Жамият | 12:22 / 16.02.2024
17445
6 дақиқада ўқилади

Ўзини тушунадиган бўлиши учун: ҳиссий интеллекти юқори болани қандай тарбиялаш мумкин?

Ғазабланганда қўлидагини улоқтириб юборадиган, атрофдагилар билан соғлом муносабат ўрната олмайдиган инсоннинг ҳиссий интеллекти билан муаммоси бўлиши мумкин. Яъни унда ўзи нима ҳис қилаётганини тушуниш кўникмаси шаклланмаган ва ғазабини бошқара олмайди. Болалар ҳам шундай, айтганини йиғлаб қилдирмасидан олдин унга ўз-ўзини тушунишни ўргатиш зарур.

Тасаввур қилинг, сиз ҳали боласиз, математика дарсидан берилган уй вазифаси қийинлик қиляпти. Уни тушуна олмаслик кайфиятингизга таъсир қилди ва дафтар, ручкаларингизни отиб юбордингиз.

Улғайдингиз, ундан ҳам каттароқ муаммо олдингиздан чиқди, ўзингизни қандай тутишни билмадингиз ва аламингиздан чиқиш учун чека бошладингиз.

Ёки оила аъзолари билан бўлган муаммоларни ҳал қила олмаслик, бир-бирини тушунмаслик ортидан ҳали гапиришни ҳам билмайдиган бир ярим ёшли болангизга қўл кўтардингиз.

Бу каби ҳолатларга ечим топа олмасдан ўзини йўқотиб қўйишга ҳиссий интеллектнинг пастлиги сабаб бўлиши мумкин.

Ҳиссий интеллект нима?

Ҳиссий интеллект инсоннинг ўз ҳис-туйғуларини тушуниб, улардан фойдалана олиши ва тўғри бошқара олишини англатади. Айнан шу усулда бошқалар билан яхшироқ муносабат ўрнатамиз, уларнинг ҳис-туйғуларини тушунамиз ва стрессларнинг олдини оламиз, зиддиятли вазиятлардан чиқиб кетамиз.

Ҳиссий интеллект бизга атрофдагилар билан соғлом муносабат ўрнатишга, ишда ва ўқишда муваффақият қозонишга, карьерамизни ўзимиз хоҳлаган босқичга олиб чиқишга ёрдам беради.

Ҳиссий интеллект сабаб инсон ўзини кўпроқ ва яхшироқ тушунади: нима ҳис қиляпти, нимага муҳтожлигини англайди. Тушунганлари асосида ҳисларини бошқара олади. Вазиятларда ўзини тутиб қола олади, керакли қарор чиқаради. Ўзини ўзи тушунгани учун бошқаларнинг ҳам нима ҳис қилаётганини тушунади. Ўзини ва бошқаларни тушунгани ҳисобига эса инсонда соғлом муносабат қуриш, жамоада ўзини қандай тутиш, жамоа билан ишлаш, инсонларни руҳлантириш, бошқарувчилик қобилиятлари шаклланади.

Яъни ҳаммаси бир-бирига боғлиқ тарзда ривожланади.

Шунинг учун ҳам инсондаги ҳиссий кўрсаткичнинг аҳамияти ақлий кўрсаткичникидан кам баҳоланмайди.

Болаларга ҳиссий билим керакми?

Албатта, вақтида уйга вазифани бажара олмай дафтарини улоқтириб юборган бола улғайганда муаммоли вазиятда каттароқ нарсадан воз кечиб кетиши мумкин. Шунинг учун ҳам болаларга улар кичиклигидан ҳиссиётларини тушунишни ўргатиш муҳим.

Америкада ўтказилган тадқиқотга кўра, кичик ёшда жамоавий ва ҳиссий қобилиятларга эга бўлиш боланинг бутун умрлик ҳаётига таъсир қилади. 5 ёшида бошқаларга қўшилиш, қоидаларга амал қилиш ва ўзидагиларни бошқалар билан бўлишишни билган болаларнинг олий таълим даражасини олиш, 25 ёшгача стабил иш жойига эга бўлиш эҳтимоли юқорироқ бўлади. Шунингдек, болаларнинг ҳиссий билими яхши бўлса, уларнинг IQ даражаси ҳам яхши бўлади. Ўзини ҳиссий жиҳатдан тушунадиган одамнинг депрессияга тушиш эҳтимоли ҳам камаяди.

Ҳиссий билим болага қандай ўргатилади?

Ўзингиздан яхши модел шакллантиринг

Ҳиссий интеллекти юқори бўлган ота-оналарнинг болалари ҳам ҳиссий интеллекти баланд бўлиши исботланган.

Оддий тушунтирганда, ота-она бола билан кўпроқ гаплашиши, унга намуна бўлиши керак. Масалан, ғазабга берилган пайти қўлидагини улоқтириб юборадиган она боласига жаҳлни шу тарзда ифодалашни ўзи билмаган ҳолда ўргатиб қўйиши мумкин.

Ҳиссиётларга ном беришни ўргатиш

Бола турли кайфиятда бўлганида унга ўзи ҳис қилаётган ҳолат нима деб аталишини ўргатиш керак. “Хурсанд”, “хафа”, “уялган”, “оғриқли”, “ҳайратланган” каби ҳиссий ҳолатларни унга номлаб кўрсатиш керак.

Масалан, дадаси ишдан кеч қайтишини эшитган болага “Даданг кеч қайтиши сабаб хафа бўлдингми?” деб, ҳайвонот боғида биринчи марта жирафани кўрганда “Жирафани кўриб ҳайратланяпсанми?” тарзида ҳиссиётларни тушунтириш мумкин. Муҳими, бола ўзи билан содир бўлаётган ҳиссиётни яшаб ўтаётганда унинг нима эканини англаб ета олсин.

Боланинг ҳисларига ҳамдард бўлиш

Болага хонасини тозалаб бўлмагунча кўчага ўйнашга чиқишга рухсат бермасангиз, бундан хафа бўлиб йиғласа, уни тушунишингизни билдиринг. “Мен ҳам ҳар доим ўзим хоҳлаган ишларни қила олмайман, бундай вазиятингни тушунаман”, деган маънода унга эмпатия билдириш мумкин.

Шунда бола ўзининг хафа бўлганини бақириб, йиғлаб кўрсатмаса ҳам ота-онаси тушунишини билиб олади.

Тўғри ўзлаштириш кўникмасини ўргатинг

Болалар ўзида бўлаётган ҳисларни тушунишни ўргангандан сўнг, бу ҳолат билан соғлом тарзда қандай муносабатда бўлишни ўргатиш зарур. Масалан, боланинг жаҳли чиқса, унга чуқур нафас олиш тинчланишга, кайфиятсиз бўлганда эса рангли китоблар кайфиятини кўтаришга ёрдам беришини ўргатиш мумкин.

Муаммони ҳал қилишга ўргатиш

Бола ўз туйғуларини тушуниб, уни бошқаришни ўргангандан сўнг муаммоли вазиятларда ҳам ўзини қандай тутишни тушуна олиши керак.

Масалан, расм чизаётганда болага синглиси келиб халақит берса, жаҳли чиқиши табиий. Ота-она бу ҳолатда бола ўзини қандай тутганини кузатиб, унга бу яхши ё ёмон эканини таҳлил қилишга ёрдам бериши мумкин.

Яъни бола муаммога дуч келганда унга муаммони ҳал қилиб берувчи эмас, балки таҳлилчи-мураббий сифатида ёрдам кўрсатиш керак.

Доимий тартиб бўлиши

Ҳиссий интеллект даражангиз қандай бўлишидан қатъи назар, доимий ўз устингизда ишлашингиз болаларга ҳам таъсир қилади.

Бола билан ҳар куни унинг кайфияти ҳақида гаплашиш, китоб, кино, мултфилмлардаги қаҳрамонларнинг ўзини тутишини, характерини таҳлил қилиш, бола катта бўлгани сари ҳаётдаги реал вазиятларни кўпроқ биргаликда таҳлил қилиш мумкин. 

Мавзуга оид

Эълонлар

"Ўзбекинвест" компанияси томонидан "Яшил макон" умуммиллий дастури доирасида Қибрай туманида боғ яратилди

Iteca Exhibitions: 2024-йилда Ўзбекистоннинг иқтисодий ўсиши ва халқаро эътирофи драйвери

BI GROUPʼдан 25% гача чегирма билан бизнес класс хонадонлар

Орзуни амалга ошириш фурсати етди: саёҳат учун муносиб маскан

Янгиланган Open билан харидлар янада қулайроқ!

Synergy PharmCo Gricar Chemical SRL Италия фармацевтика заводи билан ҳамкорликни мустаҳкамламоқда

"Ўзбекинвест" компанияси томонидан "Яшил макон" умуммиллий дастури доирасида Қибрай туманида боғ яратилди

Iteca Exhibitions: 2024-йилда Ўзбекистоннинг иқтисодий ўсиши ва халқаро эътирофи драйвери

BI GROUPʼдан 25% гача чегирма билан бизнес класс хонадонлар

Орзуни амалга ошириш фурсати етди: саёҳат учун муносиб маскан

Янгиланган Open билан харидлар янада қулайроқ!

Synergy PharmCo Gricar Chemical SRL Италия фармацевтика заводи билан ҳамкорликни мустаҳкамламоқда

"Ўзбекинвест" компанияси томонидан "Яшил макон" умуммиллий дастури доирасида Қибрай туманида боғ яратилди

Iteca Exhibitions: 2024-йилда Ўзбекистоннинг иқтисодий ўсиши ва халқаро эътирофи драйвери