Бизга тадбиркорлик таълими керакми? Тадбиркорлик университети таъсисчиси билан суҳбат

Тадбиркор бўлиш учун ўқиш шартми? Агар ўқиш керак бўлса қаерда бизнес таълими олиш мумкин? Тошкентдаги TEAM илк тадбиркорлик университети асосчиларидан бири бўлган Ҳикмат Абдураҳмонов Kun.uz билан суҳбатда бу ОТМдаги таълим тизими, тадбиркорлик университетининг давлат иқтисодиётидаги аҳамияти ҳақида гапириб берди. 

Ҳақиқий тадбиркорлар тажрибаси

Ўзим кўп йилдан бери тадбиркорлик билан шуғулланганим учун Ўзбекистонда бу йўналишда таълим соҳасида чуқур инқироз бордай кўринарди. Аммо юртимизга бу йўналишдаги мутахассисларни тайёрлайдиган таълим муассасаси керак эди. Давлат раҳбари олий таълимдаги муаммони тан олиб, хусусий секторни шунга жалб қилиш кераклигини таъкидлади. Шерикларим билан Сколково бизнес университети, яъни бизнес мактабида ўқиш дастурида эдик. Бу сигнални эшитгач, 2018 йил бошида унинг устида изланишни бошладик. Бизда одатда жиддий бизнес ғоя пайдо бўлганида унга ишчи гуруҳ шакллантирамиз. Ушбу лойиҳа учун биз маълумот тўплашни бошладик. Бунда бизга аввалгидан кўпроқ билим ва тажриба кераклигини яхши билардик.

Таълим соҳасига киришни бошладик, жаҳон тажрибасини ўргандик. Мамлакатимизда хусусий олий таълим бўлмагани учун, маҳаллий ечим қидиришда кўп мазмун кўрмадик. Шу билан бирга, маҳаллий муаммоларни ҳам ўрганиш муҳим эди: хусусан таълим методларининг эскиргани, ўқитувчиларнинг маърузалар билан чекланиши, академик автономлик етишмаслиги, ОТМда корпоратив бошқарув йўқлиги, фанларнинг ўзлаштириш имкониятидан кўплиги, назария ва амалиётнинг бирга олиб борилмаслиги каби муаммолар мавжудлигини билдик. Университетларимизнинг халқаро даражадаги нуфузи пастлиги, инглиз тилида ўқитиш камлиги учун жаҳон аренасида бизнинг таълим рақобатлаша олмаслигига сабаб бўлаётгани ҳам кўз юмиб бўлмайдиган ҳолат эди. Бу муаммоларга дуч келар эканмиз, елкамизга катта масъулиятни олаётганимизни билардик.

Ҳаммаси осон бўлмади – пойдевор, халқаро тажриба ва ота-оналар фикри

Албатта, ҳар бир ишнинг бошланишида муаммолар юзага келиши табиий. Илк муаммо бизда бу борада хусусий таълим бўлмагани учун унга аниқ кириш механизмлари ва регламентининг йўқлиги билан кўзга ташланди. 2018 йилдан 2020 йилга қадар республика даражасидаги вакиллар, раҳбарлар – маслаҳат олмаган одамимиз қолмади. Ўнлаб учрашувлар ўтказилди. Шу вақтда бизнинг коворкинг марказларимиз давлат раҳбари эътиборига тушди. Шунда, GroundZero коворкингимизга ташрифлари жараёнида мен тақдимот қилдим ва хусусий университет ғоясини таклиф қилдим. Бу ижобий реакция билан қабул қилинди. Яна бир нечта шундай учрашувлар ва суҳбатлардан кейин, пандемия даврида умидларимиз узилай деганида, ниҳоят 18 апрел куни ТЕАМ университети тўғрисида ҳукумат қарори чиқди. Мен учун энг бахтли онларимдан бири эди, катта ишнинг бошланиши ва жамиятга ижобий таъсир ўтказиш ва хизмат қилиш имконидек қабул қилдим буни.

Иккинчи катта масала – университетимиз қандай йўналишда ва моделда ривожланиши кераклигини аниқлаб олиш бўлди. Бунинг учун МДҲ мамлакатлари, Марказий Осиё, Кавказ мамлакатлари ва ривожланган мамлакатлар тажрибасини ўргандик. 2 йил давом этган бу изланишларга 150 минг АҚШ доллари миқдорида сармоя сарфланди. Буларнинг ичига қуйидагилар кирди:

1.    ТЕАМ’ни ташкил қилишдан олдин шерикларим билан ўндан ортиқ мамлакатлар таълим тизимини ўргандик, ота-оналар билан суҳбатлашдик: улар фарзандлари қандай таълим олишини исташади ва улар учун сифатли таълим қандай бўлиши керак? Халқаро экспертларнинг фикрларини ўргандик ҳамда барини умумлаштириб бир хулосага келдик: ўқиш инглиз тилида бўлиши керак, бу халқаро мутахассисларни жалб қилишда, адабиёт ва бошқа илм манбаларидан фойдаланишда қулай ва фойдали бўлади.

2.    Халқаро академик шерик бўлиши муҳимлигини билдик. Халқаро ҳамкор сифатида энг тажрибалиси Буюк Британия ҳисобланади. Шундан кейин Британия кенгаши ёрдами билан махсус консалтинг компаниясини ишга ёлладик. Унинг ёрдамида 10 га яқин ҳамкор танладик. Лондондаги LSBU университети академик стандартлар, ўқув дастурлари ва диплом берувчи ҳамкорига айланди. Айниқса, тадбиркорлик ва бизнес категориясида ихтисослашуви ва битирувчиларининг муваффақиятига эътибор қаратдик.

Университетга асос солган 11 нафар тадбиркорлар ва уларнинг корхоналари талабалар учун назарий ва амалий жиҳатдан катта тажрибани ўтайди – амалиёт, ишга жойлашиш каби имкониятлар ҳам беради. Қўшимча равишда Британия стандартлари асосида шаклланган ўқув тизими ва қўшма дастурлар уларга халқаро таълим олиш имконини яратади. Университетимизнинг асосий миссияси – илғор тадбиркорона фикрлайдиган битирувчиларни маҳаллий ва минтақавий иқтисодга тайёрлаш. Улар ўз лойиҳалари орқали индивидуал ва жамоа бўлиб, илғор мутахассисларга айланиши керак. Университет эса бизнес ҳамжамияти марказига айланиши, тадбиркорлар ўзаро мулоқотга киришиши ва кучли ҳамжамият бўлиб шаклланиши зарур.

Талабаларимизнинг етакчи тадбиркорлар билан кўпроқ мулоқотда бўлиши, халқаро учрашувлар таъминланади. Масалан, апрел ойининг ўзида Гарвард бизнес мактабидан 15 нафар МБА талабаси ташриф буюрди. TBC, UZUM, Uzcard раҳбарлари каби етакчи бизнес вакиллари билан талабаларимиз тўғридан тўғри мулоқотда бўлди. Бу каби учрашувлар ҳар ойда ўтказилади.

Янгича ёндашув ва илк қалдирғочлар

Университет таъсис этилганига 4 йил бўлди ва бу йил илк битирувчиларимиз бозорга чиқади. Бизни хурсанд қилаётган жойи ушбу тажриба TEAM университети мисолида илмий майдончаларда таҳлил қилинмоқда. Хусусан, Британия кенгаши ва Олий таълим вазирлиги билан ўтказилган бир қатор илмий конференцияларда тадбиркорлик таълими, Сreative spark дастури, миллатлараро таълим каби мавзуларда университетимизнинг 4 йиллик даври мисол қилиб олинди. Шу йилнинг апрель ойида бизнинг талабалар Олмаота шаҳрида АлмаЮ университети тарафидан ўтказилган Crack It МДҲ мамлакатлари талабалари орасидаги ғоялар конкурсида бизнинг талабалар биринчи ўринни эгаллаб келишди. Биз учун бу демак таълим бизда қайсидир маънода рақобатбардош ва қайсидир маънода тўғри ташкил қилинганига ишора қилади деб ўйлаймиз.

Яна бир мисол, бу халқаро аккредитация ва халқаро уюшмаларга аъзолик – бу ерда ҳам биз илк қалдирғоч бўлишга қарор қилдик, CEEMAN бизнес таълим халқаро уюшмасига аъзо бўлдик. Бу бизга Европа, Марказий Осиё, Кавказ мамлакатлари босиб ўтган йўлини ўрганиш, уларнинг таълим тизимлари ва ўқув дастурлари билан танишиш, хусусан таълимдаги маъмурий ходимлар малакасини ошириш, таълимда жозибадор муҳит яратиш бўйича тажриба беради.

Шунингдек, уларнинг йиллик конференцияларида иштирок этиш орқали таълим профессионаллари билан танишяпмиз, хусусан шу йили мартда Истанбулда ўтказилган EURIE таълим конференциясида иштирок этдим ва ТЕАМ университети босаётган йўл ва Ўзбекистондаги таълим ислоҳотлари тўғрисида гапириб бердим.

ТЕАМ келгусида қандай бўлади?

Таълим мамлакатнинг умумий ривожини кўрсатиб берадиган энг муҳим соҳаларидан бири эканини яхши биламиз. Таълим даражасига қараб мамлакатдаги бошқа соҳаларнинг умумий кўрсаткичларига ва барқарорлигига баҳо бериш мумкин. Айтайлик, АҚШнинг иқтисоди рақобатбардош, иқтидорли кадрлар кўп, фан, маданият ривожланган. Шу сабаб бутун дунёда бу мамлакатга бориб яшаш ва ўқиш орзу, ҳатто ўзбекистонликларнинг аксар қисмидан буни кўриш мумкин. АҚШ университетлари ҳам дунёда етакчилардан. Уларнинг бюджети жуда катта, ўқитувчиларининг маошлари жуда юқори, тадқиқотларда ҳам, миллий иқтисодларида ҳам уларнинг ўрни катта.

Биз ҳам фаолиятимизда ҳали очилмаган қирраларни кашф этишга ҳаракат қиляпмиз. Масалан, бакалавриатдан ташқари муҳим лойиҳаларни амалга оширишни мақсад қилганмиз. Европа тараққиёт ва тикланиш банки билан ҳамкорликда MovingUp дастурини ишлаб чиқдик. Унинг мақсадли аудиторияси маҳаллий тадбиркор аёллар билан ишлаш. 2023 йилда 2 ойлик ўқув дастурини жорий қилдик. Бу дастурда 60 нафар ўзбекистонлик тадбиркор аёллар сараланиб иштирок этишди. Уларга бизнес стратегия, бозор, маркетинг, сотув, молия, жамоани бошқариш каби кўникмаларга урғу берилган ҳолда таълим берилди. Улар бу билимларни ўз фаолиятларида қўллаб, реал тавсия ва маслаҳатлар олишди. Шу 2 ой давомида улар билан Ўзбекистондаги энг илғор тадбиркорлар ва топ-менежерлар ишлади. 2024 августида бу дастурни муваффақиятли қайтардик.

Яна катта ютуқ ва босқич бу ЕМБА халқаро магистратурасини Польшанинг етакчи Козмински университети (дунё бизнес мактабларининг энг кучли 1%ига киради) билан жорий қила олганимиз. Илк бор Ўзбекистонда бизнес эгалари ва топ менежерлар учун бундай юқори даражадаги ўқиш ташкил этилиши. Бу, фикримизча бизнес ҳамжамиятимиз рақобатбардошлигини оширишда ягона катта қадам.

Ҳар бир университет учун унинг келгусидаги стратегияси жуда муҳим. Буни тузишда эса кичик ходимдан тортиб раҳбаргача – барчанинг фикрини ўрганиш керак. Айни пайтда ТЕАМ ўз биносига эга ва келгусида бу ҳудудни янада кенгайтиришни режалаштирганмиз. Университет кампуси унинг келажаги учун зарур саналади ва шунинг учун биз керакли моддий базани тайёрлаганмиз. Шунингдек, халқаро ҳамкорлик доирасини кенгайтирамиз, яъни қўшма дастурларни йўлга қўйиш янада кенгаяди. Таълим йўналишларини кўпайтирамиз.

Голландия мисолида қарайдиган бўлсак, бундан тахминан 60-70 йил муқаддам мамлакатдаги дунёга таниқли Royal Dutch Shell, Unilever, Phillips, KLM каби энг етакчи корхоналар ташаббуси билан Nyenrode тадбиркорлик университети очилган эди. Бугунга келиб бу университет мамлакатдаги етакчи таълим муассасаларидан бири ҳисобланади. Голландия иқтисодиёти учун жуда кўп битирувчиларни тайёрлаб берди. Бу борада мамлакат ниҳоятда рақобатбардош ҳисобланади. Бу университетга бордим ва у мени жуда илҳомлантирди. Бундай мамлакатларни жуда кўплаб мисол келтиришим мумкин. Ўзбекистонда ҳам бизнес ҳамжамиятининг ана шундай кучли университети бўлиши керак. Университетнинг келажаги, албатта, ўша давлатнинг келажаги билан узвий боғлиқ. Келажакда стратегиямиз Ўзбекистоннинг тадбиркорлик муҳитининг, иқтисодининг ривожланишига амалий ҳисса қўшиш. Бизнес ҳаб сифатида кучли мутахассислар тайёрлаш, тадқиқотлар ўтказиш, изланишлар олиб бориш, дастурлар яратиш. Ҳозир айнан шу масалада PhD докторлик қилиш устида ишлаяпман ва унда тадбиркорлик университетининг мамлакат иқтисодиётидаги ва жозибадор бизнес муҳитини яратишдаги ўрнини ўрганмоқчиман.

Тадбиркорлик таълимининг мамлакат ривожидаги ўрни

Тадбиркорлик таълими мамлакат ривожи учун жуда муҳим. МДҲ ва Шарқий Европа, мамлакатлари тажрибасини алоҳида ўрганяпман. Чунки уларда ҳам биз каби 90-йилларда иқтисодиётининг рақобатбардошлигини ошириш вазифаси турган. Умуман қараганда мамлакатнинг келажаги хусусий сектор билан узвий боғлиқ. Давлат ташкилотлари одатда самарадорлиги паст бўлади. Улар, албатта, ўша ислоҳотлар доирасида хусусийлаштиришдан ўтиши керак деган тенденциясини кўряпмиз. Хусусий секторнинг иқтисодиётдаги улуши 80-90 фоизга чиқиши муҳим деб ҳисобланади. Бизда ҳозирги кунда бор-йўғи 50 фоиз атрофида, лекин баъзи соҳаларда хусусий секторнинг улуши жуда кам, масалан молия секторини олсак ҳали ҳам давлат улуши ўта катта 70% атрофида. Баъзи сиёсатчиларимиз, ҳукумат вакилларининг айтиши бўйича банк секторида давлат улушида битта банк қолса етарли деган тушунчалар бор. Бу фикрларга қўшиламан, чунки барча соҳаларда хусусий секторда самарадорликни кўриш мумкин.

 Кичик ва ўрта бизнес иқтисодиётнинг пойдевори сифатида ишлаши керак. Бунинг учун энг бошланғич қадам таълимдан бошланади. Бунинг учун бакалавр дастуридан бошлаб стартап ва тадбиркорлик кўникмалари ривожлантирилиши керак.

ТЕАМ университетининг ўзига хослиги шундаки, унга ўз соҳасида чемпионга айланган тадбиркорлар томонидан асос солинган. Улар ўз тажрибалари асосида муваффақиятли ёш тадбиркорларни етиштиришни мақсад қилишган. 

Гулмира Тошниёзова суҳбатлашди.