Россия, Қозоғистон ва бошқалар: дунёни боғлаб турувчи трансконтинентал давлатлар

Индонезия – дунёдаги энг йирик архипелаг – Осиё ва Океания орасида жойлашган: мамлакатнинг шарқдаги Папуа ороллари унинг энг шарқий нуқтасини ташкил қилади. CIA World Factbook маълумотларига кўра, Индонезия таркибига 17 мингдан ортиқ орол киради, бу эса унинг трансконтинентал ҳудудини ғоят кенг ва маданий жиҳатдан бениҳоя ранг-баранг қилади.

Россия эса Европa ва Осиё орасида Урал тоғлари билан бўлинган энг машҳур трансконтинентал барқудрат давлат бўлиб қолмоқда. Россия ҳудудининг тахминан 77 фоизи Осиёда жойлашган, аммо аҳолининг қарийб 75 фоизи мамлакатнинг Европа қисмида яшайди. Бу зиддият тарихан унинг ташқи сиёсати ва миллий идентификациясига таъсир кўрсатиб келган. Россия ўзининг Европа–Осиё ўрнидан фойдаланиб, бир вақтнинг ўзида икки йирик марказий минтақада сиёсий иштирокини асослаб келади ва ҳам Европа хавфсизлиги, ҳам Осиё энергетик стратегиясида муҳим рол ўйнайди.

Миср қадимдан қадимги цивилизация бешиги сифатида машҳур бўлиб, Африка ва Осиёни Синай яримороли орқали боғлаб туради. Қизил денгиздаги таранглик ва савдо йўлларидаги ўзгаришлар туфайли ушбу ҳудуд яна халқаро янгиликлар марказига айланди, бу эса Мисрнинг стратегик аҳамиятини янада кучайтирмоқда. Жаҳон товар айланмасининг тахминан 12 фоизи Мисрдаги Сувайш канали орқали ўтади. Ҳусийчилар томонидан Қизил денгизда амалга оширилган ҳужумлар дунё қандай даражада Миср географиясига боғлиқ эканини кўрсатиб берди.

Қозоғистон — дунёда денгизга чиқиш йўли йўқ бўлган энг йирик мамлакат — шунингдек Европа ва Осиё орасида жойлашган, гарчи унинг Европа қисми нисбатан кичик бўлса-да, рамзий жиҳатдан муҳим аҳамиятга эга: у Урал дарёсиғa нисбатан ғарбда жойлашган. Хитойнинг «Бир камар, бир йўл» (Belt and Road) ташаббуси ишга тушганидан бери Қозоғистон Евросиё савдосининг асосий транзит бўғинига айланди. Мамлакат Европa ва Осиёни боғлаб турувчи темирйўл ва қувур йўллари орқали катта фойда кўрмоқда.

Панама эса Шимолий ва Жанубий Американи боғлаб турувчи давлaт сифатида ўзининг глобал аҳамиятида Панама каналига боғлиқ. Ҳозирда бу канал халқаро денгиз ташиш имкониятларининг қисқариши билан боғлиқ чекловлар туфайли босим остида қолмоқда. Панаманинг трансконтинентал ўрни уни жисмоний ва иқтисодий боғловчи бўғин сифатидаги геосиёсий қийматини янада оширади.

Ва ниҳоят, Туркия — Европa ва Осиё чорраҳасида жойлашган давлат сифатида — Украина, НАТОни кенгайтириш ва Яқин Шарқдаги барқарорлик билан боғлиқ замонавий дипломатик жараёнларда ҳал қилувчи ўйинчи бўлиб қолмоқда. Босфор бўғози — дунёдаги энг муҳим денгиз йўлларидан бири — мамлакатни географик жиҳатдан икки қисмга ажратиб туради.