“Россия ва Эрон ҳеч қачон ҳақиқий иттифоқчи бўлмаган” — сиёсатшунос

Эроннинг сиёсий мақсадга мувофиқликни аниқлаш кенгаши аъзоси Саид Муҳаммад Садр телевидениега берган интервюсида Эрон ҳаво мудофаа тизимлари ҳақидаги разведка маълумотлари Россия томонидан Исроилга берилганини даъво қилди. Бу икки давлат ўртасидаги стратегик яқинлик ҳақида саволлар уйғотмоқда.

Kun.uz'нинг “Геосиёсат” дастурида таҳлилчилар Фарҳод Каримов ва Жаҳонгир Акрамов бу борадаги фикрлари билан бўлишди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Фарҳод Каримов: Бу ҳолат асосан Эрон нашрларида кенг ёйилди, Ғарб ва Европа ОАВлари у қадар катта эътибор қаратмади, Россия эса расмий муносабат билдирмади. 2025 йил 17 январда Россия ва Эрон ўртасида стратегик ҳамкорлик шартномаси қайта имзоланган эди. Аммо шартномада муҳим бир банд ҳарбий ёрдам ҳақида, яъни уруш ҳолатида бир-бирининг мудофаасини кафолатлаш мажбурияти қисми чиқариб ташланган эди. Айниқса, Россиянинг Эронни ҳимоя қилиш мажбуриятидан воз кечгани саволлар уйғотди.

Шу билан бирга, шартномада “учинчи давлатга ёрдам бермаслик” банди қолдирилган эди. Бу дегани, Россия ҳам, Эрон ҳам бир-бирининг рақибига ёрдам бермаслиги керак эди. Россиянинг Эрон мудофаа тизимлари жойлашуви ҳақидаги маълумотларни Исроилга бергани ҳақидаги даъво эса айнан шу бандга зид. Бу – Эроннинг Россиядан норозилигини кўрсатмоқда.

Эрон Россиядан Су-35 қирувчи самолётларини сўраган, аммо улар берилмади. Бундан ташқари, Россиянинг Исроил билан илиқ муносабатлари ҳам Эронни безовта қилмоқда. Масалан, Путин ва Нетаняҳу ўртасидаги яқин алоқалар Россиянинг Яқин Шарқдаги позициясини англатади.

Афтидан, Россия Эрон билан муносабатларда Яқин Шарқни эмас, Каспий денгизи ва Кавказ минтақасини асосий ўринга қўймоқчи.

Бу ҳолатлар фонида Эрон Жанубий Кавказ, хусусан Зангезур коридори бўйича Ғарб билан яқинлашишга уринмоқда. Арманистон бош вазири билан учрашувлардан сўнг Ғарб билан ҳамкорлик учун замин яратилаётгандек кўринмоқда. Эрон ҳозирда бу йўлни танласа, Россияга қарши асосли даъволар келтириш учун “психологик муҳит” яратмоқда.

Шунга ўхшаш вазиятни олдин ҳам кўрганмиз: Россия Туркияга НАТО аъзоси бўлишига қарамай С-400 сотган. Бу эса шуни кўрсатадики, Россия учун стратегик ҳамкорликдан кўра, сиёсий ва иқтисодий прагматизм муҳимроқ.

Жаҳонгир Акрамов: Эрон олий диний раҳбариятига яқин бўлган гуруҳлар сўнгги воқеалар фонида очиқчасига реал сиёсат заруратларини тушунаётганини билдирмоқда. Улар Россиянинг Исроилга нисбатан илиқ муносабати – Эроннинг геосиёсий ёлғизлигини очиқ кўрсатиб берганини тан олмоқда.

Тарихий нуқтайи назардан, араб давлатларини илгари Совет Иттифоқи қўллаб-қувватлаган. Ҳозирги Россия эса аксинча Исроил билан яқин. Сабаби оддий: Россия Исроил орқали АҚШдаги яҳудий лоббисидан фойдаланиб, Ғарб билан муносабатларини тартибга солмоқчи. Шу сабабли, у Исроил манфаатларини кўпроқ инобатга олмоқда.

Шуни ҳам эслаш керакки, Исроил давлатининг ташкил топишида Иосиф Сталин муҳим рол ўйнаган. Бугун эса Россия Яқин Шарқдаги фаоллигини камайтириб, ўз диққатини Украина масаласига қаратмоқда. Бу эса Эрон учун хавотирли сигнал бўлди. 12 кунлик уруш давомида Эрон жуда муҳим бир ҳақиқатни тушунди: у ёлғиз. Ҳатто АҚШ ва Исроилдан учирилган ракеталар Эронга қўшни араб давлатларидан учиб келгани Теҳрон учун аламли ҳақиқат бўлди. Бу ҳолат Эрон жамиятида янги идентитет шаклланишига туртки бўлмоқда, диний мафкура эмас, миллий манфаатлар биринчи ўринга чиқяпти: “Биз аввало эронликмиз”.

Эрон, шунингдек, 2022 йилдан бери Россияга ҳаддан ташқари ишониб юборганини тушуна бошлади. Россия Эрон ишлаб чиқарган “Шаҳед” дронларидан урушнинг илк босқичида катта фойда кўрди. Уларнинг ёрдами билан Россия Украина фронтида ўз позицияларини сақлаб қолди. Кейин эса Қозонда завод қуриб, уларни ўзида ишлаб чиқаришга ўтди. Энди Эронга эҳтиёж қолмади.

Бундан ташқари, Россия Исроил билан уруш вақтида Эрон устидан учган 120 дан ортиқ Исроил самолётига қарши ҳеч қандай ҳаракат қилмади. Эронга Россия етказиб берган С-300 ҳаво мудофаа тизими ишламади. Ҳарбий экспертлар бу тизим масофадан ўчириб қўйилган бўлиши мумкинлигини айтмоқда. Айни пайтда Россия Туркия ва Ҳиндистонга С-400 бераётган бўлса-да, Эрон стратегик иттифоқчи бўлишига қарамай, бу технологиялардан маҳрум.

Тарихга назар ташласак, Россия ва Эрон ҳеч қачон ҳақиқий иттифоқчи бўлмаган. 19-асрда ҳам Россия Эрон ички ишларига аралашган, Грибоедов воқеаси (Эрон ҳукумати рус элчиси Грибоедовни нафақат дипломат, балки Россия империясининг таъсирини кучайтиришга хизмат қилувчи махфий агент сифатида ҳам кўрган – таҳр.) бунга яққол мисол. Ҳозир эса Эрон раҳбарияти Россияга ҳаддан ортиқ таяниб, катта стратегик хатога йўл қўйди.

Эндиликда бу йўлдан қайтиш эҳтиёжи яққол сезилмоқда. Россия қисқа муддатда Исроилга яқинлашиш орқали, АҚШ билан яширин алоқаларни мустаҳкамлашга уринмоқда. Исроил, айниқса Нетаняҳу, АҚШ сиёсатида, жумладан, Трамп билан муносабатларда муҳим ўрин тутади. Россия ҳам шуни инобатга олган ҳолда Исроилга ён бермоқда. Аммо бу билан Россия стратегик жиҳатдан Эронни йўқотди. Энг муҳими, Эрон жамоатчилиги Россияга бўлган ишончни буткул йўқотди.

Суҳбатни тўлиқ YouTube'да томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.