Россия иқтисодиётида турғунлик. Бюджетнинг нақ ярми ҳарбий харажатларга кетяпти

Россия иқтисодиёти кутилганидан ҳам тезроқ секинлаша бошлади. Жорий йилдаги иқтисодий ўсиш прогнози 1,2 фоизгача пасайтирилди. Бу энергетика секторидан келаётган даромадларнинг кескин камайиши фонида юз беряпти. Биринчи ярим йилликда «Роснефт», «Татнефт», «Лукойл» ва «Газпром Нефт»нинг соф фойдаси 2-3 баробарга қисқариб кетган.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Рекорд даражадаги ҳарбий харажатлар

Германия Халқаро хавфсизлик муаммолари институти илмий ходими Янис Клюгенинг таҳлилларига кўра, 2025 йилнинг биринчи ярмида Россия бюджетидан ҳарбий харажатларга ажратилган маблағ 8 трлн 484 млрд рублни ташкил этиб, мутлақ рекорд ўрнатган.

Бу миқдор ўтган йилларнинг мос даврига нисбатан сезиларли даражада кўп: 2024 йилга нисбатан 31 фоизга, 2023 йилга нисбатан 95 фоизга, 2022 йилга нисбатан эса 3 баробарга.

Клюгенинг қайд этишича, жорий йилнинг биринчи ва иккинчи чоракларида Россия армияси ва қурол ишлаб чиқаришга кунига ўртача 46,9 млрд рубл сарфлаган. Таққослаш учун, бу – Россиянинг айрим минтақалари, жумладан Қорачой-Черкесия ва Олтой Республикасининг йиллик бюджетидан ҳам юқори.

Россия бош вазири Михаил Мишустин келтирган рақамларга кўра, жорий йилнинг дастлабки 6 ойида давлат бюджети даромадлари 17,5 трлн рублдан ошган. Бу эса солиқ тўловчилар ҳисобидан федерал бюджетга тушган ҳар иккинчи рубл армия ва қурол харидига сарфланаётганини англатади.

Reuters'нинг ўз манбаларига таяниб ёзишича, Кремл Украинадаги тинчлик музокаралари муваффақиятли якунланса ҳам, 2026 йилда ҳарбий харажатларни қисқартиришни режалаштирмаяпти.

Нефт даромадлари каррасига қисқарди

Биринчи ярим йилликда Россиянинг нефт компаниялари даромадлари ҳам кескин қисқарган. Bloomberg'нинг ёзишича, мамлакатда нефт ишлаб чиқаришнинг учдан бир қисмини назорат қилувчи «Роснефт»нинг соф фойдаси 773 млрд рублдан 245 млрд рублга ёки 68 фоизга камайган. Компания бош директори Игор Сечиннинг сўзларига кўра, Европа Иттифоқи ва АҚШ санкциялари кучайгани сабабли Россия нефтига қўшимча чегирмалар беришга тўғри келган, рублнинг мустаҳкамланиши эса экспорт қилувчиларнинг даромадига салбий таъсир кўрсатган.

Бошқа йирик ишлаб чиқарувчилар «Лукойл» ва «Газпром Нефт»нинг соф фойдаси 2 баробардан кўпроққа, «Татнефт»ники эса қарийб 3 баробарга қисқариб кетган.

Даромаднинг кескин камайишида Ғарб санкциялари ва чекловлари қанчалик рол ўйнагани аниқ эмас. Россиянинг асосий экспорт нефти Urals баҳоси йилнинг биринчи ярмида баррелига ўртача 58 доллардан сотилган. Бу ўтган йилга қараганда 13 фоиз паст нарх. Шу билан бирга, йил бошидан июн охиригача рубл долларга нисбатан қарийб 23 фоизга мустаҳкамланди. Натижада ишлаб чиқарувчилар сотилган ҳар баррел нефт учун рублда камроқ даромад олишган.

Игор Сечиннинг таъкидлашича, Россия Марказий банки асосий ставкани узоқ вақт юқори даражада ушлаб туриши – рублнинг ҳаддан ташқари мустаҳкамланишига олиб келган. Бу эса ҳам давлат бюджетига, ҳам экспортчи компанияларга зарар келтиряпти. Бундан ташқари, нефт компанияларнинг қарзларни қайтариш харажатлари ошиб, молиявий барқарорлиги ёмонлашган ва инвестиция имкониятлари камайган.

Умуман олганда, давлат бюджети даромадларининг учдан бир қисмини таъминлайдиган Россия нефт-газ сектори мураккаб даврни бошидан ўтказяпти. Санкциялар, танкер етишмовчилиги ва логистика муаммолари экспортни қийинлаштириб қўйган.

Бюджет тақчиллиги

Михаил Мишустиннинг биринчи ярим йиллик якуни бўйича тақдим қилган ҳисоботида келтирилишича, бюджет тақчиллиги ЯИМнинг 3,4 фоизни ташкил этган. Бу жорий йил учун прогноз қилинган 1,7 фоизлик дефицитдан 2 баробар юқори. Бунга асосий сабаб сифатида нефт-газ даромадларининг камайиши кўрсатилган. Ўз навбатида, энергетикага алоқадор бўлмаган секторлардан келадиган даромад кескин ошгани қайд этилган.

Йил якуни бўйича иқтисодий ўсиш суръати ҳам дастлабки кутилмалардан паст бўлиши мумкин. Interfax'нинг ҳукуматдаги манбаларига таяниб ёзишича, иқтисодий ўсиш 2025 йилда 1,2 фоизни ташкил этиши мумкин – бу аввалги 1,5 фоизлик прогнозга нисбатан кам. Ўз навбатида, бюджет танқислиги ҳам йил якуни бўйича 1,7 фоиздан юқори бўлиши кутиляпти.

Достон Аҳроров,
Kun.uz