Neyronlar olamidagi sirlar: ayollar va erkaklar miyasi o‘rtasidagi farqlar haqida

1. Miya o‘zini “o‘zgartirishi” mumkinligini bilasizmi? Neyroplastika tufayli miya yangi ma’lumotga mos ravishda o‘z tuzilishini o‘zgartiradi. Bu nafaqat bolalikda, balki katta yoshda ham davom etadi.

2. Miya yorqin orzular paytida real ko‘rishdan foydalanadigan neyronlarning ko‘pini ishga tushiradi. Ya’ni siz tush ko‘rayotganda miya o‘zining real sensor tizimlaridan foydalanayotgandek “ishlaydi”. Shuning uchun tushlar ba’zan shunchalik real his etiladi.

3. Bir kun ichida miya 50 000 tagacha fikr ishlab chiqishi mumkin. Ularning 70-80 foizi salbiy bo‘lishi inson evolyutsion ehtiyot mexanizmlari bilan bog‘liq.

4. Miya iqtisodiy jihatdan eng “energiyaxo‘r” organ sanaladi. Tana og‘irligining 2 foizini tashkil etsa-da, jami energiyaning taxminan 20 foizini sarflaydi.

5. Miya og‘riqni his qilmaydi. U o‘zining nerv retseptorlariga ega emas. Operatsiyada miya to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlangan taqdirda ham og‘riq sezilmaydi.

6. Ayollar miyasi o‘rtacha erkaklarnikidan kichikroq, lekin neyron zichligi yuqoriroq. Shuning uchun ayollar miyasi neyronlar o‘rtasidagi samarali aloqa sababli yuqori kognitiv samaradorlikka ega bo‘ladi.

7. Ayollar emotsiyani yuz ifodasidan 2 barobar tezroq “shifrlaydi”. Neyrovizual tadqiqotlar ayollarda boshqalarning xatti-harakatlarini nazorat qilish faolligi yuqoriroq ekanini ko‘rsatadi — shu tufayli ular emotsiyadagi signallarni tezroq tushunadi.

8. Ayollar stressga boshqacha reaksiya qiladi—“qochish yoki kurash” emas, balki “xavfsizlik va bog‘lanish” mexanizmi ishga tushadi. Oksitotsin gormoni stress paytida ayollarda ko‘proq ishlab chiqiladi. Shuning uchun stress holatida ayollar odamlar bilan muloqot qilishga yoki munosabatlarni mustahkamlashga moyil bo‘ladi.

9. Ayollar miyasi qarishda erkaklarga nisbatan bardoshliroq. Neyrodegenerativ jarayonlar ayollarda kechroq boshlanishi mumkin. Lekin menopauza davrida estrogen tushishi bu xususiyatni qisman pasaytiradi.

10. Ayollar miyasi “ko‘proq tarmoqlangan” — shuning uchun ularda yodda saqlash va til bilan bog‘liq funksiyalar kuchliroq. Ayollarda verbal xotira, nomlarni eslab qolish, nutq tezligi kabi funksiyalar statistik jihatdan yuqoriroq bo‘ladi.