Нейронлар оламидаги сирлар: аёллар ва эркаклар мияси ўртасидаги фарқлар ҳақида

Инсон мияси — табиатдаги энг мураккаб тизимлардан бири. У бир кун ичида минглаб фикр ишлаб чиқаради, туш кўраётганда реал ҳаётдаги каби ишлайди ва ҳатто оғриқни ҳис қилмайди. Айниқса аёллар мияси ўзига хос тарзда тармоқлангани билан ажралиб туради — бу уларда хотира, мулоқот ва эмоцияни англаш қобилиятини кучайтирган.

Сунъий интеллект чизган сурат

1. Мия ўзини “ўзгартириши” мумкинлигини биласизми? Нейропластика туфайли мия янги маълумотга мос равишда ўз тузилишини ўзгартиради. Бу нафақат болаликда, балки катта ёшда ҳам давом этади.

2. Мия ёрқин орзулар пайтида реал кўришдан фойдаланадиган нейронларнинг кўпини ишга туширади. Яъни сиз туш кўраётганда мия ўзининг реал сенсор тизимларидан фойдаланаётгандек “ишлайди”. Шунинг учун тушлар баъзан шунчалик реал ҳис этилади.

3. Бир кун ичида мия 50 000 тагача фикр ишлаб чиқиши мумкин. Уларнинг 70-80 фоизи салбий бўлиши инсон эволюцион эҳтиёт механизмлари билан боғлиқ.

4. Мия иқтисодий жиҳатдан энг “энергияхўр” орган саналади. Тана оғирлигининг 2 фоизини ташкил этса-да, жами энергиянинг тахминан 20 фоизини сарфлайди.

5. Мия оғриқни ҳис қилмайди. У ўзининг нерв рецепторларига эга эмас. Операцияда мия тўғридан тўғри ишланган тақдирда ҳам оғриқ сезилмайди.

6. Аёллар мияси ўртача эркакларникидан кичикроқ, лекин нейрон зичлиги юқорироқ. Шунинг учун аёллар мияси нейронлар ўртасидаги самарали алоқа сабабли юқори когнитив самарадорликка эга бўлади.

7. Аёллар эмоцияни юз ифодасидан 2 баробар тезроқ “шифрлайди”. Нейровизуал тадқиқотлар аёлларда бошқаларнинг хатти-ҳаракатларини назорат қилиш фаоллиги юқорироқ эканини кўрсатади — шу туфайли улар эмоциядаги сигналларни тезроқ тушунади.

8. Аёллар стрессга бошқача реакция қилади—“қочиш ёки кураш” эмас, балки “хавфсизлик ва боғланиш” механизми ишга тушади. Окситоцин гормони стресс пайтида аёлларда кўпроқ ишлаб чиқилади. Шунинг учун стресс ҳолатида аёллар одамлар билан мулоқот қилишга ёки муносабатларни мустаҳкамлашга мойил бўлади.

9. Аёллар мияси қаришда эркакларга нисбатан бардошлироқ. Нейродегенератив жараёнлар аёлларда кечроқ бошланиши мумкин. Лекин менопауза даврида эстроген тушиши бу хусусиятни қисман пасайтиради.

10. Аёллар мияси “кўпроқ тармоқланган” — шунинг учун уларда ёдда сақлаш ва тил билан боғлиқ функциялар кучлироқ. Аёлларда вербал хотира, номларни эслаб қолиш, нутқ тезлиги каби функциялар статистик жиҳатдан юқорироқ бўлади.

Тайёрлаган: Гулмира Тошниёзова

#эркаклар #аёллар #инсон мияси