“Европаликлар орасида французлар Ўзбекистонни кўпроқ танийди” — Парижда ишлаётган ўзбекистонлик ҳуқуқшунос қиз ҳикояси

29 ёшли Гулираъно Абдуллажонова Франциянинг Париж шаҳрида Халқаро савдо палатаси (ICC) ҳузуридаги халқаро арбитраж судида арбитраж ишлари бўйича маслаҳатчи ўринбосари бўлиб ишлайди. 6 тилда гаплаша оладиган Гулираъно Париждаги “Daryo” мухбири билан суҳбатда ҳаёти, ишдаги муваффақияти ва Луврдаги Ўзбекистон кўргазмаси ҳақидаги фикрлари билан ўртоқлашди.

Гулираъно Абдуллажонова, 1994 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. 2016 йили Жаҳон иқтисодиёти дипломатия университетининг Халқаро ҳуқуқ факультетини тамомлаган. Рус, француз, инглиз, турк ва испан тилларини билади.

Ҳозирда Франциянинг Париж шаҳрида Халқаро савдо палатаси (ICC) ҳузуридаги халқаро арбитраж судида арбитраж ишлари бўйича маслаҳатчи ўринбосари сифатида ишлаб келмоқда.

Ўзимни қидиришдан тўхтамадим

Болаликдан менда адолат, ҳақиқатгўйлик туйғулари кучли бўлганлиги сабабли ҳуқуқ соҳасига қизиқишим баланд эди. Шунинг учун мактабни тамомлагач, узоқ ўйлаб ўтирмасдан Тошкент юридик коллежига ўқишга кирдим. Бироқ ҳуқуқшунослар ҳар куни нима билан банд бўлиши, аниқ қайси йўналиш мени кўпроқ ўзига жалб қилишини ҳамон англай олмасдим. Бу орада инглиз ва испан тилларини ўргандим, коллежда бирин-кетин зарурий билимларни ола бошладим. Дунё кезиш, саёҳат қилиш, янгиликларни кашф қилиш истаги кучайгани сари уни бевосита юридик соҳа билан боғлашга қарор қилдим ҳамда 2012 йилда Жаҳон иқтисодиёти дипломатия университетининг Халқаро ҳуқуқ факультетига ўқишга киришга муваффақ бўлдим. Бу орада университетдаги фидокор ва малакали ўқитувчилардан чуқур билимлар ва ҳуқуқ соҳасидаги касбларнинг хусусиятларини ўргандик. Университетда ҳам ўзимни қидиришда давом этдим, соҳам бўйича турли йўналишларда, жумладан, кучимни жиноят ҳуқуқида ҳам синаб кўриб, Тошкентдаги жиноят судида амалиёт ўтадим.

Француз тилини иккинчи чет тили сифатида ўрганганман

ЖИДУда 2-босқичда ўқиб юрганимда хоҳиш ва қизиқишларимдан келиб чиқиб, ўқитувчиларим ва оилам билан маслаҳатлашган ҳолда инглиз тилидан сўнг иккинчи тил сифатида француз тилини танладим. Университетдаги моҳир француз ўқитувчилари сабаб яхши билим олдим. Кейинроқ тестларга тайёргарлик кўриш мақсадида хусусий дарсларга ҳам қатнадим. Аммо ушбу тилдан асосий билимни барибир университетда ўрганганман, дея оламан.

Франциядаги келажак томон йўл

Университетдаги курс ишларим сабаб халқаро тижорат ва инвестициялар арбитражига қизиқа бошладим. 4-босқичда талабалар алмашиш дастури доирасида Испаниядаги 6 ойлик курсга йўл олдим. У ерда халқаро хусусий ҳуқуқ ва тижорат арбитражини том маънода ўзим учун кашф этдим. Бир семестр давомида Испаниянинг Мадрид шаҳри яқинидаги мўъжазгина Куэнка талабалар шаҳарчасида жойлашган Универсидад де Cастилла - Ла Манча университетида ўқидим. Айнан шу ерда магистратурани чел элда ўқиш хоҳиши пайдо бўлди ва Тошкентга қайтгач, 5-босқичда Испания, Франция ва Ўзбекистоннинг арбитраж соҳасидаги қонунчилигини таққослаб, халқаро арбитраж бўйича диплом иши ёздим. Бу соҳа бир давлатдаги бизнеснинг ривожланишига ҳам ҳисса қўшиб катализатор бўлиши мумкинлигини англаб етдим. Соҳага қизиқишим кучайиб, магистратура учун дастурлар қидиришни бошладим. Шу тарзда Францияда ўқиш учун Эйфель стипендиясини ютиб олиб, Версал университети халқаро тижорат арбитражи йўналишига магистратурани ўқиш учун келдим. Кейин соҳам бўйича билимларимни кучайтириш мақсадида бир неча жойларда, жумладан адвокатлик фирмаси ва халқаро компанияда, халқаро савдо палатаси арбитраж судида амалиёт ўтадим ва ҳозиргача халқаро савдо палатаси арбитраж судида ишлаб келмоқдаман.

Мақсад ва орзуларга етиш учун челленжларга тайёр бўлишимиз шарт

Ота-онам, бува-бувимлар билим олишни қадрлашади ва буни бизга ҳам сингдиришган, бу борада доим бизни қўллаб-қувватлашган. Шу сабабли Испания ёки Францияга келганимда ҳам доимо руҳан мен билан бўлишган. Албатта, оиладан узоқда бўлиш қийин, яқинларимдан бир неча минг километр масофа ажратиб туриши жиддий синов, бундан ташқари ватан соғинчи ҳисси бор. Бироқ баъзан мақсад ва орзуларга етиш учун шундай челленжларга тайёр бўлишимиз шарт. Комфорт ҳудудидан чиқиш жуда муҳим. Чет элда яшаб англаган яна бир ҳақиқатим – ҳеч қачон ўзимизга ниманидир қила олмайман, деб айтмаслик, чеклов қўймаслигимиз керак. Мақсад қўйиб руҳий тўсиқлардан халос бўлсак, меҳнат қилсак, ҳамма ниятларимиз ижобат бўлади.

Ўзингизни тутишингиз, кийиниш, сўзлашиш, ишдаги маданият (этика) жуда муҳим

Магистратурани битиргач, Францияда йўналишим бўйича иш топиш ва амалий тажрибамни оширишни мақсад қилдим, аммо ўзим хоҳлагандек ишни топиш қийин бўлган. Чунки, сиз бошқа тилда гаплашадиган, умуман ўзгача фикрлайдиган жамиятга қўшиласиз. Юридик бозор ўта рақобатбардош, сиз ҳар куни кимдандир кучлироқ эканлигингизни исботлашингиз зарур. Бошида инглиз ва француз тили менинг онам тилим эмас, қандай қилиб ўзимни кўрсата оламан, бу тилларда қандай ишлайман, ва қандай қилиб ўз ўрнимни топаман деб ўйланганман. Кейин бу ерда иш топишда асосийси чуқур билим эканлигини тушундим ва юридик тизим, арбитраж ҳақида ўқиш ҳамда амалиётда кўпроқ ўрганишни бошладим.

Ҳар бир соҳанинг ўзига хос кодлари бўлади, билимингиздан ташқари, иш берувчи шу кодлардан қанчалик фойдалана олишингизни ҳам баҳолайди. Буни кузатиб ўрганасиз, чунки сизга ҳеч ким ўргатмайди. Яъни ўзингизни тутишингиз, кийиниш, сўзлашиш, ишдаги маданият (этика) жуда ҳам муҳим. Тўғрисини айтсам, биринчи марта халқаро тижорат арбитражи анжуманига борганимда талаба эдим ва ўша ерда ишлаш, амалиёт ўташ яхши бўлиши ва айнан шу ерда иш тажрибамни орттириш ҳақида ўйлаганман. Лекин талабгор кўп, рақобат кучли эди. Аммо мана шу қўрқувга қарамай, олдинга боравериш керак экан. Меҳнатсеварлик ва ишдаги этика билан ютуққа эришиш қийин эмас.

Маҳаллий аҳоли доим нима биландир банд, ҳатто дам олиш кунлари ҳам режали

Францияга келгач, нафақат ҳаётим, балки феъл-атворимда ҳам баъзи ўзгаришлар бўлди, лекин бунга 100 фоиз бошқа мамлакатга кўчиб келганим сабаб, деб ўйламайман. Қисман ёш улғайиши, оила қурганим ҳам рол ўйнади. Бошқа томондан муҳитнинг ҳам таъсири бор, албатта. Боиси Францияда доимий изланиш, катта мақсадларга етиш учун ўз устида тинимсиз ишлаш талаб этилади. Арбитраж тизимида юридик бозор жуда ҳаракатчан, чунки бу ерда халқаро савдо палата ва арбитраж суди бор, умуман, Париждек шаҳар, мамлакатдаги инсон ҳуқуқлари мавзуси хорижликлар учун доим қизиқ бўлган.

Одатларга келсак, маҳаллий аҳоли доим нима биландир банд, ҳатто дам олиш кунлари ҳам режали. Шу одат менга ҳам ўтди. Куним, таътилимни олдиндан режалаштиришга тўғри келади. Бундан ташқари кўпчилик соғлом турмуш тарзи тарафдори, спорт билан мунтазам шуғулланишади, овқатланиш тартибини назорат қилади. Мен ҳам Парижга келганимдан буён кўп пиёда юрадиган бўлдим, тирбандликлар кўп кузатилгани сабаб, агар масофа унчалик узоқ бўлмаса, ҳар доим пиёда юришни танлайман. Бу ерда эътибор берган бўлсангиз автомобиль йўллари тор, пиёдалар учун йўлаклар кенг, велосипедлар учун алоҳида қатнов қисми бор. Умуман, шаҳар инфратузилмаси пиёда ёки велосипедда юришга тўла имкон беради. Афсуски, ўзим ҳали велосипедда юришни одат қилмадим. Лекин аксарият танишларим, ҳаттоки юқори лавозимлардагилар ҳам доимий тарзда велосипеддан фойдаланади. Чунки, улар буни биринчи навбатда саломатлик ва экология учун фойдали, деб ҳисоблайди.

Пойтахтликлар экологияга алоҳида аҳамият беришади ва доимо атроф-муҳитни тоза тутишга ҳаракат қилишади.

Французлар ва ўзбекларнинг ўхшаш ҳамда фарқли томонлари

Французлар биз ўзбеклар сингари киришимли, тез чиқишиб кетишади, хушфеъл. Айни хислатлар ушбу мамлакатда карьерани бошлашда ҳам муҳим омил ҳисобланади. Аммо бошқа тарафдан европаликларда индивидуалликка интилиш кучлироқ, ҳаётини фақат ўзи ва энг яқинлари атрофида қуришни маъқул кўришади. Биз эса оиламиз, яқинларимиз, қўшниларимиз, дўстларимиз ва ҳатто жамоатчилик фикри асосида ҳам яшаймиз. Бизда маданий тартиблар анча муҳимроқ.

Маданият ва қадриятлардаги ўхшаш жиҳатлар

Албатта французлар ва ўзбекларнинг маданият ва қадриятларининг асослари ҳар хил. Шу билан бирга, ўзбекистонликларда ҳам, францияликларда ҳам миллийлик, анъаналари ва тарихий ютуқлар инсонга яшаш, олдинга интилиш учун куч беради. Масалан, мен буни тарихни ўрганаётганимда ёки Ўзбекистон тарихи ҳақида ўқиётганимда, ватанимга, тарихий обидаларимизга борганимда менга руҳан куч беришидан ҳис қиламан, кўплаб саволларимга фалсафий жавоб оламан. Келиб чиқишимиз, уруғ ва илдизларимиз бизга куч беради. Биз тарихимиз, маданиятимиз билан фахрланамиз. Францияликлар ҳам худди шундай. Улар ўзининг эволюцияси, тарихи билан фахрланишади. Бу борада икки миллат ўртасида ўхшашлик бор деб ҳисоблайман.

«Францияда қаердан келганлигимни айтганимда, дарров Самарқандни эслашади»

Европа аҳолиси орасида францияликлар Ўзбекистонга қизиқиш борасида илғор, деб ўйлайман. Сабаби аксарият аҳоли Ўзбекистон ҳақида билади, қаердан келганлигимни айтганимда, дарров Самарқандни эслашади. Аммо уларнинг орасида «мен кўриб турган илк ўзбекистонлик сизсиз», дейдиганлар ҳам талайгина. Бу эса қандайдир маънода масъулият юклайди. Чунки, улар учратган илк ўзбекистонлик мен бўлсам, халқимизга айнан менга қараб баҳо беришади. Шунинг учун масъулият икки карра ошади. Бир мисол, магистратурага энди келганимда талабаларнинг ҳар бирида техник рақам бўлиши кераклигини айтишган. Рақам талабанинг давлатига хос танланган бўлади. Лекин мен Ўзбекистондан келган илк талаба бўлганман ва уларда бундай рақам бўлмагани сабаб қўшниларимиздан бирига тегишли рақамни беришлари мумкинлигини айтишган. Мен, албатта, йўқ деганман. Шунда тез орада Ўзбекистон учун ҳам рақам жорий қилишларини айтишган. Ҳозир эса Ўзбекистон ва Франция муносабатлари анча ривожланган, сўнгги вақтларда янгиликларда ҳам ҳамкорлик ортаётгани, француз компаниялари Ўзбекистон бозорида кўпаётгани ҳақида тез-тез ўқийман. Бундан албатта қувонаман ва ўзим ишлаётган соҳада ҳам айни турдаги ҳамкорликлар йўлга қўйилишини истаган бўлардим, ҳозирда шундай мақсадга қараб ҳаракатланяпман.

«Президентнинг ўзи бундай йирик маданий воқеага қизиқиш билдириб, шахсан ташриф буюриши эса биз, чет элдаги ўзбекларни руҳлантирди, куч берди»

Францияликларнинг ҳаётида маданий ҳордиқ катта ўрин тутади, улар мунтазам равишда турли маданий тадбирлар, тақдимот, кўргазма, театрларга боришади. Шундай экан, Парижда Ўзбекистонга бағишлаб ташкил этилган 2 та кўргазма шахсан мен учун феноменал янгилик бўлди. Уларга тайёргарлик кўрилаётгани ҳақида анча олдин янгиликларда ўқиб, сабрсизлик билан кутаётган эдим. Маҳаллий аҳоли буни юқори баҳолашига ишонаман. Чунки, улар маданият, тарихга қаттиқ қизиқишади. Ҳамкасбларимга кўргазмаларимиз бўлиши ҳақида айтганимда хурсанд бўлиб, қизиқиш билдиришди, яқин орада боришларига ишонаман, балки бирга борармиз. Биз ўзбеклар учун Францияда ўзбек маданияти ҳақида гапирилиши жуда муҳим. Хорижликлар Самарқанд, Ўзбекистон ҳақида билиши, чиройли гўшалар эканлигини айтиши мумкин, лекин мамлакат тарихи, давлатчилиги, маданияти қанчалик бой эканлигини кенг кўрсатишда кўргазмалар ўта муҳим. Уларда шахсан давлат раҳбарлари иштирок этиши эса маданий тадбирга икки мамлакатнинг эътибори даражасини белгилайди. Бу нафақат Франция, балки бутун Европада ўзбек маданиятига нисбатан қизиқишни уйғотади. Ташриф маданий дипломатиянинг қанчалик муҳимлигини кўрсатибгина қолмай, алоқаларни нафақат маданий, балки сиёсий, бизнес жиҳатидан ривожлантиришга ҳам туртки беради. Менимча, муносабатлар қанча маданий жиҳатдан ривожлантирилса, шунча сиёсий жиҳатдан ҳам ривожланиши учун йўл очилади.

Ўзбекистоннинг дунёга кўрсатадиган ютуқлари ва айтадиган гапи кўп. Президентнинг ўзи бундай йирик маданий воқеага қизиқиш билдириб, шахсан ташриф буюриши эса биз, чет элдаги ўзбекистонликларни руҳлантирди, куч берди. Дунёга кўрсатадиган жиҳатларимиз, айтадиган гапимиз борлигини исботлайди. Францияликлар Ўзбекистон ҳақидаги кўргазмага борса, ўзбек маданияти ҳақида кўпроқ билиб, қизиқса ғурурланамиз. Ўзбекистонда қандай қадрият, маданий бойликлар бор эканлигини маҳаллий аҳоли тўлиқ билмайди. Мисол учун мендан ўзбек тили қандай тил эканлиги ҳақида саволлар беришади. Менимча, ўзлигимиз, миллийлигимиз, тарихимизни авайлаб-асраб, оммага намойиш эта олишимизни халқаро майдонларда билдириш муҳим.