Umumiy ovqatlanish tizimini saqlab qolish uchun barcha birlashishi kerak – soha vakili Ahmad Meliboyev bilan suhbat

― O‘zbekistonga ham koronavirus kirib keldi. Bu tadbirkorlikka, umumiy ovqatlanish tarmoqlariga ham o‘z ta'sirini ko‘rsatyapti. Vaziyat qanaqa?

― Bu butun hamjamiyatga kelgan sinov bo‘ldi. O‘zbekistonni ham chetlab o‘tmadi. Koronavirusgacha va u kelgan davrdagi ahvolni solishtirish uchun yaqin raqamlarni aytish ham qiyin hatto. Karantin e'lon qilingan davrning birinchi kuni mijozlarimizning 40 foizini, ikkinchi kuni 50 foizini yo‘qotdik. Yetkazib berish xizmati bo‘yicha ham 1-, 2-kunlari 15-20 foiz atrofida yo‘qotish bo‘ldi. Faollik ko‘rsata boshlaganimiz uchun, tashkiliy ishlar olib borilgani uchun kechadan beri sal o‘sish bo‘lyapti.

O‘zbekiston bo‘yicha 33ta shoxobcha bor ― “Les Ailes”, “Chopar” kafelari, “Nest” qahvaxonalari, “Tarero” burgerxonasi. Kompaniyada jami 700dan ortiq ishchi faoliyat yuritadi. Jamoaning 70-80 foizini 30-32 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etadi.

― Mijozlarning kelishi pasayganini va kerakli tadbirlardan so‘ng jonlanish kuzatilganini aytdingiz. Aynan qanday choralar ko‘rilyapti?

― Qonun doirasida ishlaydigan tadbirkor sifatida hukumat chiqargan karantinni qo‘llab-quvvatladik. O‘sha kundan boshlab shoxobchalarga odamlarni jalb qilishni to‘xtatdik. Ko‘proq e'tiborni o‘zi bilan olib ketish, manzilga yetkazib berishga qaratdik.

― Savdo hajmining tushishi nimalarga ta'sir ko‘rsatyapti?

― Savdoning 40-50 foiz tushib ketishi bankrotlikka yaqin jarayon degani. O‘zbekiston bozorida 6-7 yildan beri o‘z faoliyatimizni olib borganimiz uchun sal bo‘lsa ham “xavfsizlik yostig‘i”ning harakatini qilib qo‘yganmiz. Shu jarayonni uzaytirib borishga kuchimiz yetadi. Birinchi kundanoq xarajatlarni optimizatsiya qildik. Ichki  restrukturizatsiya o‘tkazdik, ichki tizimni obdon qayta ko‘rib chiqyapmiz. Qayerda nimani iqtisod qilsak bo‘ladi. Daromad ko‘rmasak ham, holatni ushlab qolishga harakat qilinyapti.

Ba'zi sohalar 1 baravardan 100 baravargacha o‘sayotgan bo‘lsa, qaysidir sohalar juda ham past darajaga tushib qoldi. Bu pandemiya butun jahonga kelgan. Bunda bir tomonlama yutib bo‘lmaydi. Bir tomon barcha zararni o‘ziga olib, yutib chiqib ketishi qiyin. Bu baloni daf etishda har tomon hamjihat harakat qilishi kerak.

Birinchi tomon ― hukumat. Xizmat ko‘rsatish sohasiga olti oylik, bir yillik soliq ta'tili berilsa, holat yaxshilangandan keyin hisobot topshiramiz. Olti oydan keyin to‘lashga imkon berilsa, oyliklarni to‘lash, kommunal to‘lovni ushlab qolishga yordam bo‘lardi.

Ikkinchi masala ― ijara beruvchilar. Har bir joyni ijara beruvchilari tomonidan shu kabi fors-major holatlarga moslashuvchanlik bo‘lishi kerak. Buni kimdir xohlagani yo‘q. Qanchadir foiz chegirmalar qilib berishsa yoki ta'til berishsa, qanchadir paytdan keyin to‘lab berishimizga imkon berilsa, yaxshi bo‘lardi.

Uchinchi tomon ― tadbirkorning o‘zi. Holatga qarab ish qilish kerak. Restoran, xizmat ko‘rsatish shoxobchangga mijoz kelmayaptimi, sen mijozning oldiga bor. Karantinmi, buni qo‘llab-quvvatlayapsanmi, uyigacha yetkazish xizmatini jadallashtirish kerak. Xavfsizlik choralarini 100 foiz qo‘llagan holda germetik qadoqlashni qo‘lladik. Mijoz 100 foiz xavfsizlikni his qilishi kerak.Ular ko‘chada shirin taomlarni yeb o‘rgangan. Endi ko‘chaga chiqishga imkon yo‘qmi, chiqma. Biz senga yetkazib beramiz. Foyda hisobini mo‘ljal qilmasdan, o‘z hisobimizga bo‘lsa ham chegirma qilish kerak. Narxni arzonlashtirish kerak, yetkazib berishni bepul qilish kerak. Shularni har tomonlama qo‘llashda tadbirkor o‘zida kuch topishi kerak.

To‘rtinchi tomon ― mijoz. Bizni mijozlarimiz qo‘llab-quvvatlamasa, o‘zimizni eplab tortib ketishimiz qiyin. To‘rt tomon birgalikda hamjihat bo‘lib harakat qilsak, zararni maksimal darajada kamaytirgan holda bizneslarni ushlab qolish mumkin bo‘ladi.

― Shoxobchalarning yopilish hollari ham kuzatildimi?

― Bo‘ldi. Farg‘ona viloyatidagi bolalar maydonchasini o‘z ichiga olgan fudkortni, ikkita shoxobchani yopishga to‘g‘ri keldi. Bu kerakli chora-tadbirlar. Chunki xavfsizlik yuzasidan odamlarni jalb qilishni ep ko‘rmadik. Statsionar shoxobchalarning hammasi to‘liq ishlayapti.

― Oylik maoshning qisqarishi va xodimlarning ishdan bo‘shatilishiga ham zarurat paydo bo‘ldimi?

― Tarmog‘imizda ko‘proq yoshlar ishlaydi. Karantin e'lon qilingandan keyin ularning ota-onalari qayg‘urib, viloyatdan kelgan yigit-qizlarning 30 foizga yaqini o‘zlari ariza yozib, karantin tugaguncha ketamiz deb qaytib ketishdi. Hozir ham aprel boshigacha, karantin tugaguncha uyimizga qaytamiz deb ariza yozganlar bor, kimdir vahimaga tushgan hollar ham bo‘ldi.

Bugungi kungacha hammaning oyligini to‘liq to‘lashga harakat qilyapmiz. Yoshlar bo‘lganidan keyin ularning omonat saqlab qo‘ygani yo‘q, deb bilaman. Ular kundalik hayot bilan kun kechiradi. Shu bois maoshlarni qisqartirganimiz yo‘q. Yetkazib berishga harakat qilamiz.

― Joyni ijara beruvchilar tomonidan yordam taklifi bilan chiqqanlar bo‘ldimi?

― Ular bilan muloqot qilish juda ham qiyin. Kecha uchta arendatorga xat bilan chiqdik. Birinchisi, darrov yo‘q, chegirma bermaymiz, istasangiz ishlang, bo‘lmasa, yoping, dedi. Qolgan ikkitasidan javob olganimiz yo‘q. Ikki nafar arendator esa holatni to‘g‘ri tushunib, o‘zlari aytishdi, karantin tugaguncha 50 foiz chegirma berishdi. Bir tomonning o‘zi muammoni eplab tortib ketishi qiyin. Qolganlari bilan ham gaplashib, tushuntirishga harakat qilyapmiz.

Butun O‘zbekistonda shu holat. Faqat men o‘tirgan binoga emas, umumiy joy egalariga murojaat qilgan bo‘lardim. Iltimos, odamlar, bir-birimizni tushunaylik, hamjihat bo‘lib, yordam qilaylik. Bu kelgan og‘ir kunlar hammaniki. Birdam bo‘lsak, bu kunlar o‘tib ketadi. 5-6 oydan keyin ko‘rmagandek bo‘lib ketamiz.

― Vaziyat narxlarga qanchalik ta'sir ko‘rsatyapti? Narx-navo qanchalik o‘zgaradi?

― Mening fikrimcha, o‘zini hurmat qiladigan, O‘zbekistonning fuqarosiman deydigan tadbirkor hech qachon vaziyatdan foydalanib, narxni oshirib qo‘ymaydi. Bunday holatda mo‘may foyda ko‘rib qolay demaydi. Har bir tadbirkorning vazifasi shu qiyinchilikdan baravar o‘tib olish. Narxni oshirib, mo‘may pul topishni maqsad qilgan odamni men tadbirkor demayman. Narxlarni ushlab qolishga harakat qilyapmiz. Xizmatlarimizdan foydalanib yurgan, karantin tufayli uyda ishlashiga to‘g‘ri kelayotgan mijozlarimiz uchun mahsulotimizni o‘sha narxlarda, manzilga bepul yetkazib bermoqchimiz.

― Sizga yetkazib beriladigan mahsulotlar narxida o‘zgarishlar bo‘ldimi?

― Mahsulot yetkazib beruvchilar tomonidan narxni oshirish, nimadir yetmay qoldi, degan gap bo‘lgani yo‘q. Buni qimmatroq beraman, kamroq beraman, degan gap bo‘lmadi. Hammalari o‘rtadagi shartnomaga amal qilishyapti. Hatto pul kerakmas, hozircha ishlatib turinglar, keyin hisob-kitob qilamiz, deganlar ham bor.

― Taomning tayyorlanishidan tortib, mijoz uyiga yetib borguncha gigiyena qoidalariga amal qilinishi haqida nima deya olasiz?

― Taom muhim narsa. Ishonchimiz komil bo‘lgan joydan ovqatlanamiz. Umumiy ovqatlanish tarmog‘ida ishlaydigan barcha qatorida biz ham 100 foiz choralarni ko‘rishga harakat qilyapmiz. Har 2 soatda tozalash ishlari bo‘ladi, dezinfeksiya qilinyapti. Xodimlarning hammasi 100 foiz niqobda, qo‘lqopda. Har 2 soatda hammaning isitmasi o‘lchanadi. Onlayn tartibda ro‘yxat olib boriladi. Har bir shoxobcha menejyeri xodimlarni qattiq nazoratda ushlab turibdi.

― Endi oyoqqa turayotgan tadbirkorlar ham bor. Ular bu vaziyatda sinib ketishi ham mumkin ekan-da?

― Umumiy ovqatlanish tizimi bo‘yicha qandaydir maslahat kerak bo‘lsa, o‘ylanib turgan yoshlar bo‘lsa, menga murojaat qilishsin. Qo‘limdan kelgan maslahatimni beraman. O‘zimning qo‘limdan kelmasa, kimnidir jalb qilishga yordam beraman. Chunki shu sohada ancha yillardan beri ishlayman, ko‘p insonlarni taniyman. Muammolarga yordam berishga, to‘g‘ri yo‘naltirishga imkoniyatimiz yetadi. Kimdir amaliy yordam bilan, kimdir maslahat bilan ko‘maklashadi. Muammodan hammamiz hamjihatlikda chiqib ketishimiz kerak.