Саудия Арабистони ғорлари гепардларни табиий равишда мумиёлаб қўйди

Гепардлар (Acinonyx jubatus) мушуклар оиласига (Felidae) мансуб йиртқичлар бўлиб, қуруқликдаги сутэмизувчиларнинг энг тезкори ҳисобланади. Бироқ, уларнинг сони доимий равишда камайиб бормоқда. Бунга ов, яшаш жойларини йўқотиш ва ҳайвонларнинг ноқонуний савдоси айбдор.

Гепардлар ўтган асрда Арабистон яриморолида бутунлай йўқ қилинган. Бугунги кунда ёввойи табиатда фақат битта тур қолмоқда, уларнинг ичида олимлар тўртта генетик жиҳатдан бир-биридан фарқ қиладиган кичик турларни ажратиб кўрсатади.

Энг кўпи — Жанубий Африка гепарди (Acinonyx jubatus jubatus). Шимоли-шарқий Африка гепарди (Acinonyx jubatus soemmeringii) ва шимоли-ғарбий Африка гепарди (Acinonyx jubatus hecki) кенжа турлари кичик, тарқоқ гуруҳларда учрайди. Осиё гепардлари (Acinonyx jubatus venaticus) жиддий хавф остида. Ушбу кичик турнинг бир нечтасини ҳали ҳам Эронда учратиш мумкин. Саудия ғорларидаги кашфиёт ушбу кичик турлардан қайси бири минг йиллар олдин Арабистонда бўлганини аниқлашга ёрдам беради.

2022 ва 2023 йилларда Саудия Арабистонининг Ар-Риёд шаҳридаги Миллий ёввойи табиат марказидан Аҳмад Буға бошчилигидаги биологлар гуруҳи мамлакат шимолидаги Лауга ғор тизимини, бир қатор ерости карст бўшлиқларини ўрганди. Ичкарида тадқиқотчилар 54 та гепард, шу жумладан еттита мумиё қолдиқларини топди. Бу топилмаларнинг ёши 100 йилдан 4000 йилгача.

Еттита гепард жасадининг сақланиб қолиниши сири ғорларнинг ноёб микроиқлимида ётади. Тадқиқотчилар ғорлардаги нисбатан доимий ҳарорат ва паст намлик табиий муҳит мумиёлаш учун идеал шароит яратганини тушунтирди. Бу шароитлар парчаланишни секинлаштирди ва ҳайвонларнинг юмшоқ тўқималарини сақлаб қолди.

Бироқ, асосий мавҳумлик сақланиб қолди: гепардлар ерости бўшлиқларига қандай тушиб қолган. Бу мушуклар ғорларни доимий уялар сифатида ишлатмайди ёки уларда ўлжа яширмайди. Қолдиқлар топилган бешта ғорнинг ҳеч бирида тадқиқот вақтида сув манбалари бўлмаган.

Қолдиқларнинг аксарияти, шу жумладан, мумиёлар ҳам маълум бир ғорда топилган. Унга фақат чуқурлик орқали кириш мумкин. Олимлар гепардлар бу тешикка тушиб, қочиб чиқа олмаганини тахмин қилди. Ғорларда гепардлардан ташқари бошқа ҳайвонларнинг суяклари ҳам топилган: бўрилар, гиеналар, жайронлар ва қизил тулкилар. Бу тузоқнинг бир нечта турлар учун хавфли эканлигини тасдиқлайди.

Ўлган гепардларнинг ёши алоҳида қизиқиш уйғотди. Буға ва унинг ҳамкасблари 20 та бош суягини синчковлик билан текширди. Олтитаси катталарга тегишли, қолган 14 таси эса олти ойдан 24 ойгача бўлган ўсмир гепардлар эди. Бундан ташқари, асосий ғорда яна тўққизта гепард боласи қолдиқлари топилди. Бундай кўп сонли ёш ҳайвонлар бошқа фаразни ўртага чиқарди. Урғочилар ғорлардан ўз авлодлари учун хавфсиз бошпана сифатида фойдаланган бўлиши мумкин. Ғорлар ўзига хос «туғуруқхона» ва «боғча» вазифасини бажарган бўлиши мумкин эди.

Тадқиқот давомида олимлар томонидан тўпланган фототузоқлар маълумотларига қўшимча маълумотлар қўшилди. Ҳозирда бу ғорлардан бўрилар фаол фойдаланаётгани аниқланди. Биологларнинг фикрига кўра, бу факт гепардлар даврида текширилган ғорларнинг ҳаммаси бўлмаса ҳам, баъзиларига кириш мумкин бўлганлигини кўрсатади. Йиртқичлар уларга тасодифан тушиб қолишдан кўра, атайлаб кирган бўлиши мумкин.

Йўқолиб кетган араб гепардлари популяцияси ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун Буға жамоаси генетик таҳлил ўтказди. Тадқиқотчилар учта намунанинг геномини солиштирди. Деярли 100 йил олдин ўлган энг ёш мумиёланган гепард генетик жиҳатдан Осиё кенжа турига энг яқин эди. Бу натижа кутилган эди, чунки Эрон бугунги кунда Осиё гепардлари яшайдиган энг яқин жой.

Бироқ, ёши 3000 ва 4000 йил бўлган иккита эски намуна таҳлили натижалари ажаблантирди. Ушбу гепардлар шимоли-ғарбий Африка кенжа турлари билан ўхшашлик кўрсатди. Ушбу кашфиёт бу кичик турнинг бир неча минг йиллар олдин ҳозирги Саудия Арабистони ҳудудида яшаганини исботлайди.

Тадқиқот натижалари Research Square препринтлар платформасида тақдим этилган.