа етакчилари Трамп билан онлайн-учрашув ўтказди, Зеленский эса унда иштирок этиш учун Берлинга сафар қилди.

Европа етакчилари Трампнинг жаҳлини чиқармасликка ҳаракат қилиб, унинг тинчлик ташаббусларини қўллаб-қувватлашларини эслатишган, аммо шу билан бирга Украина келажагига оид ҳар қандай келишувлар фақат унинг иштирокида муҳокама қилиниши кераклигини таъкидлаган.

Европаликлар бу учрашув Трампнинг Путин билан бўлажак музокараларини ҳеч бўлмаганда қисман мувозанатлаштиришига ва уларга АҚШ президентига Киев манфаатларига зарар етказадиган сулҳ тузиш қандай оқибатларга эга бўлиши мумкинлигини билдириш имкониятини беришига умид қилишди.

Улар буни тўлиқ уддалашдими ёки йўқми, айтиш қийин. Умуман олганда, Трамп билан суҳбат ҳақида европаликлар ижобий фикр билдиришди.

Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен АҚШ президенти билан суҳбатни «жуда яхши» деб атади, виртуал учрашув ташкилотчиси, Германия канцлери Фридрих Мерц эса «Украинада тинчлик ўрнатилишига умид борлиги»ни айтди.

Трампнинг ўзи ҳам Европа етакчилари билан «жуда яхши суҳбат» ўтказганини маълум қилди ва агар Аляскада Путин билан саммит муваффақиятли ўтадиган бўлса, Россия ва Украина президентлари иштирокида уч томонлама учрашув ўтказишни таклиф қилди.

Агар Путин ўт очишни тўхтатишга рози бўлмаса, Россияни «жуда жиддий оқибатлар» кутмоқда, дея яна бир бор таҳдид қилди АҚШ президенти.

Чоршанба куни кечқурун Американинг NBC News телеканали аноним суҳбатдошларига таяниб, Трамп онлайн саммит чоғида Зеленский ва Европа етакчиларини Путин билан ҳудудий масалаларни муҳокама қилмоқчи эмаслиги ва фақат ўт очишни тўхтатишга эришишга эътибор қаратиши ҳақида ишонтирганини хабар қилди.

Шу билан бирга, Европа вакилларининг айримлари АҚШ президенти билан суҳбатдан сўнг Трамп «Путин билан учрашуви натижаларига унчалик оптимизм билдирмаяпти», деган хулосага келишди, дея хабар берди NBC манбалари.

Путин аллақачон ютуқдами?

Кўплаб таҳлилчилар таъкидлаганидек, Ғарбнинг Путинни изоляция қилишга узоқ уринишларидан сўнг Трамп уни АҚШда қабул қилишининг ўзи – Россия раҳбарининг кичик ғалабасидир.

«Путин бу саммитдан хоҳлаган биринчи нарсасига аллақачон эга бўлди. Айнан айтадиган бўлсак – эътироф. Россия етакчисини изоляция қилишга уринишлар муваффақиятсизликка учрагани дунёнинг энг қудратли давлати бўлмиш АҚШ томонидан тан олиниши. Энди Москва Россия яна жаҳон сиёсатининг асосий столига қайтганини даъво қилиши мумкин», – дейди BBC’нинг Россия бўйича бўлими муҳаррири Стив Розенберг.

Саммит Аляскада ўтказилишида тарихий рамзий маъно ҳам бор, дейди Розенберг. Унинг фикрича, XIX асрда Аляска чор Россияси томонидан АҚШга сотилгани Москва томонидан XXI асрда ҳам давлат чегараларини куч билан ўзгартириш мумкинлигини оқлаш учун фойдаланилмоқда.

Бу вақтда фронтда Россия қўшинларининг Украина қуролли кучларига босими кучаймоқда. АҚШ-Россия саммитидан бир неча кун олдин бир вақтнинг ўзида бир неча участкада Украина ҳарбийларининг аҳволи сезиларли даражада ёмонлашди.

Икки томондаги манбаларга кўра, Россия қўшинлари Покровскдан шимолга тўсатдан зарба бериб, Украина позицияларига бирданига 10 километрга кириб борган. Бундан ташқари, бошқа қатор йўналишларда ҳам россияликларнинг олдинга силжиши қайд этилган.