“Сибир кучи–2” битимига Трамп туртки бердими?

Хитойнинг “Сибир кучи–2” келишувига рози бўлиши Москва–Пекин сиёсий яқинлашувининг рамзига айланди. ХХР РФдан арзон газ олиш орқали ички эҳтиёжларини қондиряпти, лекин Европа тажрибасидан келиб чиқиб, тўлиқ қарамликдан эҳтиёт бўлади. Хитой учун бу лойиҳа АҚШ билан музокараларда қўшимча устунлик бериши ҳам мумкин. “Геосиёсат”да мавзу юзасидан таҳлилчилар Бектош Бердиев ва Жаҳонгир Акрамов шарҳи.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

— Хитой нега “Сибир кучи–2” келишувига энди рози бўлди?

Бектош Бердиев: “Газпром” раиси Алексей Миллер бу меморандумни юридик жиҳатдан мажбурият юкловчи ҳужжат деб алоҳида таъкидлади.

Аввалига, “Сибир кучи–1” (“Сила Сибири-1”) лойиҳасига тўхталсак. Бу газ қувури Иркутскдан бошланади, Чаянда ва Ковикта конларидан ўтади. У Монголияни айланиб ўтиб, тўғридан тўғри Хитойга кириб боради. Узунлиги қарийб 2160 км. Россия энергетик сиёсатида Хитойга учта асосий йўналишда газ етказиб берилиши режалаштирилган. Биринчиси ҳозир ишлаётган “Сибир кучи–1”. Мутахассисларнинг маълумотига кўра, бу қувур орқали йилига 38 миллиард кубометргача газ Хитойга етказилмоқда.

Иккинчи йўналиш яқинда имзоланган “Сибир кучи–2” лойиҳаси. У Ямалдаги Уренгой конидан бошланиб, 2700 километр узунликда Хитойгача чўзилади, ундан кейин ҳам давом этади. Аслида бу конлар Европани таъминлаш учун мўлжалланган эди. Масалан, 2019 йилгача Россия Европага газ етказиб беришдан 165 миллиард долларгача даромад олган.

Энди савол туғилади: Нега Хитой “Сибир кучи–2” лойиҳасига рози бўлди? Бунга бир нечта сабаб бор:

1. Хитой изоляцияга учраган Россияни сиёсий жиҳатдан қўллаб-қувватлашни мақсад қилмоқда.

2. Энг асосийси, арзон газ олиш. Россия ўз ички бозорига газни қанча нархдан етказиб бераётган бўлса, Хитой ҳам худди шу нархни хоҳлаяпти. Масалан, минг кубометр газ Европага 135–155 доллардан сотилаётган бўлса, Хитой уни деярли икки баравар арзон нархда оляпти.

“Сибир кучи–2” қувури орқали 2029 йилдан бошлаб йилига 50 миллиард кубометр газ етказиб берилиши режалаштирилган. Эҳтиёж туғилса, бу ҳажм 58 миллиард кубометргача ошиши мумкин. Демак, 2030 йилдан кейин Россия Хитойга умумий 110 миллиард кубометр газ экспорт қилиши кутилмоқда. Бу Хитойнинг умумий газ импортининг 40 фоизига тенг бўлади.

Шу билан бирга, Хитой Россия газига тўлиқ боғланиб қолишни истамайди. Россиянинг Европага нисбатан энергия орқали босим ўтказган тажрибаси Пекинга яхши маълум. Шу сабабли Хитой бу лойиҳаларга фақат ўзининг жорий манфаатларини кўзлаб қарайди.

2025 йил сентябр ҳолатига кўра, “Сибир кучи–2” қурилиши ҳали бошланмаган. Режага кўра, лойиҳанинг ишга туширилиши 2029 йилга тўғри келади. Меморандум имзоланган бўлса-да, бу лойиҳа тез орада амалга ошмайди.

Жаҳонгир Акрамов: “Сибир кучи” лойиҳасининг дастлабки номи “Олтой” бўлган. Кейинчалик у “Сибир кучи” деб ўзгартирилди. Лойиҳа 2007-2008 йилларда кўтарилган, бироқ ўша пайтда Хитой ҳам, Россия ҳам шошилмади, чунки Россия Европа билан йирик газ шартномаларини имзолаш арафасида эди. 2014 йилда Қрим аннексиясидан сўнг “Сибир кучи–1” бўйича келишув май ойида тасдиқланди ва 2014 йил 1 сентябрдан қурилиш бошланди; лойиҳа 2019 йилда якунланди (тахминан 5 йил давом этди).

“Сибир кучи–1” Иркутск ва Ёқутистон ҳудудлари орқали (Манжурия йўналишига чиқиб) Хитойга уланади. Унинг ҳозирги йиллик қуввати тахминан 38 млрд куб метр. Энди яна 50 млрд куб метр қувватга эга бўладиган янги йўналиш қурилиши режалаштирилмоқда, бу Ямал яриморолидаги конлардан олинадиган газни Хитойга йўналишга қаратилган. Мутахассислар бу қадар йирик қувурни 5 йил ичида битириш қийин бўлишини таъкидлашади.

Шартноманинг имзоланишида Трамп омили муҳим рол ўйнагани ҳам айтилади. Хитой аввал бу келишувга шошмай келган, одатда Россия қийин вазиятга тушганда вазиятдан ўз фойдасига фойдаланишга уринади. Россия-Украина уруши бошланганидан сўнг АҚШ суюлтирилган табиий газ экспортида етакчига айланди. Трамп маъмурияти Хитойга АҚШ гази борасида босим ўтказгани ҳақидаги маълумотлар ҳам тарқалган. Шундай шароитда Хитой қувур лойиҳасини АҚШ билан музокаралардаги босимга қарши восита сифатида кўриши мумкин. “Сибир кучи–2” Путин учун геосиёсий лойиҳа бўлиб кўринса, Хитой учун у аввало геоиқтисодий аҳамиятга эга. Хитой ўзини “катта ака” сифатида кўрсатиб, “кичик ука”ни бироз қўллаб, Ғарб билан курашда мотивация беради ва айни пайтда АҚШ билан музокараларда позициясини кучайтиради.

Трамп омилининг яна бир жиҳати сифатида, Трампнинг Аляскада Путинни қабул қилганидан кўп ўтмай, Россиянинг “Новатек” компаниясига тегишли “Arctic LNG 2” лойиҳаси доирасидаги танкерлар Хитойга йўл олди ва сентябр бошида Хитой жанубидаги Беибу портларида қабул қилина бошлади, деган иддаолар бор. Маълумки, “Arctic LNG 2” 2023 йилдан бери санкциялар остида. Хитой гўёки АҚШнинг ўзи “тартибни бузгани”ни кўргач, бундан фойдаланишга киришгани таъкидланади. Шу маънода, “Сибир кучи–2” имзоланиши учун Путин Сидан кўра Трампдан кўпроқ миннатдор бўлиши керак, деган фикрлар ҳам билдирилмоқда.

Суҳбатни YouTube'да батафсил томоша қилинг.
НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.