Ички ишлар вазирлигини кимлар бошқарган?

25 октябр куни мустақил Ўзбекистоннинг Ички ишлар вазирлиги ташкил этилганига 34 йил тўлди. Ўтган вақт давомида тизимга 6 нафар генерал раҳбарлик қилди. Биринчи ва энг узоқ ишлаган ички ишлар вазири – Зокиржон Алматов. У тизимни 14 йилдан кўпроқ бошқарган. Вазирлардан яна бири бу лавозимда 8 ой ишлагани билан, бошқа бири эса жиддий сиёсий айбловга учрагани билан ажралиб туради.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Бундан 34 йил аввал, Вазирлар Маҳкамасининг 1991 йил 25 октябрдаги 270-сонли қарори билан, мустақил Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигига асос солинган эди. Тўғри, мустақилликдан олдин ҳам Ички ишлар вазирлиги бўлган. Лекин 1991 йилда қайта ташкил этилгани туфайли вазирлик ўз “туғилган куни”ни 25 октябр деб билади.

Kun.uz ушбу сана муносабати билан тизимга ҳозиргача кимлар раҳбарлик қилганини ёдга олди.

Зокиржон Алматов (1991 йил 16 сентябр – 2006 йил 5 январ)

Мустақил Ўзбекистоннинг биринчи ва энг узоқ ишлаган ички ишлар вазири бу – Зокиржон Алматов. У 1949 йилда Тошкент вилояти Зангиота туманида туғилган. Вазир этиб тайинлангунга қадар, 20 йил давомида ички ишлар тизимида фаолият олиб борган. Хусусан, Алматов 1988-1990 йилларда Паркент тумани ИИБ, 1990-1991 йилларда Тошкент вилояти ИИБ бошлиғи бўлиб ишлаган. 1991 йил 15 сентябрда биринчи президент Ислом Каримов томонидан ички ишлар вазири этиб тайинланади. Ўша пайтда у 42 ёшда эди.

Зокиржон Алматов вазирликка келиши ҳақида халқ орасида қизиқ бир гап юради. Бу миш-мишларга кўра, Каримовда 2 нафар номзод бор эди ва улардан наригиси тасдиқланади. Лекин тасдиқланган вазир ўша куни уйида катта базм беради ва лавозимни “ювади”. Бу президентнинг қулоғига етиб боради ва тайинловга оид фармонни янгилаб, Алматовни вазир қилиб қўяди.

Зокиржон Алматов милицияни тўлиқ вертикал бошқарув остига олган, қатъий буйруқлар тизимини яратган раҳбар сифатида хотирланади. Ҳамкасблари уни қаттиққўл ва ўз принципларига эга шахс деб таърифлайди. У вазирлик даврида жиддий синовлардан ўтган. Хусусан, 1990-йилларнинг ўрталарига келиб, қўшни давлатлар: Тожикистонда фуқаролар уруши, Афғонистонда “Толибон” ҳаракати, Қирғизистонда сиёсий беқарорлик кучаяди. Ўзбекистоннинг ўзида ҳам уюшган жиноятчилик ва терроризм хавфи ортиб, ҳудудларда тинимсиз портлашлар кузатилади. Шундай вазиятда Алматов бошчилигидаги ИИВ ички барқарорликни таъминлаб тура олган. У Каримов давридаги кучишлатар тизимнинг асосий пойдеворини қўйган шахслардан бирига айланади.

Алматовнинг ишдан олиниши 2005 йилнинг май ойидаги қонли Андижон воқеаларига боғланади. Расмий хабарда унинг 2006 йил январда соғлиги билан боғлиқ муаммолар туфайли нафақага кузатилгани келтирилган.

“Мени кўп танқид қилиб гапиришади, Андижон воқеалари сабабчиси деб. Мен буни очиқ-ойдин гапираман: ҳа, мен ўша ерда штаб бошлиғи бўлганман, қарорни мен қабул қилганман. Лекин ким Андижонга қурол кўтариб келди? Ким чегарадан қурол билан ўтди? Хўп, унинг ичида Андижон халқидан ҳам вакиллар бўлган. Ким ИИВга қарашли пост-патруль хизмати идорасини ўққа тутиб, у ерни эгаллади, қурол-яроғга эга чиқди? Ким ҳарбий қисмга ҳужум қилиб, у ердаги қурол-яроғни олди? Ким тергов ҳибсхонасига ҳужум қилиб, 500 дан ортиқ ашаддий жиноятчиларни чиқариб юборди? Ким ҳокимлик биносини эгаллаб, унга ўт қўйди? Ким 100 га яқин суд-ҳуқуқ тизимидаги ходимларни қўлга олиб, тутқунда ушлаб турди, кўпини қатл этишди? Мақсад нима эди? Хўш, ҳукумат нима қилади, қараб туриши керакми?” – деганди у Kun.uz'га берган интервьюсида.

2018 йилга келиб Алматов 13 йиллик танаффусдан кейин ички ишлар тизимига яна қайтарилди ва айни пайтда ҳам вазир маслаҳатчиси сифатида фаолият олиб боряпти.

Баҳодир Матлубов (2006 йил 6 январ – 2013 йил 13 декабр)

1952 йилда Самарқанд шаҳрида туғилган Баҳодир Матлубов 2006 йилнинг бошидан 2013 йил охиригача, қарийб 8 йил ички ишлар тизимини бошқарди.

У меҳнат фаолиятини Самарқанд вилояти ИИБнинг жиноят-қидирув бўлимида бошлаган. Вазирликка келгунга қадар 2004-2006 йилларда Давлат божхона қўмитаси раиси лавозимида фаолият юритган.

Матлубов ҳам вазирликка осон даврда келмади. Андижон воқеаларидан сўнг Ўзбекистон халқаро майдонда кескин танқид остида қолган, мамлакат ичкарисида эса тизимга нисбатан ишончсизлик пайдо бўлганди. Шу жиҳатдан унинг бошқарувини кузатувчилар “темир интизом”дан нисбатан “юмшоқроқ” даврга ўтиш сифатида ҳам баҳолашади.

Баҳодир Матлубов 2013 йилнинг 6 декабр куни “пенсияга чиқаётгани” сабаби билан вазирликдан кетади. У ҳам худди Алматов сингари ҳозирги маъмурият даврида яна тизимга қайтган. Хусусан, 2016-2021 йилларда Ички ишлар академияси раҳбари сифатида ишлади.

Адҳам Аҳмадбоев (2013 йил 13 декабр – 2017 йил 4 январ)

Ўзбекистоннинг учинчи ички ишлар вазири Адҳам Аҳмадбоев 1964 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. Ички ишлар идораларидаги фаолиятини 1984 йилда Тошкент шаҳар Шайхонтоҳур тумани милициясида участка нозири лавозимидан бошлаган.

Вазирликка 2013 йилнинг декабридан 2017 йилнинг январигача раҳбарлик қилган. Кейин президентнинг ҳуқуқ-тартибот органлари бўйича маслаҳатчиси лавозимига ўтказилади. Аммо Шавкат Мирзиёев Олий Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатаси аъзоларига мурожаатномаси вақтида, Аҳмадбоевни хиёнатда айблаганди.

“Аҳмадбоевнинг ҳамма генераллари қаерда юрганини биламизми? Уни хиёнат қилгани учун олиб ташладим”, деганди президент.

Абдусалом Азизов (2017 йил 4 январ – 2017 йил 4 сентябр)

2017 йилнинг январ ойида вазирликка келган Абдусалом Азизов энг кам муддат – 8 ой ички ишлар тизимига раҳбарлик қилди.

1960 йилда Тошкентда туғилган Азизов бунга қадар ҳам турли лавозимларда ишлаган. Жумладан, 2005–2006 йилларда Тошкент шаҳар ИИББ бошлиғи, 2006 йилда “Ўзбекнефтгаз” компанияси раиси, 2006–2008 йилларда “Ўзнефтмаҳсулот” раиси, 2008–2009 йилларда ички ишлар вазирининг биринчи ўринбосари, 2009–2017 йилларда Жиззах вилояти ИИБ бошлиғи бўлган.

Азизов 2017 йилнинг сентябр ойида Ички ишлар вазирлигидан Мудофаа вазирлиги раҳбарлигига ўтказилди. Кейинчалик 2019 йилдан 2024 йилгача ДХХ раиси сифатида ишлади. Айни пайтда у – президент маслаҳатчисининг ёшлар масалалари бўйича ўринбосари.

Пўлат Бобожонов (2017 йил 4 сентябр – 2025 йил 3 март)

Хоразм вилояти Боғот туманидан бўлган Пўлат Бобожонов вазир лавозимига 2017 йил 4 сентябрда тайинланганди.

Бобожонов меҳнат фаолиятини 1982 йилда Гурлан тумани прокурорининг ёрдамчиси сифатида бошлаган ва қарийб 30 йил прокуратура тизимида ишлаган. Шундан кейин 2012–2017 йилларда Хоразм вилояти ҳокими бўлган.

Бобожонов ислоҳот эълон қилган Ўзбекистоннинг иккинчи маъмурияти даврида ИИВга раҳбарлик қилдик. Лавозимига эндигина тайинланган пайти, бир қанча ўзгаришларни амалга оширганди. Масалан, дастлабки 11 ойда 200 нафар ички ишлар ходимини жиноий жавобгарликка торттирган. Бу амалиёт фуқароларнинг ҳақли эътирозларига сабабчи бўлаётган, нопок, тамагирлик ва “ички ишлар органлари ходими” деган номга доғ тушириши мумкин бўлган кадрларга қарши кураш сифатида баҳоланганди.

“Жаслиқ” қамоқхонасининг ёпилиши ҳам 2019 йилда, айнан Бобожоновнинг вазирлик фаолияти гуркираган пайтда рўй беради. Аммо 2020 йилдан бошлаб, у жамоатчилик учун ёпила бошлади.

Нисбатан очиқлик даври бўлгани учунми, Бобожонов келганидан кейин ИИВга, унинг қуйи ташкилотларига танқидлар ҳам кўпайди. Бу асосан инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ эди: ҳар йили бир неча маротаба ички ишлар биноларига олиб борилган фуқароларнинг ўлими кузатилди. “15 суткалик қамоқ”лар долзарб масалалигича қолди.

Бундан ташқари, собиқ вазир очиқлик йилларида ишлаган бўлса-да, бирор марта ОАВ вакиллари билан очиқ матбуот анжумани ўтказиб, баҳсли саволларга жавоб бермаган.

2022 йилларда президент Шавкат Мирзиёев инсон ҳуқуқлари масаласида Пўлат Бобожоновга талаб ҳам қўйган эди.

“Охирги пайтларда айрим ушлаб туриш жойларида инсон ҳуқуқлари бузилиши бўйича оғриқли масалалар кўтарилмоқда”, деганди давлат раҳбари бош прокурор ва ички ишлар вазирига юзланиб. Мирзиёев улардан қонун ва инсон ҳуқуқлари олий қадрият эканини ўз тизимидаги ҳар битта ходимга етказишни талаб қилганди.

Азиз Тошпўлатов (2025 йил 3 мартдан буён)

Ўзбекистоннинг олтинчи ва амалдаги ички ишлар вазири – Азиз Тошпўлатов. У тайинловга қадар Тошкент шаҳри ИИББ бошлиғи эди.

Тошпўлатов билан ишлаган Kun.uz манбаларига кўра, генерал оддий ва жайдари одам. “Ким яхши ишласа ўша билан яқин бўлади. Энг яхши томони – гуруҳбозлик қилмайди. Нисбатан очиқ одам ва ўринли танқидларни кўтаради, танқид қилинаётган хизматни тўғрилашга ҳаракат қилади”, дейди у билан ишлаган ходимлардан бири.

Албатта, ҳаммасини вақт кўрсатади. Жамоатчилик олтинчи вазирдан ҳам очиқлик, тизимда туб ислоҳотлар, хусусан ходимлар томонидан фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларига дахл қилинмаслиги учун шахсий жавобгарликни кутиб қолади.