Хорижий тилларни ўрганиш инсонга янги маданият, билим ва янги дўстлар билан танишиш, мулоқотга киришиш ҳамда дунёқарашни ўстиришда ёрдам берувчи энг яхши восита. Аммо янги тилларни ўрганиш анчайин мураккаб жараён ва ҳамма ҳам бу мураккабликларни енгиб ўтолмайди.
Kun.uz тил ўрганувчилар учун энг муҳим тавсиялар, бу борада кўпчилик учун умумий бўлган муаммолар ҳамда уларни енгиб ўтиш ҳақида хорижий тиллар мутахассиси Азамат Акбаров билан интервью уюштирди.
— Ўз она тилидан ташқари бир ёки бир неча тилни ўрганиш инсонга нима беради?
Ўзбекистонда бу масалага нега кўп эътибор қаратиляпти?
— Дунё ривожланяпти. Сунъий чегаралар олиб ташланяпти. Инсонларда дунёни, унинг илмларини ўрганишга қизиқиш ортяпти. Иқтисодиётлар ривожланяпти. Албатта, Ўзбекистон ҳам бу жараёнлардан четда эмас. Бизга ҳам миллионлаб меҳмонлар, саёҳатчилар келмоқда. Айни мана шулар ҳам Ўзбекистонда тил ўрганишни долзарб масалага айлантирмоқда.
Дунё миллатлари ва инсонларнинг ўзига хос маданияти, урф-одатлари бор. Тил ўрганиш эса инсонни бошқа маданиятлар билан ҳам яқинлаштиради.
— Дейлик, бирор хорижий тилни ўрганишга иштиёқ жуда кучли. У ишни нимадан бошлаши керак?
— Тил ўрганишда энг асосийси хоҳиш, истак ва илк қадамни ташлаш. Афсуски, кўпчиликда илк қадамни ташлаш омилини қўрқув омили енгиб кетаверади. Бу бизнинг тарбиямиз билан ҳам боғлиқ жиҳат.
Фарзандларимизга ёшлигидан катталар ўтирган даврада гапирмасликни, фикрини айтмаслик ваҳоказоларни ўргатамиз. Уларни доим қолиплар билан чегаралаймиз.
Бола мана шундай тўсиқлар билан катта бўлар экан, унинг ўзига бўлган ишончи суст бўлади. Қарор қабул қилиш, мустақил ташаббусларга қадам қўйишга қийналади. Бу болани танқидий ва таҳлилий фикрлашдан тўсувчи катта тўсиқ.
Биз тарбия беришдаги мана шу услубларни ўзгартиришимиз керак.
Европа ва Жанубий Кореяда ёш болаларни хато қилишга ўргатишади. Тилда ҳам шундай. Қанча кўп хато қилсангиз, шунча ривожланишга хизмат қилади.
Менга ўқитувчиларнинг бола тилни ўрганолмаяпти деган фикри маъқул келмайди. Тил – абстрак тушунча. Хўш, бола тилни нимасини ўзлаштиролмайди? Замонларними? Артиклларними? Ҳаракат номиними? Ўқитувчи бунга жавоб беролмайди.
Агар биз боланинг хатоларига тўғри ташхис қўя олсак, бола ўша хатоларни такрорламайди. Қайтараман, хорижда ўқитувчилар болани имкон қадар кўпроқ хато қилишга мажбурлашади. Хато қилиш аслида – ривожланиш.
Биз доим чет тилларидан сунъий баҳолар қўямиз. Шу сунъий баҳолар билан университетни битирганлар ўқитувчи бўлиб ишлаяпти. Бу ўқитувчилар эса боланинг хатосини тўғрилашга ҳаракат қилмайди. Тизим айланаверади.
— Маълумотларга кўра, дунёда тил ўрганувчиларнинг асосий қисмини 17-35 ёшдагилар ташкил қилар экан. Катта ёшлиларчи? Одатда ёши катта инсонлар хотира қўрқуви билан ҳам тил ўрганиш сари қадам ташлолмайди.
— Тил бир томондан тиббиётга ўхшайди – амалиёт билан бирга ривожлантирилади. Тилни пассив тарзда ўрганиш катта натижа бермайди. Масалан, тил ўрганишни 17 ёшида бошлаган киши у билан пассив яъни амалиётда фойдаланмай шуғулланар экан, у бутун умр ҳам яхши натижага эришолмаслиги мумкин.
Баъзилар тилни шунчаки уйқудан аввал юзта сўзни ёдлаш ва уларни такрорлаш деб тушунади. Лекин ўша сўзлар актив фазада ишлатилмас экан. У натижа бермайди.
Жанубий Кореяда яшаганимда бу мамлакатга Ўзбекистондан борган кўплаб ёши катта инсонлар билан гаплашганман. Уларнинг айримлари корейс тилида ҳатто мендан ҳам яхшироқ гаплашарди. Бу ҳолатни Швеция, Европанинг бошқа давлатлари ва Америкада ҳам кўрдим.
Бу ҳолат ҳовузга шўнғиш дейилади, яъни инсон тил ўрганишда ўша тил муҳитига шўнғисагина яхши натижага эришади. Агар биз инсонларга амалиёт ташкил этиб беролсак, улар 60 ёшда ҳам тилни жуда яхши ўргана олади.
— Нима учун айримлар йиллар давомида тайёрлов курсларига қатнаб ҳам яхши натижага эришолмайди?
— Чунки улар тайёрлов курсига бориш учун боради. Ёки айрим ёшлар шунчаки ота-онасини хурсанд қилиш учун репетиторга боради. Бугун тайёрлов курсларига бориш инсонларнинг иқтисодий кўрсаткичларини кўрсатувчи компонентга ҳам айланиб қолган.
Мен 3-4 йил репетиторга қатнаб, IELTS’да 5.5-6 балл олганларни биламан. Баъзилар эса 6 ойдаёқ яхши натижага эриша олади. Бу меҳнат самараси. Кечаю кундуз ўз устида ишлаш натижаси. Радио тинглаш, кино кўриш, ўрганаётган тилида хабарларни ўқиш, қўшиқ эшитиш, суҳбатлашиш натижаси.
Тил ўрганишда дарс жараёнидан ташқаридаги ҳолатга кўпроқ эътибор берган кишиларда натижалар яхшироқ бўлади.
Интервьюни тўлиқ ҳолда юқоридаги видео орқали томоша қилишингиз мумкин.
Илёс Сафаров тайёрлади.
Тасвирчи ва монтаж устаси – Абдуқодир Тўлқинов.
