АҚШ собиқ вице-президенти Дик Чейни вафот этди

АҚШ вице-президенти Дик Чейни 84 ёшда вафот этди.

2001 йилдан 2009 йилгача Дик (Ричард) Чейни кичик Жорж Буш президентлиги даврида вице-президент бўлиб ишлаган. 1980-йиллар охирида Катта Буш маъмуриятида у мудофаа вазирлигини бошқарган.

Чейнини АҚШ Республикачилар партиясининг энг нуфузли сиёсатчиларидан бири ва нолинчи йилларда Америка президентлик маъмуриятининг энг қудратли аъзоларидан бири деб ҳисоблашган.

Ўтмишда у бизнес билан ҳам шуғулланган ва Американинг Halliburton мудофаа компанияси директорлар кенгашига раҳбарлик қилган.

Вице-президент лавозимида Чейни бу лавозимда ишлаган бошқа сиёсатчиларга қараганда анча катта таъсирга эга эди.

«Мен – бурчакда ўтирган ёвуз даҳоман ва ҳеч ким менинг инимдан чиққанимни кўрмаяптими? – деб ҳазиллашганди у ўзининг махфий манипуляторлик обрўси ҳақида. – Аслида, бу яхши вариант, шундай ишлаш керак».

2024 йилги президентлик кампанияси пайтида у Демократик партиядан номзод бўлган Камала Ҳаррисни қўллаб-қувватлади, унинг қизи Лиз Чейни эса ҳозирги президент Доналд Трампнинг Республикачилар партиясидаги энг кучли рақибларидан бири ҳисобланади.

Чейни 2001 йил 11 сентябр воқеаларидан кейин кичик Жорж Буш томонидан бошланган «террорга қарши уруш»нинг меъмори ҳисобланган.

Шунингдек, у 2003 йилда Ғарб қўшинларининг Ироққа бостириб киришини фаол қўллаб-қувватлаган.

Консерватив сиёсатчи

Ҳаётининг сўнгги йилларида Чейни консерваторлигича қолгани қолгани ҳолда, Доналд Трампни «қўрқоқ» ва «республикачилар тарихидаги энг катта таҳдид» деган сўзлар билан танқид қилганди. Шундан сўнг «сазойи қилиниб» Республикачилар партиясидан четлатилди, деб ёзди CNN.

Ўнлаб йиллар давомида Чейни мунтазам равишда юрак-қон томир касалликларига чалинган ва бир нечта юрак хуружларини бошдан кечирган. 2012 йилда Чейни юрак трансплантацияси операциясини ўтказди.

Чейни беш марта инфарктни бошдан кечирган ва «қарзга» яшаётганини айтганди. 2012 йилда унга юрак кўчириб ўтказиш операцияси ўтказилган.

У ўз дефибрилляторидаги симсиз функцияларни ўчириб қўйгани, чунки «террорчилар бу қурилмани бузиб кириши мумкинлигидан хавотирлангани» ҳақида айтиб берганди.

Дик Чейни 1941 йилда Небраскада туғилган. У Йел университетида ўқиган, лекин уни тамомламаган. 1959 йилда, ҳарбий хизматга чақирув ёшидалигида (Ветнамдаги уруш авжига чиққан маҳалда) у армияга бормаслик учун барча ҳуқуқий бўшлиқлардан фойдаланган ва армияга бормасликнинг уддасидан чиққан.

1968 йилда у Вашингтонда ишлай бошлайди ва 1975 йилда президент Жералд Форд маъмуриятига раҳбар бўлади. Форд 1976 йилги сайловда мағлуб бўлганидан сўнг, Чейни Вайоминг штатидан Вакиллар палатасига номзодини қўяди.

Сайловолди кампанияси вақтида юрак хуружини бошдан кечирганига қарамай, сиёсатчи 59 фоиз овоз билан ғалаба қозонади (унинг номзодини тарғиб қилишда рафиқаси Линн ёрдам берганди).

Конгрессда Чейни мудофаа харажатларини оширишни қўллаб-қувватлади ва Нелсон Манделанинг қамоқдан озод қилинишига қарши чиқди. У зирҳли нимчалар ва автомобиллар корпусини тешиб ўтувчи ўқларни тақиқлашга қарши овоз берган 21 конгрессмендан бири бўлганди.

Катта Жорж Буш маъмуриятида Чейни 1989 йилдан бошлаб мудофаа вазири лавозимида ишлаган.

1991 йилда Форс кўрфази уруши пайтида Чейни Саудия Арабистони қиролини «Саҳродаги бўрон» операцияси доирасида Ироқ томонидан босиб олинган Кувайтг ҳудудига 400 мингдан ортиқ америкалик десатнчини туширишга рухсат беришга кўндиради.

1993 йилда демократ Билл Клинтон АҚШ президенти бўлгач, Чейни вақтинча сиёсатни тарк этади ва Halliburton мудофаа компаниясининг ижрочи директори бўлиб ишлайди. У кичик Буш даврида Вашингтонга вице-президент сифатида қайтади.

2001 йил 11 сентябр куни амалга оширилган ҳужумдан сўнг, Чейни кўпинча махфий жойлардан туриб ишлайди, чунки янги зарбалар берилган тақдирда АҚШ бир вақтнинг ўзида ҳам президент, ҳам вице-президентни йўқотмаслиги керак эди.

У Ироққа АҚШ қўшинларини киритиш тарафдори бўлиб, Бағдодда оммавий қирғин қуроллари борлигини таъкидлаганди (кейинчалик Чейни ва бошқа амалдорлар таҳдид кўламини бўрттириб кўрсатгани маълум бўлди).

Чейни терроризмда гумон қилинганларни ҳимоя қилиш ва Гуантанамода сақлаш ҳуқуқидан маҳрум қилишни қўллаб-қувватлайди.

Чейни ҳеч нарсадан афсусланмаслигини ва имконият берилса, фаолияти давомида қабул қилган қарорларини яна такрорлашини айтган.

2018 йилда «Ҳокимият» байопик-трагикомедиясида Дик Чейни ролини Кристиан Бейл ижро этган.