Foto: Botsvanada yuzlab fillar nobud bo‘ldi. Halokat sababi noma'lum

Fillar o‘limi mart oyidan Okavango daryosi deltasida qayd etila boshlangan. Deta hududini aylanib chiqqan mutaxassislar may oyi oxirigacha 169ta jasadni hisoblashgan. Iyun oyi o‘rtalarida takroriy hisoblashdan keyin esa ushbu ko‘rsatkich ikki barobarga oshgan, halok bo‘lgan fillarning ko‘pchiligi suv obektlari yaqinidan topilgan.

Britaniyaning tabiatni muhofaza qiluvchi «Milliy bog‘ni qutqarish» (National Park Rescue) tabiatni muhofaza qilish tashkiloti direktori Nayl MakKanning BBC muxbiriga aytishicha, «qurg‘oqchilik yillaridan boshqa davrda fillarning bu qadar ommaviy qirilishi kuzatilmagan». Har ikki jinsdagi va har qanday yoshdagi fillar nobud bo‘lgani kuzatilgan. Omon qolgan fillar ham zaiflashib, oriqlagan, bu esa o‘limlar yana davom etishi mumkinligini ko‘rsatadi.

Fillar nimadan o‘lgani hozircha aniq emas. Botsvana hukumati halok bo‘lgan hayvonlarning tahlillarini tadqiq etishni hozircha yakunlagani yo‘q. Olimlar ikkita versiyani ilgari surmoqda – noma'lum patogen yoki zaharlanish. 

Avvaliga ularni  Zimbabvedan bo‘lgan brakonerlar sianid bilan zaharlangani taxmin qilingandi. Ammo, birinchidan, nobud bo‘lgan fillardan dandon tishlari kesib olinmagan, brakonerlar faqat shuning uchun jonivorlarni o‘ldirishi mumkin. Ikkinchidan, ularning jasadi bilan oziqlangan o‘laksaxo‘rlar o‘limi kuzatilmagan, mahalliy aholi vakillari fillar jasadiga quzg‘unlar galasi odatdagidek ko‘p bo‘lib yopirilmagani haqida aytishgan. Boshqa bir taxminga ko‘ra, jonivorlar sibir kuydirgisidan zararlangan bo‘lishi mumkin, o‘tgan yili Botsvanada bu kasallik tufayli 100dan ortiq fil halok bo‘lgandi. Ammo bu talqin ham rad etildi, fillar o‘limiga koronavirus sabab bo‘lgani ehtimoli ham qo‘llab-quvvatlanmadi.

Yovvoyi tabiat muhofazasi bo‘yicha mutaxassislarning hisoblashicha, fillar boshqa bir kasallikdan jabrlanishgan yoki boshqa moddadan zaharlangan. Mahalliy aholi vakillarining ta'kidlashicha, ular fillar aylana bo‘lib yurganini ko‘rgan. MakKanning so‘zlariga ko‘ra – bu nevrologik buzilishdan dalolat.

«Agar ba'zi jasadlarga qarasak, fillar yuztuban bo‘lib yotganini ko‘rish mumkin. Bu ular juda tez vaqt ichida halok bo‘lganini anglatadi. Boshqalari, davra bo‘lib yurganlari esa sekinroq jon berishgan, shuning uchun qanday zahar haqida gap ketayotganini aytish qiyin», deya Nayl MakKanning so‘zlarini keltirmoqda The Guardian.

U kasallik (agar fillar qaysidir kasallikdan o‘lgan bo‘lsa) odamlar uchun ham xavfli bo‘lishi mumkinligini istisno etmayapti va Botsvana hukumati hozirga qadar namunalarni tadqiqot laboratoriyalariga jo‘natmaganiga tushunmayapti. «Hukumat yetarli darajada tezkorlikni amalga oshirmayapti. Xususiy tashkilotlar o‘z yordamida taklif qildi, biroq ular buni qo‘llab-quvvatlamadi», degan u.

Botsvana Yovvoiy tabiat va milliy bog‘lar departamenti direktori Siril Taolo The Guardian nashriga aytib berishicha, muassasa olimlar tomonidan berilgan ma'lumotlarni tekshirmoqda va shu vaqtgacha 280 fil o‘limi tasdiqlangan (350 fildan). Departament jasadlardan olingan biologik moddalarni ekspertizaga yuborgan va natijalar chiqishini kutmoqda. U ekspertiza natijalari koronavirus bilan bog‘liq vaziyat tufayli kechikishini to‘g‘ri tushunishni so‘ragan.

Botsvana dunyoda fillarning eng yirik populyatsiyasiga ega mamlakat hisoblanadi. Bu hududda 130 mingdan ortiq fil bor. Shundan 15 minggi Okavango daryosi deltasida yashaydi. 2014 yilda mamlakatda fillarni ovlashga taqiq qo‘yilgan, ammo 2019 yilda fillar odamlarning ekinlarini payhon qila boshlagach, bu taqiq bekor qilingan. 2020 yilda Botsvana hukumati 272 filni o‘ldirishga ruxsat bergan, birinchi litsenziya qariyb 40 ming dollarga sotilgan. Aprelda boshlanishi kerak bo‘lgan ov mavsumi esa koronavirus tufayli qoldirilgandi.