Дебалцеводан Бахмут «гўштқиймалагичи»гача. «Вагнер»нинг Украинадаги қонли излари

Бу вақт ичида «Вагнер» Европа, Осиё ва Африкадаги қуролли можароларда иштирок этди, аммо ёлланма жангчилар Украинада энг қонли изларни қолдирди.

Украинадаги урушда улар фронтнинг энг мураккаб участкаларида пайдо бўлди ва йўқотишлар билан ҳисоблашмасдан, Россия армияси учун энг қора ишларни бажариб берди.

«Вагнер» ХҲК 2013-14 йилларда, Ҳонгконгда рўйхатга олинган ва хориждаги Россия компаниялари ва уларнинг ходимларини қўриқлаш учун мўлжалланган «Славян корпуси» номидаги бошқа бир хусусий ҳарбий компания негизида ташкил этилганди.

Янги компанияга ном унинг қўмондони, Бош разведка бошқармаси (ГРУ) махсус топшириқли бўлинмасининг истеъфодаги подполковниги Дмирий Уткиннинг чақирув белгисидан олинган.

Уткиннинг жанговар бўлинмаси асосан Россия хавфсизлик хизматларининг жиноий ўтмишга эга собиқ ходимларидан иборат эди.

«Вагнер»да фақат қўмондонлик штаби нисбатан доимий бўлиб, отрядлар шакллантирилиши ротация асосида олиб бориларди ва уларга мунтазам равишда янги ёлланма жангчиларни ёллаб туриш талаб этиларди.

Хусусий ҳарбий компания эгаси Россия президентига яқин бўлган бизнесмен Евгений Пригожин эди (гарчи у узоқ вақтгача буни рад этган ва ҳатто бунинг учун ОАВ билан судлашган бўлса ҳам), ёлланма жангчилар ҳаракати эса, Украина хавфсизлик хизматларига кўра, сўнгги йилларгача Бош разведка бошқармаси томонидан мувофиқлаштириб келинган.

2014 йилдаёқ вагнерчиларни Қрим ва Донбассдаги ҳарбий ҳаракатларга жалб эта бошлашади. Бир ярим йил ўтиб хусусий ҳарбий компания жангчиларининг катта қисми Россия Башар Асад режими томонида туриб исёнчиларга қарши курашга қўшилган Сурияга ўтказилади.

Россия армияси 2022 йил февралида Украинага бостириб кирганида муваффақиятсизликка учрагач, Кремл вагнерчиларни Донбассга қайтаришга мажбур бўлади.

«Вагнер» ХҲК тарихидаги кулминация 2023 йил июн ойига тўғри келади, ўшанда Бахмут учун узоқ давом этган жанглардан кейин Пригожин ҳарбий раҳбариятдан норози бўлиб, «Москвага юриш» қилганди.

Аммо бунгача ёлланма жангчилар Украинада ўзининг қонли изларини қолдиришга улгурди.

2014 йил июнида Донбассда АТО (аксилтеррор амалиёти) доирасида украинларнинг қарши ҳужуми бошланади. Украина қўшини ўша йил баҳорида Луҳанск ва Донецк областлари ҳудудларини эгаллаб олган россияпараст «гибрид» тузилмаларни сиқиб чиқаришга киришади. Донецк ва Луҳанскдаги стратегик аҳамиятга эга аэропортлар украин десантчилари қўлида қолганди.

Аммо 14 июн куни тунда украинларнинг бортида қўшимча кучлар бўлган Ил-76МД самолёти Луҳанскдаги аэродром устида кўчма зенит-ракета комплекси орқали уриб туширилади. Натижада самолётда бўлган 49 ҳарбий ҳалок бўлади.

2017 йил октябрида Украина хавфсизлик хизмати Ил-76МД самолётини уриб туширган шахсларни маълум қилади. Булар «Вагнер» ХҲК жангчилари Александр Гуралев ва Андрей Лебедев эди.

Ўшанда УХХ раҳбари Василий Грицак биринчи марта вагнерчиларнинг Украина ҳудудидаги ҳарбий ҳаракатлардаги иштироки ҳақидаги маълумотларни ошкор этади. Унинг сўзларига кўра, ёлланма жангчилар 2014 йил май ойидан Луҳанск области ҳудудига жойлаштирилган ҳамда «ЛХР»нинг ўша вақтдаги раҳбари Игор Плотницкий ва унинг «Заря» батальонига ёрдам кўрсатган.

Хусусан, вагнерчилар Луҳанск аэропортини штурм қилишда қатнашиб, бу жангда 15 кишисини йўқотган.

Украина томони маълумотига кўра, Донбассдаги ҳарбий ҳаракатларда 2014-15 йилларда «Вагнер»нинг бир ярим мингга яқин ёлланма жангчиси иштирок этган.

Украина хавфсизлик хизмати радиосўзлашувларни тинглаш орқали олган маълумотларга кўра, хусусий ҳарбий компания командири Дмитрий Уткин ўзининг Украинадаги ҳарбий ҳаракатларини Россия ҳарбий раҳбарияти билан мувофиқлаштирган ҳолда олиб борган.

Дебалцево учун жанглар

2015 йил бошига келиб Донбассдаги жанглар интенсивлиги пасаяди. Украина Иловайск яқинида мағлубиятга учрайди ва қарши ҳужумини тўхтатади, можарони барқарорлаштиришга қаратилган биринчи «Минск келишувлари» имзоланади.

Аммо харитада иккита қайноқ нуқта қолади — ҳамон Украина қуролли кучлари назоратида қолаётган Донецк аэропорти ва Дебалцево темирйўл тугуни.

2015 йил январ ойи охирида Россия таъсиридаги «гибрид» кучлар амалда Донецк аэропорти биносини вайрон қилади ва украин қўшинлари бу ҳудудда қаршилик кўрсатишда давом этишидан маъно қолмайди.

Ўшанда Россия армияси «ДХР» ва «ЛХР» бўлинмалари жангарилари билан Дебалцеводаги украин қўшинини қуршовга олиш бўйича амалиёт бошлайди. Амалиёт икки ойга яқин чўзилади ва якунда, оғир ва қонли жанглардан кейин 2015 йил феврали ўрталарида улар шаҳарни эгаллашга муваффақ бўлишади.

Бундан олдинроқ эса Украина қўмондонлиги ўз қўшинларининг катта қисмини қуршовдан олиб чиқишга улгуради.

Украина хавфсизлик хизматига кўра, Дебалцево штурмида 205 нафар вагнерчи ҳам қатнашган, ёлланма жангчилар орасидаги йўқотишлар 21 кишини ташкил этган.

Кейинроқ, 2021 йил декабрида, УХХ Уткинни ҳарбий тажовуз ва Украина ҳудудий яхлитлигига дахл қилиш бўйича сиртдан айблов эълон қилади.

Дебалцево амалиёти чоғида вагнерчилар тўғридан тўғри жангларда қатнашишдан ташқари зарбага учраган техникаларни жанг майдонидан олиб чиқиш билан ҳам шуғулланган. Ўшанда улар Донбассда уруш бошланганидан буён энг кўп қурбон беради.

Украина ҳуқуқ-тартибот органлари вагнерчиларни луҳансклик айирмачилар орасидаги «дала қўмондонлари» ўлдирилишига ҳам алоқадор деб топган, хусусан, 2015 йил 1 январида Луҳанск яқинида Александр Бедновнинг («Бэтмен») автомобили портлатилишига.

Попаснаянинг олиниши

Украинага босқиннинг илк ҳафталари вагнерчиларсиз кечади, улар бу вақтда Африка мамлакатлари, хусусан, Малида ҳарбий хунталарни «сиёсий ва куч томондан қўллаб-қувватлаш» билан банд эди.

Аммо, кейинроқ интервюларидан бирида Евгений Пригожин айтганидек, Украинадаги ҳарбий кампания стартида учралган муваффақиятсизлик Кремлни ундан ёрдам сўрашга мажбур қилади. Шундай қилиб «Вагнер» фронтга қайтади.

«Март ойи ўрталарида бизни урушга чақиришди», — деганди ХҲК раҳбари 2023 йил 23 июнида, исён бошлаган куни қилган мурожаатида.

2022 йил мартида ХҲК Украинадаги «махсус амалиёт»да қатнашиш учун жангчиларни кенг кўламда ёллашни бошлаганини эълон қилади, BBCʼнинг ХҲКдаги манбасига кўра, «барчани ёппасига қабул қилишади».

Ёлланма жангчилар олдига қўйилган биринчи топшириқ Луҳанск областидаги кичик, аммо стратегик аҳамиятга эга бўлган Попасная шаҳрини эгаллаш эди, бу шаҳар Луҳанск ва Бахмут ўртасидаги тепаликларда жойлашганди.

Пригожиннинг сўзларига кўра, унинг ёлланма жангчилари Попаснаядан 6 км шарқда жойлашган Первомайск шаҳарчасига 2022 йил 19 мартида ташриф буюради. Вагнерчиларнинг вазифаси Украина қуролли кучлари 2014 йилдан буён барпо этган мудофаа линиясини ёриб ўтиш эди.

Пригожиннинг айтишича, Россия армияси бу вазифани уддалай олмаганди, вагнерчилар эса икки ой ўтиб украинларнинг бу участкадаги мудофаасини босиб ўтишади.

Ёппасига ўққа тутиш оқибатида Попаснаядаги турар жой кварталлари вайрон қилинади, Россия ҳукумати эса 8 май куни шаҳар Украина қўшинидан «озод этилгани» ҳақида эълон қилади.

Пригожиннинг ўзи кейинроқ айнан Попасная эгаллангани учун «Россия Қаҳрамони» унвонини олганини айтади.

Попаснаядан кейин вагнерчилар қўшни Северодонецк ва Лисичанск шаҳарларини эгаллаш бўйича амалиётларда қатнашади.

Британия разведкаси ҳисоботида қайд этилишича, «Вагнер» Попасная ва Лисичанск эгалланишида деярли энг асосий ролни ўйнаган, аммо гуруҳ бу жангларда катта йўқотишларга учраган.

Буни айнан ўтган йил июнида «Вагнер» ўз сафларини тўлдириш учун Россия қамоқхоналаридаги маҳбусларни ёллашга фаол киришгани факти ҳам тасдиқлаши мумкин.

Бу одамлар хусусий ҳарбий компаниянинг ҳаракатлантирувчи кучи ва «сарфланадиган материали» бўлиши керак эди.

Тахминий ҳисоб-китобларга кўра, «Вагнер» сафларига 50 мингга яқин маҳбуслар жалб этилган, уларнинг ярми Соледар ва Бахмут учун жангларда ҳалок бўлади.

Соледар яқинидан ёриб ўтиш ва «Бахмут гўштқиймалагичи»

«Вагнер»нинг Украина фронтидаги кейинги йирик муваффақияти Соледар ва Бахмут шаҳарлари олиниши бўлди. Бу икки шаҳар учун жанглар қарийб 10 ой давом этади.

Евгений Пригожиннинг ишонтиришича, Бахмут учун жанглар 2022 йил 8 октябрида бошланган. Унинг сўзларига кўра, шаҳарни эгаллаш режасини у Украинадаги Россия қўшинлари гуруҳи қўмондони, генерал Сергей Суровикин билан биргаликда ишлаб чиққан. Шаҳарни ярим йил ичида эгаллаш режалаштирилган.

Вагнерчилар, шунингдек Россия қўшинларининг мунтазам бўлинмалари шарқдан ва шимоли-шарқдан аста-секинлик билан шаҳар томон юра бошлайди.

Ёлланма кучлар раҳбарлари ўшанда очиқчасига Бахмут стратегик аҳамиятга эга эмаслиги, юришдан мақсад эса Украина армиясининг янада кўпроқ кучларини ушбу «гўштқиймалагич»га жалб этиб, Россия мунтазам қўшинлари тин олиши ва захираларни сафарбар қилиши учун вақтдан ютиш эканини айтганди.

Айнан ўшанда асосан собиқ маҳкумлардан таркиб топган кичик пиёда гуруҳлари билан украинларнинг позицияларига тўхтовсиз ҳужум қилишга асосланган тактика қўлланади. Улар йўқотишларга қарамай украин хандақларига етиб бориб, уларни эгаллаши керак эди. Агар пиёдаларнинг бундай гуруҳ йўқ қилинса, уларнинг ортидан навбатдаги тўлқин юбориларди ва мақсадга эришилмагунича бундай штурмлар давом эттириларди.

Ёлланма жангчиларнинг бундай тактикаси ўз самарасини берди ва 2023 йил январида Украинанинг Бахмутдан шимоли-шарқда, Соледар шаҳридаги мудофаа чизиғи ёриб ўтилди. Украина қуролли кучлари жангчилари қуршовга тушиб қолмаслик учун ўз позицияларидан чекинишга мажбур бўлди.

Кейинроқ Бахмут ҳам артиллерия олови ва авиазарбалар оқибатида том маънода ер юзидан супуриб ташланди.

Жанглар тўғридан тўғри шаҳарнинг турар жой кварталларида бошланиб кетгач, украин кучлари ғарбга чекинишга мажбур бўлади.

Евгений Пригожин 20 май куни шаҳар устидан тўлиқ назорат ўрнатилганини эълон қилади. Украина ҳукумати буни тан олмасдан, Бахмутнинг жанубий-ғарбий чеккалари ҳамон уларда қолаётганини даъво қилади.

ХҲК раҳбарининг сўзларига кўра, Бахмут амалиётида у 20 минг жангчисидан айрилган. АҚШ ҳукуматидагилар ҳам шаҳар учун жангларда Россиянинг йўқотишлари шунга яқин бўлганини билдирган.

Қайд этиш керакки, бу рақамлар советлар армиясининг Афғонистондаги 10 йиллик ҳарбий ҳаракатлар давомида берган йўқотишларидан (15 минг қурбон), шунингдек АҚШ Ироқдаги 8 йиллик ҳарбий ҳаракатларда берган қурбонлардан (4,8 минг киши) ортади.

Пригожин Бахмут учун жанглардан кейин «Вагнер» ҳарбий салоҳиятини йўқотганини тан олган ва шу туфайли ёлланма жангчилар дам бериш ва сафларни тўлдириш учун фронтдан олиб кетилишини билдирганди.

Энди эса, ХҲК раҳбарияти ҳалок бўлганидан кейин ушбу ташкилот ўз мавжудлигини сақлаб қолиши катта сўроқ остида қолди.