Rasul Kusherbayev: «Davlat iroda ko‘rsatib har bir sohada raqobatga imkon berishi kerak»

Tonirovka narxi qimmatligi haqida

Rasul Kusherbayev dastur avvalida dastlab O‘zbekistonda yengil avtotransport vositalarining oynalarini qoraytirish (tonirovka) bilan bog‘liq amaldagi tartibga bir qancha deputatlar qarshi ekani va bu tartibga qachon yengilliklar kiritilishi mumkinligi haqida gapirdi.

«Ayrim takliflarimiz inobatga olinyapti, ayrimlari esa yo‘q. Taklif inobatga olinishi uchun ovoz beruvchilar ko‘pchilik bo‘lishi kerak. Bitta deputatning ovozi bu bitta ovoz. Taklif qilinayotgan qonunni deputatlar sonining yarmidan ko‘pi ma'qullasa, u o‘tadi.

Bu masalada har kimda har xil fikr bo‘ladi. Shuning uchun nimaniki birgalashib qilolgan bo‘lsak, shular amalga oshgan», – dedi u.

UzAuto Motors bilan davom etayotgan tortishuv haqida

Dastur davomida deputatdan UzAuto Motors kompaniyasi bilan tortishuvi haqida so‘raldi.

Rasul Kusherbayevning aytishicha, kompaniyaga nisbatan e'tirozlar kecha yoki bugun paydo bo‘lib qolgani yo‘q va u uzoq yillardan buyon davom etmoqda.

«Bu ko‘pchilikni norozi qilayotgan tizim, demak biz ham norozi bo‘lamiz. Axir biz ham shu odamlar ichidamiz», – dedi u.

Rasul Kusherbayev bu borada UzAuto Motors (avvalgi GM Uzbekistan) zavodining odamlarga ko‘p yillardan buyon kulgili va og‘ir shartlar qo‘yib kelayotgani va bu jarayonda xalq tanlovsiz qolayotganini ta'kidlar ekan, bunga bir qancha misollarni keltiradi.

«Masalan, oxirgi yillarda davlat rahbari tomonidan valutani liberallashtirish bo‘yicha qabul qilingan farmondan kelib chiqibgina odamlar o‘zimizni valutada avtomashina xarid qila boshladi.

Avvallari o‘zimizning milliy mahsulotimizni sotib olish uchun milliy valutamiz so‘m qabul qilinmasdi. Buni har xil yo‘llar bilan yopishga harakat qilishgani bilan baribir fakt shu edi.

Bu yerda «Markaziy bank to‘g‘risida»gi qonun ham ochiqchasiga buzilib kelingan.

To‘g‘ri, jur'atcizlik, tizim deya ochiq aytilmagan bo‘lsa-da, bor fakt shu edi. Oyni etak bilan yopib bo‘lmaydi-ku, axir», – dedi deputat.

Kusherbayevga ko‘ra, mutasaddilar va kompaniya vakillari keyinchalik o‘zgarishlar bo‘ladi, deya bergan va'dalari quruq va'daligicha qolib ketmoqda. Va hayotning o‘zi ko‘rsatyaptiki, monopol sharoitda odamlarning fikri e'tiborga olinmaydi. Bunga esa raqobatchining va mijoz uchun kurash degan stimulning yo‘qligi sababdir.

«Ular bilganimni qilaveraman deb o‘ylashadi. Masalan, men ham UzAuto Motors ishlab chiqargan Chevrolet Nexia R3 avtomashinasini minaman, chunki menda boshqa tanlov yo‘q. Tanlov bo‘lganda edi, boshqa kompaniya tomonidan ishlab chiqarilgan avtomashinani olgan bo‘lardim.

Bitta kompaniya yashab qolsin, degan maqsadda chetdan keladigan avtomobillar uchun boj to‘lovlari qo‘yilgan. Asosiy mummo shunda. Xalqda tanlov imkoniyati yo‘q.

Ikkinchidan, olgan mashinangiz ham sifatli chiqmaydi. Ko‘pchilik menga aytadi, yangi olgan mashinasining ko‘plab defektlari bor. Uni bozorga borib qaytadan to‘g‘rilatib kelishingiz kerak. Tasavvur qiling, shuncha pul sarf qilib va buning ustiga tanlovsiz mashina xarid qildingiz-da, lekin u ham sifatli emas», – deydi Rasul Kusherbayev.

Tortishuvga yana bir sabab: Tez yordam uchun «Damas»lar

Parlament a'zosi bir necha kun avval UzAuto Motors`ga nisbatan bildirgan tanqidiy fikrlariga ham izoh berib o‘tdi.

Deputat shu hafta boshida Telegram`dagi kanalida mamlakatdagi og‘ir vaziyatga qaramay, UzAuto Motors tez yordam uchun avtomobillarini juda qimmat narxda sotishda davom etayotganini qoralab, kompaniyani xalq hisobidan yallo qilib yashovchi, «erkatoy monopol» deb atagandi.

«Mart oyidayoq biz shu masalani ko‘tarib, kompaniya vakillariga tushuntirishga harakat qildik. Ularga «mahalliylashtirilgan va butlovchi qismlari o‘zimizda ishlab chiqarilayotgan avtomashinalarni narxini asossiz oshirmanglar» dedik.

Lekin kompaniyaning boshqaruv menejmenti, boshqaruvchilari o‘zgarishni xohlashmadi. Ular bizni tushunmadi.

Hozir ham pandemiya davom etmoqda. Mana shunday sharoitda dunyodagi ko‘plab avtomobil zavodlari o‘z xaridorlariga katta chegirmalarni, yengilliklarni taqdim etmoqda.

Masalan, menga xabar berishlaricha, Janubiy Koreyadagi KIA va Hyundai avtomobil kompaniyalari sog‘liqni saqlash tizimi uchun yetishmayotgan avtomobillarni bepul taqdim qilgan.

Ular bu orqali xalq bilan doimo birga ekanligini izhor qildi. Bu shakldagi yordamlar dunyoning boshqa davlatlarida ham kuzatilmoqda.

Bizda tez tibbiy yordam uchun «Damas» avtomobilidan foydalanib kelishadi. Hech bo‘lmasa shuni mart oyigacha bo‘lgan, oshirilmagan narxda berish mumkin edi-ku.

O‘ylabmanki, kompaniya boshqaruv kengashi buni tushunib yetar deb. Yo‘q, bunday tashabbus bo‘lmadi. Toshkent shaar hokimligini ko‘rdik, 50tacha avtomobil xarid qildi, Fag‘ona viloyati ham oldi.

Qiziqib ko‘rdim, tez yordamga avtomobil yetmayotgan, odamlar qiynalayotgan paytda balki ular shu avtomobillarni oshirilmagan narxda berdimikin, deb. Yo‘q, ular avtomobillarini oshirilgan narxda sotishgan, pulini 75 mln atrofida sanab olishgan.

Yana bir narsani tushunish kerak, hokimlar ham bu mablag‘ni budjetdan olyapti, ya'ni u xalqning puli.

Biz hali boshqa avtomobil turlari haqida gapirmadik. Shunchaki hammaga kerak bo‘layotgan «Damas»larni arzonroq qilib berish mumkin edi-ku.

Ular mening bu fikrlarimni to‘g‘ri qabul qilishiga ishongandim, lekin ular buni dushmanlik sifatida qabul qilishdi.

Qachon shunday bo‘ladi, bilasizmi? Qachonki boshqaruv sohasida zamonaviy yondashuv bo‘lmaganda», – dedi siyosatchi.

Rasul Kusherbayev tanqid nishonida turgan ayrim kompaniyalar u bildirgan tanqidlardan keyin o‘zini shaxsiy manfaati uchun tanqid qilishda ayblashlari haqida ham gapirib o‘tdi.

«Menga bu narsadan zarracha shaxsiy manfaatdorlik yo‘q. Axir Rossiyadagi holatlarni ham ko‘ryapmiz-ku. Qanchadan qancha avtomobillarimiz ochiq joyda qolib ham chirib ketyapti. Ular qimmat avtomobillarning narxidan ozgina chegirma qilib beryapti. Adashmasam, Chevrolet Tracker narxini 40 mln.gacha tushirishyapti. Hozirgi sharoitda kompaniya ularni emas, biz aytayotgan avtomobillar narxini tushirishi kerak emasmi?

Ular meni populizmda ayblashyapti, lekin populizm qachon bo‘ladi? Kimdir amalda yo‘q, haqiqatan yiroq gaplarni gapirib nimagadir erishmoqchi bo‘lsa».

Monopoliyaga qarshi kurasha olmayotgan Parlament haqida

Bu fikrlaridan keyin dastur boshlovchisi deputatga parlament monopoliyaga qarshi yetarli darajada kurasha olyaptimi, mazmunida savol berdi.

«To‘g‘risini aytsam, kurasha olmayapti. Qachon kurasha oladi, qachonki, shunga siyosiy iroda bo‘lsa. Qachonki ko‘pchilik buni xohlasa. Bunga qarshi parlamentda bor yo‘g‘i bir-ikkita odam fikr beryapti. Masalan, men ham shuni sal qimirlatishga harakat qilyapman.

Agar bizga monopoliyalarni cheklaydigan qonun loyihasi kiradigan yoki shunga sharoit bo‘ladigan bo‘lsa, uni qo‘llaydiganlar qatorida men birinchilardan bo‘laman.

Bu bir-ikkita deputatning xohishi bilan bo‘lib qolmaydi. Qaytaraman, buni ko‘pchilik xohlashi kerak. Ko‘pchilikning jur'at va irodasi yig‘ilishi kerak», – dedi u.

«Davlat iroda ko‘rsatib har bir sohada raqobatga imkoniyat berishi kerak»

UzAuto Motors – O‘zbekistondagi yagona monopolist emas. Bundan tashqari muntazam davlatdan yordam olib keluvchi yana bir nechta korxonalar bor.

Bu haqda Rasul Kusherbayev quyidagilarni ta'kidlab o‘tdi.

«Bizda xizmat ko‘rsatishning qaysi yo‘nalishi yoki mahsulot ishlab chiqarilishida odamlarga yetarli sifat bo‘lmayotgan, yetarli tanlov imkoniyati bo‘lmayotgan bo‘lsa, shularning hammasi monopol.

Xizmat ko‘rsatishda elektr energiya yetkazib berish sohasini keltirish mumkin. Masalan, joylarda elektr energiyasining tizimsiz o‘chaverishi holatlarini ko‘p ko‘ramiz.

Transport sohasi ham to‘liq monopollashgan tizim bo‘lib qolmoqda. Bunga temir yo‘l, havo yo‘llari va avtomobil transporti misol. Bularning barchasi monopol va ularda davlatning ishtiroki bor.

Bu yerda davlat iroda ko‘rsatib uni boshqalarga, raqobat muhitiga berishi kerak. Davlat bu yerda o‘zini chetga torsa, raqobat paydo bo‘ladi. Raqobat paydo bo‘lgan sharoitda esa fuqarodan pul uning roziligi bilan olinadi.

Hozir Toshkent metropoliteni ham o‘z faoliyatida yillik foyda bilan chiqmaydi. Ular davlat budjetidan, ya'ni fuqarolar to‘laydigan soliqlardan o‘zini qoplaydi.

Yana bir misol, yaqinda «Hududiy elektr tarmoqlari» AJga 500 mlrd so‘m atrofida subsidiya berildi.

Bundan tashqari, «O‘zbeknefgaz» AJga ham hozirgi inqiroz sharoitida o‘zini tiklab turishi uchun 401 mlrd so‘m subsidiya ajratilyapti.

Agar shu kompaniyalarning o‘rnida xususiy, raqobatchi kompaniyalar bo‘lganda edi, davlatga ortiqcha yuk bo‘lmasdi. Bilasiz, ssudalar qaytishi mumkin, lekin subsidiyalar qaytmaydi.

Fikrlarimni «O‘zbekiston havo yo‘llari» aviakompaniyasi ko‘rsatayotgan xizmat sifatida ko‘rishingiz mumkin. Ya'ni, unga ham yo‘lovchilardan e'tirozlar juda ko‘p. Bu yillar davomida davom etib kelyapti.

Buni o‘zim ham chet elga uchganda ko‘p kuzatganman. Xizmat ko‘rsatish sifati, ovqatlanish, umuman, barcha jihatlarda chet el aviakompaniyalari va o‘zimizniki o‘rtasida farq bor. Shuning uchun ham ba'zida o‘z manzilimizga yetib olish uchun tranzit reyslardan foydalanaman. Bu yerda gap nafaqat xizmatlar, balki chipta narxlarida ham. Tushunmayman, nega faqat bizda shunday?»

Monopoliyalar tugatilmasligidan kim manfaatdor?

Rasul Kusherbayevdan O‘zbekistonda monopoliya va monopol tashkilotlar tugatilishini kim xohlamasligi haqida so‘raldi.

«Bu bitta insonga bog‘liq holat emas. To‘g‘ri, keskin choralar ham kerak. Menimcha, risklardan qattiq hisob-kitob qilinayotgandir.

Shuningdek, bu vaziyatga ko‘nikib olgan, o‘rgangan kuchlar bo‘lsa kerak. Bu yerda bitta odam ham emas, qandaydir guruhlar bo‘lishi kerak. Ular kelib turgan nimanidir yo‘qotishni xohlashmayapti.

Bu birinchidan. Ikkinchidan esa qo‘rquv bo‘lishi mumkin. Ya'ni, jarayonni biz kimga topshiramiz degan.

Qo‘rqmaslik kerak. Biz ko‘pincha chetdan keladigan yangilikni dushman sifatida kutib olamiz. Uni amalda sinab ko‘rmay turib ham yomonotliq qilaveramiz.

Oqibatda nima bo‘lyapti. O‘zimizning ichimizdagilar chetdan firma ochib o‘zimizga go‘yoki chet ellik bo‘lib kelyapti.

Monopoliya ana shunday muammolarni ham keltirib chiqaraveradi. Bu yerda qandaydir katta jur'at kerak. Buni xalqimiz ham qattiq xohlashi kerak. Chunki xalqning xohishidan kattaroq kuch yo‘q. Buni jamoatchilik ham qo‘llashi kerak.

Qachonki o‘z qornini, jig‘ildonini o‘ylaydigan shaxslarga yo‘l qolmasa, biz bu maqsadlarga yetishamiz», – degan Kusherbayev.

U korrupsiya va monopoliyalarni tugatish borasida Gruziya tajribasini misol sifatida keltirdi.

«Bunga Gruziyani misol qilsak bo‘ladi. Gruziyaning sobiq prezidenti Mixail Saakashvilini yaxshi bilamiz. To‘g‘ri, uni ko‘pchilik yoqtirmaydi, lekin aynan u korrupsiya va monopoliyalarni kamaytirishga hissa qo‘shgan odam.

Birgina misol, Saakashvili kelguncha Gruziyada ham aviakompaniya bitta bo‘lgan, ya'ni monopoliya. Tabiiyki, Gruziyaga turistlar ham juda kam tashrif buyurgan.

Saakashvili davlatda monopoliyani yo‘qotdi va raqobatchi kompaniyalarni Gruziyaga kiritdi. Nima bo‘ldi deysizmi, davlatda turistlar oqimi bir yilning ichidayoq oshib ketdi.

Bu umumiy natijada davlatning rivojlanishiga xizmat qildi. Iqtisodiy ahvol yaxshilandi. Raqobat sharoitida davlat ham, xalq ham yutadi», – deya fikrlarini yakunladi Rasul Kusherbayev.