“Агротерроризм”: Шўрчида фермерларнинг пиёзпоялари эски услубда йўқ қилинди

2025 йил 31 октябр. Ер сайёрасининг қай бир нуқтасида фермер юқори технологик дронларни хўжалигига жорий қилиш устида ишлаяпти, бошқа бир нуқтасида эса ҳокимлар фермер экинини тракторлар билан пайҳон қиляпти... Сурхондарё вилоятининг Шўрчи тумани фермерлари пиёз эккани учун тунда мажбуран автобусларга солиниб,  ҳокимиятга олиб кетилди, “савалаш” учун. Ўз ҳолига қўйилмаган, ҳамон ҳокимлар “диктатураси” остида қолаётган фермерларни ким ҳимоя қилади? Журналист Шокир Шарипов ҳамон оғриқли бўлиб қолаётган мавзуни яна бир бор эслади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

31 октябрга ўтар кечаси Шўрчи туманидаги 80 нафарга яқин фермер иккита автобусга чиқарилиб, ички ишлар органлари ходимлари томонидан вилоят ҳокимлигидаги йиғилишга олиб кетилган. Маълум бўлишича, ушбу сафарбарлик ғалла экишни кечиктирганлик учун жазо чораси сифатида қўлланган.

Яна бир видеода фермер Дилмурод Шойдуллаевга тегишли далага туман ҳокими бошчилигидаги масъуллар келиб, янги экилган пиёз майдонини бузиб ташлагани акс этган.

“Экиб қўйганингни барибир бузамиз. Бундан кейин нариги экилган далага ўтамиз. Ҳозир ҳаммаси ўша ёққа кетди мана… Пулингга куяман, 100 миллион, 200 миллионга куяман десанг, экавер, оғайни. Сенларга гап таъсир қилмас экан. Пиёз экканлар билан овора бўлиб, қанча азоб чекдик, барибир пахта режасини тўлдира олмадингизлар. Туманда 580 гектар пахта экилмай қолди”, - дейди маҳаллий раҳбарлардан бири.

Журналист Шокир Шарипов Агробизес ассоциацияси раҳбари Камолиддин Икромов билан фермерлар ишига бу тарзда аралашувнинг оқибатлари ҳақида суҳбатлашди.

“Агротерроризм”

Бу каби ҳолатлар фақат Шўрчида кузатилаётгани йўқ, бошқа вилоятларда ҳам экинларни йўқ қилишяпти. Мен буни “агротерроризм” дейман. Бундай хатти-ҳаракатлар озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш ва нархларни барқарорлаштириш мақсадида фермерларга кўпроқ эркинлик беришни кўзда тутувчи сўнгги президент фармонларига тубдан зид келади. Президентнинг битта эмас, кетма-кет иккита фармони чиқди. Уларда пахта-ғалла йўналишидаги фермерларга ернинг 45 фоизига пахта, 45 фоизига ғалла ва қолган 10 фоизига эркин экин экишга рухсат берилган. Ахир деҳқоннинг қўлидаги пул ҳам аслида давлатнинг бойлиги эмасми? Тадбиркорнинг сармояси, фермернинг маблағи ва бошқа ресурсларнинг барчаси давлат иқтисодиётининг бир қисми ҳисобланади. Эртага мисол учун, пиёзнинг нархи 5 минг сўмга чиқиб кетса, бунга ким жавоб беради? Шу ишни қилаётганлар халқ тўлайдиган ортиқча пулни ўз ёнидан тўлаб бера оладими?

Тушкунлик

Бундай ҳаракатлар фермерлар кайфиятига жиддий путур етказиб, уларнинг қишлоқ хўжалигига сармоя киритиш истагини сўндирмоқда. Президентнинг қўллаб-қувватловчи фармонлари ва маҳаллий амалдорларнинг мажбурловчи ҳаракатлари ўртасидаги зиддият ҳуқуқий ноаниқлик ва ҳафсаласизлик туйғусини келтириб чиқармоқда. Бу эса қишлоқ хўжалиги техникаларига киритилаётган сармояларнинг сезиларли даражада камайишига ва тажрибали фермерларнинг соҳани тарк этиш тенденциясига олиб келмоқда.

Одамларда “қонун чиқаверади, лекин ишламайди” деган кайфият пайдо бўлади. Бу эса, ўз навбатида, ерга киритиладиган инвестицияларга ва бошқа жараёнларга салбий таъсир қилади. Техника сотадиганлар билан гаплашиб турамиз, бу йил савдо анча суст. Яъни деҳқонлар сармоя киритмаяпти.

Биз ўтказган сўровномаларга кўра, фермерларнинг тахминан 13 фоизи бу йил ерини аниқ топширишини айтган. Орасида 20-30 йиллик тажрибага эга фермерлар орасида ҳам “бас, чарчадим” деб ерни топшираётганлари бор. Улар шахсан менга мурожаат қилишади, шундай ҳолатлар кўп.

Асосий сабаблар: маҳаллий даражадаги коррупция ва саботаж

Ушбу муаммонинг илдизи қуйи бўғиндаги саботаж ва маиший коррупцияга бориб тақалади. Шахсий кузатишларимга кўра, айрим амалдорлар ердан фойдаланиш бўйича 45-45-10 ва бошқа ислоҳотлар ижросини атайлаб пайсалга солади, сўнгра фермерларнинг ўзлари ерни тақсимлашга қодир эмас, дегандек сигналларни юқорига юборишади. Бундай саботаж кўпинча коррупцион манфаатларга асосланади. Ҳоким ўринбосарлари кимнингдир фойдаси учун пора эвазига ер мажбуриятларини бошқа фермерлар зиммасига юклайди.

Муаллифдан сўнгсўз ўрнида: биздагидайи яна қаерда бор?

Қишлоқ хўжалиги ўзи нима? Кимдир ерда ишлайди ва жамиятни егулик ва бошқа – ерда етиштириш мумкин бўлган нарсалар билан таъминлайди. Жамиятдан ортгани четга сотилади ва мамлакатга валюта келади.

Барча ўзини ҳурмат қилган жамиятларда деҳқонга ҳеч ким халақит қилмайди: нима эккансан, кимга сотасан, бу – сенинг ишинг.

“Нега? Мажбурлаган яхши эмасми? Уриб-тепиб ишлатса кўпроқ маҳсулот етиштиради-ку ишчилар! Индамаса талтайиб кетади, яхши ишламай қўяди, биз истаганни эмас, ўзи истаганни етиштира бошлайди”.

Йўқ, бунақа ёндашув иш бермаслигини, фақат муаммо келтиришини, соҳа бир жойда туриб қолиб, ривожланмаслигини, ер ғамхўр одамисиз қолиб, хор бўлишини, натижада минглаб гектар ерлар ишдан чиқишини, одамларни (деҳқонларни дегим келмаяпти) қувиб, уриб ишлатиш учун минглаб текинхўрларни сақлаш – маош, бино, машина билан таъминлаш жамиятга қимматга тушишини, ҳақиқий деҳқонлар соҳани ташлаб кетишини, қишлоқлар ривожланмаслигини – ҳаммасини ўзга жамиятлар тушуниб етди.

Коммунистик Хитой буни 1979 йилдаёқ тушуниб етди ва деҳқонга индамаслик йўлини танлади. Ҳозирда Хитойда деҳқонлар ҳатто ҳокимини танимайди. Ишлар 5, соҳа фақат олдинга қараб кетяпти.

Бутун дунё буни тушуниб етди-ей. Биз қачон тушунамиз?

“Ўз ҳолига қўйиб берса фермер пахта экмайди, текстил заводлар нима қилади унда?” – дейди кимдир. Бекор айтибди ўша кимдир. Пахта экиш сердаромад машғулот. Фақат деҳқоннинг ўзи унга эгалик қилса ва ўзи истаганга ва истаган пайтда сотса – бутун дунёдаги каби. Нега масалан, ҳолва ёки чойнак ясовчининг бошида ҳоким турмайди-ю, деҳқоннинг устида туриши керак? Бошқа бизнеслар айнан устида ҳеч ким турмаслиги, фаолият эркин экани учун ривожланяпти.

“Деҳқонлар кластерларга арзон маҳсулот етиштириб бермаса, хонавайрон бўлади”, – дейди кимдир. Бозор иқтисодиётида кимдир кимдирга арзон маҳсулот етиштириб бериши керакми? Бу қанақа мантиқ? Бозор иқтисодиёти қуряпмизми ё бошқа нарсаними?

Ерда ишлайдиганларни тадбиркордек кўрмасак, соҳа ривожланмайди, ҳали айтилгандек, катта ресурслар текинхўр фермерқуварларни боқишга кетади, эгасиз ерлар хор бўлади, ишдан чиқади, ер билан боғлиқ илмий изланишлар ривожланмайди (чунки изланишларни ҳамма ерда катта-ю кичик деҳқонлар уюшмалари олдинга юрғизади).

Кўринглар, бориб дунёда нима бўлаётганини, қаерда деҳқонларни биров қувиб юрганини кўрасизлар? Деҳқонлар эркин – ўз манфаатидан келиб чиқиб ҳаракат қилади ва бу орқали самарадорликка эришади, шу орқали ўзи истаса-истамаса жамиятга фойда келтиради, ерга ғамхўрлик қилади, ўз манфаатидан келиб чиқиб ашёларни асрайди. Ўзи учун.   

Шокир Шарипов, журналист