“Россия ҳар доимгидек жараёнларга аралашиб, назоратни йўқотмасликка ҳаракат қилмоқда” — Раббимов

МО маслаҳатлашув учрашувларига Озарбойжоннинг қўшилиши янги минтақавий форматни шакллантирган эди. Энди эса россиялик дипломат Москва ҳам ушбу платформага қизиқиш билдираётганини таъкидламоқда, таҳлилчилар Кремл бу имкониятдан фойдаланиш учун қулай вақтни кутиб келганини қайд этади. Kun.uz’нинг "Геосиёсат" дастурида сиёсатшунослар Россиянинг нияти минтақа устидан геосиёсий таъсирини сақлаб қолишга қаратилганини алоҳида таъкидлашди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Россиянинг Марказий Осиё маслаҳатлашув учрашувларига қўшилишни исташи нимани англатади ?

Камолиддин Раббимов: Россиянинг Марказий Осиё маслаҳатлашув учрашувларига қизиқиши тасодифий эмас, бу узоқ вақтдан бери пишиб келган масала эди. 1990, 2000 ва 2010 йилларда Марказий Осиёда минтақавий интеграция ташаббуслари пайдо бўлиши биланоқ, Россия уларга дарҳол қизиқиш билдирган. Москва ҳар сафар бу жараёнларга ичкаридан ёки камида кузатувчи сифатида кириб, минтақа устидан ўз таъсири ва босимини сақлаб қолишга интилган. Бироқ Марказий Осиё маслаҳатлашув учрашувлари ташкилот эмас, балки саммитлар формати бўлгани учун Россия бу платформага расмий равишда кира олмас эди. Чунки ташкилот бўлиши учун устав, доимий котибият ва аниқ институтлар зарур. Мазкур формат эса беш давлат раҳбарининг йилига бир-икки бор учрашиб, очиқ мулоқот қилиши билан чекланарди. Тошкентда ўтган еттинчи саммитда вазият янги босқичга ўтди. Унда Озарбойжон қўшилди ва Ўзбекистон президенти Мирзиёев Марказий Осиё ҳамжамияти ғоясини илгари сурди. Бу беш Марказий Осиё давлати ва Озарбойжонни қамраб олган янги минтақавий формат шаклланиши эҳтимолини юзага чиқарди. Айнан шу нуқта Россиянинг қизиқишини янада кучайтирди. Бугунги кунда Россия постсовет маконида таъсир доирасини сезиларли даражада йўқотган. Болтиқбўйи давлатлари НАТО ва ЕИ аъзоси, Кавказда Россиянинг мавқеи заифлашган, Украина билан уруш давом этмоқда. Беларусда эса вазият ўзгариши вақт масаласига айланган. Шу фонда Марказий Осиё Россия учун геосиёсий жиҳатдан энг муҳим ҳудуд бўлиб қолмоқда. Москва минтақани назоратда ушлаб туриш учун илгари КХШТ ва Евросиё иқтисодий иттифоқи каби лойиҳаларни таклиф қилган. Бироқ бу тузилмалар ички зиддиятлар сабаб самарали ишламади. Арманистон–Озарбойжон можароси бунга яққол мисол бўлди. Россиянинг Тожикистондаги элчихонаси вакили орқали билдирилган баёнот ҳам айнан шу стратегик қизиқишнинг ифодасидир. Москва маслаҳатлашув форматига қўшилиш орқали минтақавий жараёнларга бевосита таъсир кўрсатишни кўзламоқда. Бироқ Марказий Осиё давлатлари бу масалада эҳтиёткор. Улар Россия ёки Хитой фақат муайян масалалар бўйича, вақтинча меҳмон сифатида жалб этилиши мумкинлигини очиқ билдирган. Хулоса қилиб айтганда, Россиянинг Марказий Осиё маслаҳатлашув учрашувларига интилиши минтақа устидан геосиёсий назоратни қайта тиклашга қаратилган. Аммо минтақа давлатлари бу қизиқишни расмийлаштиришга ҳозирча шошилмаяпти ва мустақил сиёсий йўналишни сақлаб қолишга уринмоқда. Шундоқ ҳам Россия Марказий Осиё давлатлари билан бир нечта минтақавий тузилмалар орқали ҳамкорлик қилиб келади. Масалан: Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти, МДҲ (Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги), КХШТ ва Евросиё иқтисодий иттифоқи. Ушбу тузилмалардан МДҲда минтақа давлатлари деярли тўлиқ иштирок этади. Бу ҳолатни Россия раҳбарияти ҳам очиқ таъкидлаб келмоқда. Яқинда Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ҳам Евросиё иқтисодий иттифоқи билан МДҲ ўртасидаги мувофиқлаштиришни кучайтириш зарурлигини қайд этди. Россиянинг Марказий Осиё маслаҳатлашув кенгашига қизиқиши эса, асосан, минтақа устидан геосиёсий таъсирни сақлаб қолиш ёки кучайтиришга қаратилган. Бироқ минтақа давлатлари бу ташаббусни расмийлаштиришга ҳозирча шошилмаяпти. Эҳтимол, улар бундай таклифга нисбатан кутиш позициясини танлаб, кейинги босқичда турли ссенарийларни кўриб чиқиши мумкин.

Шуҳрат Расул: Бу воқеалар бугунги кунда маълум бир муҳим фонда юз бермоқда. Тахминан ўн кун аввал Россия президенти Ҳиндистонга расмий ташриф билан бориб, мисли кўрилмаган келишувлар билан қайтди. Россия матбуотида тарқалган маълумотларга кўра, дастлаб 1,5 миллион, кейин 5 миллион, ҳатто 10 миллионгача бўлган ҳиндистонлик меҳнат муҳожирларини Россияга жалб қилиш масаласи муҳокама қилинмоқда. Бу жараён Россия меҳнат бозорида жиддий ўзгаришларга олиб келиши аниқ. Ҳиндистонлик ишчилар 300–400 доллар атрофидаги иш ҳақларига рози бўлиши мумкин, Марказий Осиёдан келаётган меҳнат муҳожирлари эса бундай шароитда ишлашни истамайди. Натижада, бозор шароитлари марказий осиёлик ишчиларнинг рақобатбардошлигини кескин пасайтириши мумкин. Бу аввалги дастурларда ҳам таъкидланган эди ва бугун бу хавф реал тус олмоқда. Аслида Россиянинг Марказий Осиёга нисбатан икки асосий таъсир воситаси мавжуд эди. Биринчиси — меҳнат миграцияси, иккинчиси — савдо-иқтисодий алоқалар. Бироқ савдо кўрсаткичлари ҳам Россия фойдасига эмас. Пандемиядан кейинги йилларда Марказий Осиёнинг Хитой билан савдо айланмаси кескин ошди. 2024 йил статистикаларига кўра, Марказий Осиё–Хитой савдо ҳажми қарийб 95 миллиард долларга етган бўлса, Россия билан бу кўрсаткич тахминан 45 миллиард долларни ташкил этди. Яъни Россия деярли икки баробар ортда қолмоқда. Шу тариқа, Москванинг Марказий Осиёга таъсирини таъминлаб келган икки асосий омилнинг бири, меҳнат миграцияси энди Россиянинг ўз ташаббуси билан заифлашмоқда. Бу тарихий бурилишдир. Муҳими, бу бурилиш Марказий Осиё давлатлари ташаббуси билан эмас, айнан Россиянинг иқтисодий манфаатлари туфайли юз бермоқда. Россия бугун глобал иқтисодий рақобатбардошлигини сақлаб қолиш йўлини танламоқда. Арзон ишчи кучи орқали ишлаб чиқариш таннархини пасайтириш, шу орқали жаҳон бозорида ўз маҳсулотлари ва хизматларини рақобатбардош қилиш мақсади кўзланмоқда. Бу модел айрим давлатлар, жумладан Бирлашган Араб Амирликлари тажрибасига ўхшаш. У ерда ишчи кучининг катта қисми хорижликлар бўлиб, иқтисодиёт нефтга қарамликдан чиқишга муваффақ бўлган. Россия ҳам шунга ўхшаш моделни ўз миқёсида жорий этишга уринаётгандек. Бу жараёнда ҳиндистонлик ва бошқа арзон ишчи кучи асосий рол ўйнайди. Шу сабабли бу ҳолатни фақат марказий осиёлик меҳнат муҳожирларига қарши қаратилган сиёсат сифатида талқин қилиш тўғри бўлмайди. Аслида, бу жараён Россия фуқароларининг ўзига ҳам зарба бермоқда. Чунки иш берувчи хусусий тадбиркор арзон ишчи кучини танлайди ва бу ҳолат маҳаллий ишчиларнинг ҳам имкониятларини чеклайди. Шу билан бирга, Россия заифлашиб бораётган Марказий Осиё минтақасидаги таъсирини ҳеч бўлмаганда вақтинча сақлаб қолишга уринмоқда. Бу “чўкаётган одам чўпга ёпишади” деган иборани эслатади.

Суҳбатни тўлиқ шаклда YouTube’да томоша қилишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди.