“Атом бомбаси дўзахи ҳеч қачон такрорланмаслиги керак” - ядро ҳужумидан омон қолган сўнгги япон ҳибакушалари

Кун ҳали эрталигига қарамай ҳаво аллақачон исиб кетганди. Чиеко Кириаке пешонасидаги терни артганда юзига соя тушди. Кўзни қамаштирадиган нурни 15 ёшли қиз илгари ҳеч қачон кўрмаганди. 1945 йил 6 август, соат 08:15 эди. "Мен қуёш ботди деб ўйладим ва бошим айланиб кетди", деб эслайди у.

АҚШ Кириакенинг она шаҳри Ҳирошимага атом бомбасини ташлади ва бу тарихда урушда ишлатилган илк атом бомбаси бўлди.

Европада Германия таслим бўлган бир пайтда, Иккинчи жаҳон урушида жанг қилган Иттифоқ кучлари ҳали ҳам Япония билан урушаётган эди.

Тиеко талаба эди, лекин кўплаб катта ўқувчилар сингари, уруш пайтида фабрикаларга ишлашга юборилганди. У ярадор дўстини опичлаб кўтариб, гандираклаб мактабига борди. Кўпгина талабалар қаттиқ куйишганди. Чиеко уй хўжалиги синфидаги эски мойни уларнинг яраларига суртди.

“Бу биз уларга қилишимиз мумкин бўлган ягона муолажа эди. Яраланганлар бирин-кетин вафот этди”, - дейди Чиеко.

“Ўқитувчиларимиз омон қолган юқори синф ўқувчиларга ўйин майдончасида чуқур қазишни буюрди ва мен ўз қўлларим билан синфдошларимни куйдирдим (кремация қилдим). Шу онда уларни ўйлаб даҳшатни ҳис қилдим”.

Чиеко ҳозир 94 ёшда. Ҳиросима ва Нагасакига атом бомбалари ташланганига қарийб 80 йил бўлди ва омон қолганлар Японияда ҳибакуша деб аталади. Улар ҳикояларини айтиб бериши учун эса вақт тугаб боряпти.

Ядровий ҳужумдан кейин кўпчилик соғлиғи билан боғлиқ муаммолар билан яшаган, яқинларини йўқотган ва дискриминацияга учраган.

"Одамлар 75 йил давомида бу ерда ўт-ўлан ўсмайди деб айтишганди, лекин кейинги баҳорда чумчуқлар қайтиб келди”,- дейди Чиеко.

Чиеконинг сўзларига кўра, у умри давомида кўп марта ўлим билан юзлашган, аммо қандайдир буюк куч ўзини асрашига ишонган.

Бугунги кунда тирик қолган ҳибакушаларнинг аксарияти портлашлар пайтида бола бўлган. Ҳибакуша - сўзма-сўз "бомбадан зарар кўрган одамлар" деб таржима қилинади. Улар кексайгани сари, дунёда можаролар кучайиб борди. Ҳибакушалар ҳозир ядро хавфини ҳар қачонгидан ҳам реалроқ деб ҳисоблайди.

86 ёшли Мичико Кодама Россиянинг Украинага бостириб кириши ва Исроилнинг Ғазога қарши уруши каби бугунги кунда дунёда кечаётган можаролар ҳақида ўйлар экан, "Танам титраяпти, кўз ёшларим тўкиляпти. Биз атом бомбасидек дўзахнинг такрорланишига йўл қўймаслигимиз керак. Мен инқирозни ҳис қиляпман", - дейди.

Мичико ядро қуролидан воз кечишнинг фаол тарғиботчиси бўлиб, у бу билан барча қурбон бўлганларнинг овози эшитилиши ва келажак авлодга етказилишини таъминлаш учун гапираётганини айтади.

"Менимча, тўғридан тўғри бомбардимонларни бошдан кечирган ҳибакушанинг ўзидан буларни тинглаш муҳим", дейди у.

Ҳиросимага бомба ташланганида Мичико мактабда эди (у бу пайтда 7 ёш бўлган).

“Синфхонанинг деразаларидан биз томонга ёрқин нур тушди. Бу сариқ, тўқ сариқ ёки кумушранг нур эди”.

У бутун синфда деразалар қандай синганини тасвирлайди: “Синган ойна парчалари ҳар томонга учиб, "деворлар, столлар, стулларни тешиб ўтди. Шифт қулаб тушди. Шунинг учун стол остига яшириндим”.

Портлашдан кейин Мичико вайрон бўлган хонани кўздан кечирди. "Мен синфдан эмаклаб коридорга чиқдим ва дўстларимнинг: "Менга ёрдам беринглар" деб бақирганини эшитдим.

Отаси уни олиб кетиш учун келди ва кўтариб уйига олиб кетди. Осмондан қоп-қора лойдек ёмғир ёғди, дейди Мичико. Бу радиоактив моддалар ва портлаш қолдиқлари аралашмаси эди. У уйга борган йўлини ҳеч қачон унута олмасди.

"Бу дўзах саҳнаси эди", дейди Мичико. "Биз томон югурган одамларнинг кийимлари бутунлай ёниб кетган ва гўштлари эриб кетганди".

У ўзи билан бир хил ёшда бўлган, ёлғиз қолган қизни кўрганини эслайди. Қиз қаттиқ куйган эди.

"Унинг кўзлари катта очиқ эди", дейди Мичико. “Ўша қизнинг кўзлари мени таъқиб қилади. Мен уни эслай олмайман. Орадан 78 йил ўтган бўлса-да, қиз менинг онгимга, қалбимга муҳрланган”.

Агар унинг оиласи эски уйида қолса, Мичико бугун тирик қолмас эди. Эски уй бомба портлаган жойдан атиги 350 метр узоқликда эди. Тахминан 20 кун олдин унинг оиласи бир неча километр узоқликдаги бошқа уйга кўчиб ўтган ва бу унинг ҳаётини сақлаб қолди.

1945 йил охирига келиб, Ҳиросимада ҳалок бўлганлар сони 140 000 атрофида бўлган. АҚШ томонидан уч кундан кейин бомбардимон қилинган Нагасакида камида 74 минг киши ҳалок бўлди.

Суейчи Кидо эса Нагасакидаги портлаш эпицентридан атиги 2 км узоқликда яшаган. Ўшанда у беш ёшда эди ва портлашда юзининг бир қисми куйган. Оғирроқ жароҳат олган онаси уни портлашнинг оғир таъсиридан ҳимоя қилди.

"Биз атом бомба портлашидан жабрланганлар яна ҳибакушалар пайдо бўлишига йўл қўймаслик мақсадимиздан ҳеч қачон воз кечмаганмиз", дейди ҳозирда 83 ёшда бўлган Суейчи. У яқинда Ню Йоркка БМТда ядровий қуроллар хавфидан огоҳлантириш мақсадида нутқ сўзлаш учун борган.

Портлаш таъсиридан ҳушидан кетганидан сўнг уйғонганида, биринчи эсга тушган нарса қизил мойли тунука идиш эди. Йиллар давомида у портлаш ва атрофдаги вайронагарчиликларга айнан шу мойли идиш сабаб бўлган деб ўйлаган.

Ота-онаси унинг бу фикрларини тўғриламаган, уни ядровий ҳужумдан ҳимоя қилишни афзал кўришди, лекин Суейчи бу ҳақда гапирганда йиғлаб юборишади.

Жароҳатлар дарҳол сезилмади. Портлашдан бир неча ҳафта ва ойлар ўтиб, ҳар икки шаҳарда ҳам кўплаб одамларда радиациявий заҳарланиш аломатлари пайдо бўла бошлади – лейкемия ва саратон даражаси ошиб кетди.

Кўп йиллар давомида омон қолганлар жамиятда камситишларга дуч келишди, айниқса жуфт топишда.

"Ҳибакуша қони бизнинг оиламизга киришини хоҳламаймиз", дейишди менга, - дейди Мичико. Аммо кейинчалик у турмушга чиқди ва икки фарзанд кўрди.

Мичико саратон туфайли онаси, отаси ва укаларини йўқотди. Унинг қизи 2011 йилда шу касалликдан вафот этган.

"Мен ўзимни ёлғиз, ғазабланган ва қўрқувда ҳис қиляпман ва кейинги навбат менга келиши мумкинми, деб ўйлайман", дейди у.

Яна бир атом бомба портлашидан омон қолган Киёми Игуро Нагасакида бомба портлаганда 19 ёшда эди. У узоқ қариндошининг оиласига турмушга чиққани ва ҳомиладор бўлгани, қайнонаси атом бомбасига нисбат бериб болани олдириб ташлашни айтганини эслайди.

“Қайнонам менга келажагинг қўрқинчли деганди, - дейди у. Киёмининг айтишича, унга қўшниларига ядровий портлашни бошдан кечирганини айтмаслик буюрилган.

Киёми Ер сайёраси ядро қуроли ва урушлардан холи, тинч бўлишини умид қилади. Суейчи университетда Япония тарихидан дарс беришни давом эттирди.

“Ҳибакуша эканлигим шахсиятимга доғ туширди, аммо кейин оддий одам эмаслигимни англадим ва инсониятни қутқариш учун гапиришга мажбур бўлдим.

Мен ўзимнинг алоҳида инсон эканлигимни ҳис қилдим", дейди у.