Қўшимча функционаллар
-
Тунги кўриниш
Гидроэнергетика гигантлари: инсоният қурган энг қудратли бешта тўғон
Бутун дунё бўйлаб улкан тўғонлар инсониятнинг катта муҳандислик режалари ва ютуқларининг жонли исботи сифатида қад ростлаган. Улар фақат электр энергияси ишлаб чиқариш учун эмас, балки тошқинлар олдини олиш, қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлаш ва сув оқимлари кучи орқали бутун минтақалар қиёфасини бутунлай ўзгартириш учун ҳам барпо этилган.
«Уч дара» тўғони Фото: Wikimedia
Қуйидаги рўйхатда инсон томонидан қурилган энг кучли бешта тўғон жамланган бўлиб, уларнинг танланиши ўрнатилган гидроэнергетик қувватига асосланган. Ҳар бир шундай мега-лойиҳа ўнлаб йиллик режалаштириш, катта инвестициялар ва инновациялар самарасидир.
1. «Уч дара» тўғони (Хитой) – 22 500 мегаватт
Янцзи дарёсида барпо этилган «Уч дара» (Санся) тўғони бугунги кунда дунёдаги энг кучли ГЭС сифатида тан олинган. Унинг узунлиги 2300 метрдан ортиқ, баландлиги эса 181 метрни ташкил этади. Қурилиш 1993 йилда бошланган бўлиб, 2006 йилда якунланган. Бу улкан бетон иншоот катта миқёсли гидромуҳандисликда «имкон даражаси» чегараларини қайта белгилаб берди.
Тўғон йилига 90 миллиард киловатт-соатдан ортиқ электр энергияси ишлаб чиқаради. Шу билан бирга, у Хитойда энг кўп тошқин кузатиладиган дарё тизимларидан бири ҳисобланган Янцзи сув сатҳини тартибга солишга ёрдам беради.
Иншоот шунингдек дарёда кема қатновини жиддий равишда яхшилади: юк ташиш қуввати 18 миллион тоннадан тахминан 50 миллион тоннагача ошган, ташиш харажатлари эса 30 фоизга камайган.
2. Байхэтан тўғони (Хитой) – 16 000 мегаватт
2022 йили тўлиқ ишга тушган Байхэтан тўғони Хитой гидроэнергетикаси ривожида янги босқични ифодалайди. Цзинша дарёсида жойлашган бу иншоот 289 метр баландликка эга бўлиб, ҳар бири 1000 мегаватт қувватга эга турбиналардан фойдаланади — бугунгача яратилган энг кучли гидроагрегатлар.

20 миллиард куб метрдан ортиқ ҳажмга эга сув омбори йил давомида катта миқдорда барқарор электр энергияси ишлаб чиқариш имконини беради.
Байхэтан йилига 62 миллиард киловатт-соатдан ортиқ электр энергияси ишлаб чиқариб, Хитойнинг кўмирга боғлиқлигини кескин камайтиради. Қурилиш тахминан 13 йил давом этган бўлиб, мамлакатнинг узоқ муддатли энергия хавфсизлигини мустаҳкамлади — айниқса, иқтисодиётни кам углеродли ривожланиш йўлига ўтказишнинг ҳал қилувчи палласида. Станция ғарбий провинцияларни ҳам электр энергияси билан таъминлаб, саноат ўсишини тезлаштиради ва аввал етарли таъминотга эга бўлмаган ҳудудларда энергия инфратузилмасини яхшилайди.
3. Итайпу тўғони (Бразилия–Парагвай) – 14 000 мегаватт
Итайпу тўғони Бразилия ва Парагвай ўртасидаги халқаро ҳамкорлик рамзига айланган. 1984 йили Парана дарёсида барпо этилган бу иншоот 20 та юқори қувватли турбина билан жиҳозланган.

1350 квадрат километр майдонига эга Итайпу сув омбори икки мамлакат энергетика тизими учун ҳаётий аҳамиятга эга. Парагвай ўз электр энергиясининг 87 фоизга яқинини айнан Итайпудан олади, шу боис тўғон мамлакат миллий инфратузилмасининг асосий таянч нуқталаридан бири ҳисобланади.
4. Силоду тўғони (Хитой) – 13 860 мегаватт
Цзинша дарёсида жойлашган Силоду тўғони дунёдаги энг йирик ва энг баланд ёйсимон (аркали) тўғонлардан бири ҳисобланади. Қурилиш ишлари 2005 йилда бошланиб, 2013 йилда якунланган. Иншоотнинг баландлиги 285,5 метрга етади ва у Хитойнинг муҳим электростанцияларидан бирига айланган.

12,67 миллиард куб метр ҳажмга эга сув омбори самарали равишда сув оқимини назорат қилиш имконини беради ва қуйи оқимда жойлашган «Уч дара» тўғонида тўпланувчи чўкма моддалар миқдорини камайтиришга кўмаклашади.
5. Белу-Монти тўғони (Бразилия) – 11 200 мегаватт
Белу-Монти тўғони Бразилиянинг Пара штатидаги Шингу дарёсида қурилган бўлиб, 24 та турбина агрегатига эга инновацион конструкциядан фойдаланади. Қурилиш 2011 йил март ойида бошланган ва 2019 йилда якунланган.

Бразилиянинг энг йирик электростанцияси сифатида Белу-Монти тахминан 60 миллион кишини электр энергияси билан таъминлашга етадиган қувватда қайта тикланувчи энергия ишлаб чиқаради, бу эса мамлакат умумий талабининг тахминан 10 фоизини қоплайди.
Бу бешта тўғон инсониятнинг табиий сув ресурсларини мислсиз кўламда ўзлаштириш қобилиятини яққол намоён этади. Улар орқали қайта тикланувчи энергия манбалари яратилади, тошқинлар устидан муҳим назорат таъминланади ва дунёнинг турли минтақаларида юзлаб миллион одамларга хизмат қиладиган сув хўжалиги инфратузилмаси вужудга келади.
Мавзуга оид
01:11 / 13.10.2025
Хитой Тибетда улкан тўғон қуришни бошлади – ОАВ
19:01 / 22.02.2025
Нурек, Роғун ва Қамбарота-1 – дунёдаги энг баланд тўғонлар қаерда қурилган?
12:06 / 17.01.2025
“Ўлим тўлқини” – Италиядаги Вайонт тўғонида нега сув тошган эди?
10:16 / 06.11.2024