Халқаро мақом санъати анжуманининг очилиш тантаналари икки забардаст санъаткор раҳбарлигида тайёрланмоқда

Тарихда “Қуббатул илм вал адаб” номи билан машҳур, не-не уламолар, фозиллар, шоиру санъаткорлар бешигини тебратган, Амир Темурдек соҳибқирон камол топган қадим Шаҳрисабз яна бир улкан воқеанинг гувоҳига айланмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон миллий мақом санъатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан ҳар икки йилда бир марта Шаҳрисабзда Халқаро мақом санъати анжумани ўтказилиши белгилаб қўйилди. Илк халқаро анжуман шу йилнинг 6-10 сентябрь кунлари бўлиб ўтади. Унда  етмишга яқин мамлакатдан санъат намояндалари қатнашиши кутилмоқда.

Халқаро анжуманнинг айнан Шаҳрисабзда ўтказилиши бежиз эмас. 2700 йилдан зиёд тарихга эга бу юрт қадим санъати ва маданияти билан ҳам бетакрордир. Айниқса, Амир Темур даврида мусиқа санъати жадал ривожланиб, чинакам уйғониш даврини бошдан кечирган, созандалик ва хонандалик, мусиқа илми ва бастакорлик камол топган. Асрлар давомида шаклланган устоз-шогирд анъаналари давом этган. Бундай уйғониш нафақат пойтахт ­Самарқандда, балки бошқа кўплаб шаҳарлар қатори Кешда ҳам рўй берган. Оқсаройда ўтган шоиру уламолар, фозилу ҳофизлар иштирокидаги йиғинларда мақом қўшиқлари авж пардаларда куйланган. Маълумотларга кўра, ХVII-ХVIII асрларга ­келиб Шаҳрисабзда бухоролик ва самарқандлик санъаткорлар билан ҳамкорликда “Шашмақом” тароналарига рақсга тушадиган раққослар ва созандалар ­гуруҳлари тузилган. ХIХ асрда яшаб ўтган ­моҳир ижрочи ва созанда, шаҳрисабзлик Абдураҳмонбегининг довруғи кенг ёйилган, у ўзбек миллий ­мусиқаси ва мақом санъати ривожига катта
ҳисса қўшган.

Айтиш мумкинки, 1972 йилга келиб Шаҳрисабзда мақом санъати яна бир юксалиш даврига қадам қўйди. Республикада хизмат кўрсатган маданият ходими, “Эл-юрт ҳурмати” ордени соҳиби Элмурод Боймуродовнинг саъй-ҳаракати билан мақом ансамбли ташкил топди. Президентимиз шу йил май ойида АҚШга борганларида “Ўзбекистон халқ артисти” фахрий унвонини топширган асли шаҳрисабзлик Изро Малаков ҳам Элмурод ака билан ансамбль ташкилотчиларидан бири эди. Асли касби шифокор бўлган бу инсоннинг беназир овози Шаҳрисабзда мақом ансамблини ташкил этиш учун ёрдамга келган Ориф Алимахсумов, Салоҳиддин Тўхтасинов, Сирож Аминовдай устоз санъаткорларнинг назарига тушган. Шундан сўнг Изро Малаков кўп йиллар Ўзбекистон телерадиокомпанияси қошидаги Юнус Ражабий номидаги мақомчилар ансамблида фаолият кўрсатган. Йигирмадан ортиқ мақом ижролари унинг овозида ёзиб олинган ва ке­йинчалик “Гул фасли” номи билан муаллифлик қўшиқлари ёзилган ўн иккита грампластинка чиқарилган.

Ансамбль ижрочиларидан яна бири Рушел Рубиновнинг овози ҳам кўпчиликни сеҳрлаган. У Хоразм мақом ушшоғи, Бухоро мақом ушшоғи, Тошкент-Фарғона мақом ушшоғидаги намудлар ва супоришларни бирлаштириб, уларнинг ҳеч бирига ўхшамаган “Ушшоғи Шаҳрисабз”ни яратган. Шунингдек, ансамбль аъзоларидан Саиджон Нурбобоев, Ампул Давидов, Қурбон Тошев, Азамат Ҳақбердиев, Нафтали Юсупов, Тамара Хаимова, Азамат Номозов, Даниэл Хаимов, Бурхон Хуррамов, Ҳомид Қобилов сингари санъаткорларнинг ҳар бири ўзига хос ширали овоз ва соз соҳиби бўлишган.

Элмурод Боймуродов асос солган ва бадиий раҳбар бўлган мазкур ансамбль йиллар мобайнида элга Ўзбекистон халқ артисти Марям Сатторова, Ўзбекистон халқ ҳофизи Ўктам Аҳмедов, Республикада хизмат кўрсатган артист, иккинчи “Шарқ тароналари” халқаро фестивали олий ўрин (Гран при) соҳибаси Насиба Сатторова, Республикада хизмат кўрсатган артист Ойгул Халилова, “Ниҳол” мукофоти совриндори Ойбек Мирзаев сингари таниқли санъаткорларни берди.

2002 йили Шаҳрисабз маданият бўлими қошида Элмурод ака ташаббуси билан “Бахтли болалик” болалар мақом ансамбли ташкил этилиши асрий анъаналарга эга Шаҳрисабз мақом санъатини яшартирди. Маданият вазирлиги томонидан “Намунали болалар ансамбли” дея эътироф этилган мазкур ансамбль айни пайтда 300дан ортиқ мақом, мумтоз ашулалар, фольклор қўшиқлари, лапарлар жамланган репертуарга эга.

— Мақом шундай санъатки, ундаги нолаларни ноталар ифода этолмайди, ичида минг битта жилва, жило бор, уни фақат ижро этилаётганда соз ва овоз юзага чиқаради, — дейди Элмурод ака. — Мақом айтувчи бир пайтнинг ўзида бирор мусиқий асбобни чалса, қўшиқ янаям дилга яқин бўлади, овоз ноласи соз ноласи билан уйғунлашиб, юракларни жунбишга келтиради ва худди шу жойда асл санъат намоён бўлади.

Шу йил январь ойида Президентимизнинг Қашқадарёга ташрифлари доирасида ўтган санъаткорлар билан учрашувда мақом санъатини ривожлантириш ҳақида йўл-йўриқларини Э.Боймуродов миннатдор бўлиб тилга олди.

Дарвоқе, Президентимизнинг миллий мақом санъатини янада ривожлантириш тўғрисидаги қарори бугун вилоятда ўз ижросини топмоқда. Айни пайт­да воҳада  ўзбек миллий мақом санъати марказининг филиали иш бошлади. Шаҳрисабз билан туташиб кетган қўшни Китоб туман маданият бўлими қошида таниқли ҳофиз Ҳасан Қурбонов бошчилигида йигирма беш нафар ижрочидан иборат “Мозий садолари” мақом ансамбли тузилди. Ансамблга якка тартибда ва жамоа бўлиб ишлаш учун барча шароитлар яратилди. “Шашмақом” тарихи” бурчаги ташкил этилиб, деворларга Хоразм, Бухоро, Тошкент-Фарғона мақом дарғалари суратлари, қадимий кашталар устига мақом чолғу асбоблари илиб қўйилди. Китоб жавонларида “Шашмақом“нинг тўлиқ жилдлари, “Уйғур ўн икки мақоми”, “Ўзбек халқ мусиқаси”нинг барча жилдлари, шунингдек, Ҳофиз Шерозий, Навоий, Фузулий, Лутфий ва бошқа мумтоз шоирларимизнинг аруз вазнида битилган ғазаллар тўпламлари жамланди.

— Эндиликда мақом йўналишида ижро этилган қўшиқлар ва куйларни қайта тиклаш ва сақлаш учун “Мақом ансамбли фонотекаси”ни ташкил этмоқчимиз. Шу мақсадда хоналардан бирини овоз ёзиш студиясига мосладик. Яқин кунларда туман аҳлига илк жонли чиқишимиз намойиш этилади, – дейди ансамбль раҳбари Ҳ.Қурбонов.

Кўриниб турибдики, миллий мақом санъатини севган ҳар бир киши кўтаринки кайфиятда ишга киришиб кетган.  Айниқса, қадим Шаҳрисабзда иш авжида, халқаро анжуманга қизғин тайёргарлик кўрилмоқда. Шаҳар Маданият саройи мукаммал таъмирланмоқда. Саройнинг иккинчи қаватида мақом санъати музейи ташкил этилади, бунинг учун музейнинг концепцияси ва лойиҳа-смета ҳужжатлари аллақачон тайёрланди. Шаҳрисабз шаҳрида “Ипак йўли” кўчасида жойлашган “Наврўз” маданият ва истироҳат боғи ҳамда “Доруттиловат” мажмуаси ҳудуди “Кўк гумбаз” масжиди ёнидаги хиёбонга мослаштириб “онлайн” тизимида катта экран орқали монитор ўрнатилади.

Халқаро анжуман тадбирлари доирасида Оқсарой майдонида қадим мусиқа асбоблари, тасвирий ва халқ амалий санъати намуналари, фотосуратлар, ҳунармандлик маҳсулотлари, ўзбек, форс, араб, инглиз ва рус тилларида нашр этилган илмий-маърифий адабиётлар намойиши ва сотувини ташкил этиш мўлжалланган. Шу билан бирга, мақом санъати, унинг жаҳон тамаддунида тутган ўрни мавзусида илмий-амалий конференция, жаҳон ва Ўзбекистон мақомот санъати усталарининг якка концертлари, кўрик-танловлар, сайллар, мамлакатимизнинг дунёга машҳур шахслари ҳаёти, ижодий фаолиятига оид оламшумул воқеликларга асосланган дастурлар намойиши режалаштирилган.

Бир сўз билан айтганда, “ЮНЕСКО” томонидан инсониятнинг номоддий маданий мероси сифатида эътироф этилган миллий мақом санъатимиз янги юксалиш даврига қадам қўйди.

Лола ЎРОҚОВА

Халқаро мақом санъати анжуманининг очилиш тантаналари халқимизнинг икки забардаст санъаткори — Ўзбекистон халқ артистлари Баҳодир Йўлдошев билан Абдуҳошим Исмоилов ҳамкорлиги ва раҳбарлигида тайёрланмоқда. Қуйида уларнинг бу борадаги фикрлари билан танишасиз.

Баҳодир ЙЎЛДОШЕВ: — Ўзбекистон мақом санъатининг ҳақиқий ватани ҳисобланади. Шаҳрисабз анжумани мамлакатимизда илк маротаба ўтказилаётган мақом форуми. Демак, тадбир ҳам мақом санъати намуналаридан илҳомланган ҳолда илк маротаба саҳналаштирилмоқда. Айнан бизнинг юртимизда мақом санъати анъаналари қай даражада сақланиб қолганини намойиш этмоқчимиз.

Анжуманнинг очилиш маросими сценарийсини Ўзбекистон халқ артисти Абдуҳошим Исмоилов билан биргаликда саҳналаштиряпмиз. Зеро, у катта устозлар мактабини кўрган, ижодида авлоддан-авлодга ўтиб келаётган мақом санъати анъаналари сақланиб қолган. Абдуҳошим Исмоилов анжуманга тайёргарлик ишлари билан бирга ёш ижрочи ва ҳофизларни ўқитиш билан ҳам банд.

Анжуман дастурини тайёрлашда биз имкон қадар жўровозликда ишлаяпмиз. Мақом санъатида “жўровозлик” деган тушунча бор.  Гапимиз бир жойдан чиқишига, ўйлаганимиз бир хилда бўлишига интиламиз. Чунки мақом янграганда энг муҳими уни эшитиш эмас, мақом ҳолатига тушишдир. Мақомда ҳолат бор. Мана, масалан, бир-биримиз билан ҳол-аҳвол сўрашганимизда, аҳволинг қалай, деймиз. Абдуҳошим Исмоилов ижросини тинглаган томошабин унинг ҳолатига тушиши керак. Масаланинг қийинчилиги шунда. Уларнинг юрак уриш ритми бизнинг юрак уриш ритмимизга жўр бўлиши керак. Ана ўшанда мақсадимизга етамиз.

Абдуҳошим ИСМОИЛОВ: — Мақом миллатимизга ато этилган санъат тури. Ўзбекистонда бу санъат авлоддан авлодга соф тарзда етказиб келинмоқда. Президентимиз Шавкат Мирзиёев томонидан мақом санъатини янада ривожлантириш тўғрисида қарор қабул қилинганини эшитганимда, қувонганимдан кўзимдан ёш чиқиб кетди. Ахир, улуғ устозларимиз уни ривожлантиришни, ҳар бир хонадонга кириб боришини орзу қилиб ўтиб кетди, Худо раҳмат қилсин уларни. Чунки мақом кўнгилни ғубордан ­тозалайди, юракка эзгу мақсадлар жойлайди. Шаҳрисабзда ўтадиган Халқаро анжуман бугун мақомга давлат ­миқёсида аҳамият берилаётганининг далилидир.

Ҳозир Халқаро анжуманга тайёргарлик ишлари қизғин. Мақом санъатининг тарихи ва бугунги ютуқларини ўзида мужассам этган “Мақом нима?” номли китоб ўзбек, рус ва инглиз тилларида нашрга тайёрланмоқда. Республика бўйича юзлаб мутахассис ва мутасаддилар ташкилий ишларга жалб қилинган. Улар миллийликни ўзида акс эттирувчи либослар, актёрлар чиқишлари, Оқсарой ҳудудидаги майдонларни ҳудудлар кесимида тақсимлаш, вилоятларга хос миллий урф-одат, анъана ва қадриятлар акс этган сценарий ва дастурлар лойиҳаларини ишлаб чиқиш, мусиқий кетма-кетлик ва видеороликларни белгиланган муддатларда тайёрлаш устида қизғин иш олиб боришмоқда. Анжуман доирасида Шаҳрисабзда “Мақом” музейи очилиши ҳам кўзда тутилган.

Баҳодир билан ишлаш жуда мароқли. “Мана шу мақом қочиримини сен қилиб бергин, сенинг ақлинг етяпти, қилаётган ишингдан мазза қилаяпман”, деган гаплари мен учун етарли. Бу мақтовлардан илҳомланаман. Биргаликда амалга ошираётган саҳна асаримиздан ­томошабинлар ҳам, хорижлик қатнашчилар ҳам мазза қилади, деган умиддамиз.

Рашидахон Ҳасанова тайёрлади.
"Ўзбекистон адабиёти ва санъати" газетасидан олинди