Трампнинг илм-фанга қарши уруши: чекловлар хорижлик талабаларнинг АҚШга келишига қанчалик таъсир қилди?

Доналд Трамп президентликка келиши билан илмий тадқиқотлар учун ажратиладиган маблағларни кескин камайтира бошлади. Кейин навбат визаларга келди. Хусусан, май ойига келиб минглаб халқаро талабаларнинг визалари вақтинча бекор қилинди. Июнда эса Ҳарвардда ўқишни бошлаши керак бўлган янги хорижий талабаларнинг мамлакатга кириши вақтинча чеклаб қўйилди. АҚШда академик эркинлик билан боғлиқ хавотирлар кучайди. Баъзи таниқли олимлар ишдан бўшади. Кўплаб университетлар федерал маблағ эвазига ўқув дастурларининг давлат томонидан янада қатъий назорат қилинишига рози бўлди.

Илм-фан ва университетларга қарши бундай босим жорий ўқув йилида чет эллик талабаларни Америкада ўқишдан қайтариши кутилганди. Ажабланарлиси шундаки, ҳозиргача мавжуд маълумотлар талабаларнинг рўйхатдан ўтишида кескин пасайиш бўлмаганини кўрсатяпти, деб ёзади The Economist.

Йил бошидаги белгилар бунинг акси эди. Studyportals платформаси биринчи чоракда Америкадаги бакалавр ва магистратура курсларига хориждан ташриф буюрувчилар сони ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 20 фоиздан кўпроққа камайганини қайд этди. Докторантура бўйича бу кўрсаткич учдан бирга қисқарганди.

Бир қарашда, Халқаро савдо бошқармаси маълумотлари инқирозни тасдиқлади. The New York Times хабарига кўра, август ойида Америка аэропортларига чет эллик талабаларнинг кириб келиши ўтган йилнинг шу пайтига нисбатан 19 фоизга камайган. Бу эса жорий йилда янги талабалар сонининг кескин тушганини кўрсатиши мумкин.

Аммо Ички хавфсизлик вазирлиги рақамлари бутунлай бошқача манзарани акс эттирди. Октябр ойи ҳолатига кўра, бакалавр ва магистратура йўналишлари бўйича фаол талаба визалари ўтган йилга нисбатан атиги 0,9 фоиз ва 1,7 фоизга камайган, холос. Докторантура визалари эса 2 фоизга ошган.

Унда бу тафовут нимадан? Агар кириб келган талабалар сонининг камайиши ҳақиқатан ҳам янги талабалар миқдорининг қисқариши билан боғлиқ бўлганида, умумий виза сони ўзгармаслиги учун кўпроқ битирувчилар ўқишни тугатгач, АҚШда қолган бўлиши талаб этиларди. OPT дастури (Optional Practical Training) битирувчиларга ўз йўналишига мос соҳада вақтинчалик ишлашга ва талаба визаси билан АҚШда қолишга имкон беради. 2025 йил бўйича OPT маълумотлари ҳали эълон қилингани йўқ. 2023 йилдан 2024 йилга ўтишда OPT иштирокчилари 21 фоизга ошиб, қарийб 200 минг нафарга етган. Аммо янги талабалар 20 фоизга қисқарганини қоплаши учун ОПТ иштирокчилари қарийб 40 фоизга ошган бўлиши керак.

Энг содда тушунтириш шуки, ёзда мамлакатдан чиқиб кетаётган талабалар сони камайган. Шунинг учун кузда қайтиб келувчилар ҳам кам бўлган. Кўплаб университетлар талабаларга ёзда мамлатни тарк этмасликни маслаҳат берганди, чунки улар қайта киришда муаммолар пайдо бўлишидан қўрққан. 

Бошқа далиллар ҳам шу омилни қўллаб-қувватлайди. Энг кескин пасайиш нисбатан камбағал мамлакатлардан келадиган талабалар орасида кузатилган. Бойроқ давлатлардан келувчилар сони эса деярли ўзгармаган. Аммо фаол визалар статистикаси бундай тафовутни кўрсатмайди. Демак, камроқ даромадли мамлакатлардан келган талабалар чегарадан чиқиб кетишга хавотирланган бўлиши мумкин.

Янги халқаро талабалар ҳақидаги маълумотларини фақат айрим университетларгина эълон қилган. Ivy Coach консалтинг марказига кўра, энг яхши 50 та олийгоҳда халқаро талабалар улуши деярли ўзгармаган (Мичиган университетида эса бу улуш 4 фоиздан 18 фоизга ошган). Пастроқ рейтингга эга университетлар эса янги тўсиқлар фонида кўпроқ зарар кўриши мумкин, чунки уларда репутация билан янги талабаларни жалб қилиш имконияти йўқ. 

Америка ҳукумати томонидан чет эллик талабаларга нисбатан совуққон муносабат ва бошқа давлатларнинг жозибали таклифлари истиқболда хориждан энг иқтидорли ёшларни жалб қилиш имкониятини сусайтириш эҳтимоли катта. Ҳозирча энг нуфузли университетлар дунё иқтидорларини кучли магнитдек ўзига тортишда давом этяпти.