Yevropada tanilgan o‘zbek bastakori: «O‘zbekistondagi madaniy muhit rivojiga ko‘maklashsam deyman»

16 dekabr kuni Italiyaning Massimo Di Palermo teatrida zamonaviy klassik musiqa olami uchun ahamiyatli konsert bo‘lib o‘tdi. Unda taniqli Omer Meir Velber dirijyorligi ostidagi orkestr Gaydn, Shuman kabi tan olingan ijodkorlarning saralangan asarlarini ijro etdi.

Konsertning eng yorqin va esda qolarli qismi sifatida yakuniy qism e'tirof etildi – Yevropada faoliyat olib boruvchi o‘zbekistonlik bastakor Aziza Sodiqovaning yangi asari ijrosi kulminatsion nuqta bo‘ldi.

Aziza Sodiqova hozirda Berlin va Toshkentda yashab, ijod qilmoqda. U eng nufuzli minbarlarda ham O‘zbekiston nomidan chiqadi, chiqishlarida milliy liboslarni tanlaydi.

Qizig‘i, asarlari jahon miqyosida mashhur orkestr va dirijyorlar tomonidan ijro etilgani, nufuzli san'at dargohlarida u yaratgan kuylar jarang sochganiga qaramay, Azizani o‘z ona yurtida biladiganlar juda kam.

Bastakorning o‘zi bunga shunday munosabat bildiradi:

«Chunki qiziqish yo‘q. Butun diqqat-eʼtibor pop madaniyatga, yulduzlardek munosabatda bo‘linadigan artistlarga qaratilgan. Yevropada yashaydigan va bu yerdagi konsertlarimdan xabardor bo‘lgan do‘stlarim O‘zbekistonda meni «payqashmasliklari»dan ajablanishadi. Haqiqatan ham g‘alati holat, chunki men Yevropada faoliyat ko‘rsatib, mamlakatni jahon madaniy sahnasida namoyish etayotgan yagona o‘zbek bastakoriman».

Kun.uz muxbiri Aziza Sodiqova bilan suhbatda bo‘ldi.

– Nega ijodiy faoliyatingizni Yevropa bilan bog‘lagansiz? Karerangizni O‘zbekistonda davom ettirish niyatingiz ham bormi?

– Toshkent davlat konservatoriyasida 2-kursni tamomlagach, stipendiya bo‘yicha tahsil olish uchun Buyuk Britaniyaga ketdim. Bu 90-yillar bo‘lib, mamlakatda qayta qurish jarayoni kechardi.

Afsuski, deyarli barcha musiqachi hamkasblarim, asosan pianinochi va skripkachilar chetga chiqib ketishayotgan edi. Chunki hamma iqtisodiyotga o‘zini urgan, moliyachi, bankirlarga talab ortgan edi. Ilgari esa konservatoriyada tahsil olishni hamma orzu qilar, bu juda obro‘li edi. Deyarli hamma, ayniqsa qizlar fortepiano chalishni bilishardi. Hozir esa possovet hududida bunday holatni uchratmaysiz.

2000 yillarda mamlakatga qaytib keldim, ammo afsuski, madaniy turg‘unlik hanuzgacha davom etayotgan edi.

Yevropada musiqa sohasida raqobat juda ham katta. Misol uchun, Berlinning o‘zida 2000dan ziyod bastakor istiqomat qiladi. Shunga qaramay, mening musiqalarimni jahon darajasidagi solistlar va orkestrlar ijro etishadi. 2020 yilda Elbphilharmonie (Germaniyadagi eng yirik konsert zali), Radialsystem, Konzerthaus'da operalarim ijro etildi, nufuzli Yevropa festivali – Londondagi BBC Proms uchun orkestr konsertiga buyurtma qabul qildim.

Shuningdek, O‘zbekiston Yoshlar orkestrining Berlin festivalida «Yor-yor» mavzusidagi fortepiano konsertimni ijro etish uchun taklif qilinishiga hissa qo‘shdim.

O‘zbekiston bilan ishlash va hamkorlik qilishni juda ham istayman. Bir yildirki, madaniyat vaziri Ozodbek Nazarbekov, Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligi direktori Hilola Umarovaga madaniy muhitni rivojlantirish borasida o‘z yordamimni taklif qilib kelmoqdaman. Chunki nafaqat bastakor, balki dirijyor va rahbar sifatida ham tajribaga egaman. Ustiga-ustak, davlat rahbari ham professional kadrlarni mamlakatga qaytarish haqida gapirmoqda. Hozircha taklifimga javob olmadim, ammo istak hali ham bor.

Kinosanoatni rivojlantirish uchun bastakor sifatida yordamimni «O‘zbekkino» milliy agentligi rahbari Firdavs Abduxoliqovga ham taklif qilganman.

– Musiqiy asarlar yaratishda nimadan ilhomlanasiz?

– Men uchun ilhom manbasi bu – she'riyat va tasviriy san'at. Umar Hayyomdan tortib Kafkagacha, Navoiydan boshlab Bauhaus, Bobur Ismoilov suratlarigacha – turli mavzulardagi san'at asarlari menga ilhom bag‘ishlaydi.

O‘zbek folklor musiqasi mavzusida asarlarim bor. «Anor gullari» nomli konsertim, «Galdir», «Yor-yor», «Alisher va Guli» ertagiga atalgan fortepiano pesalari, «Nog‘oracha» violonchel pesasini yaratganman.

Asarlarimda tarix, hissiyotlar va atmosferani ifodalashim mumkin. Ularning ohoriyligi va muvaffaqiyatini esa vaqt ko‘rsatadi.

O‘zbek taronalarining go‘zalligi va bizning milliy cholg‘ularimizning sirli ohangi yevropaliklar qulog‘i uchun yangicha jarang sochadi. Shuning uchun ham ular bizning kuylarimizga qiziqish bildirishadi.

– O‘zbek ayolining jahon darajasida faoliyat olib borishi faxrli, ammo kam uchraydigan holat. Bu yo‘lda ayollik majburiyatlari bilan bog‘liq stereotip qarashlar sizga xalal bermaganmi?

– Men SSSRda tug‘ilganman, bu davrda esa ayolning asosiy vazifasi faqatgina oila, degan tushuncha yo‘q edi. Deyarli barcha ayollar oila bilan parallel ravishda karera bilan ham shug‘ullanishgan.

Shu bilan birga, men mashhur musiqachi Tolibjon Sodiqov oilasida dunyoga kelganman. Bobom o‘zbek operasi va simfonik musiqasining asoschisi edi. Uning izidan borish esa mening taqdirimga bitilgan.

Musiqada iqtidorli qizlarga esa o‘z ustida ishlash, rivojlanish va yuqori marralarni ko‘zlashni maslahat bergan bo‘lardim. Haqiqiy iste'dod egalarini oila ham qo‘llab-quvvatlaydi.

Aziza Sodiqova dekabr oyida Anhor.uz'ga bergan intervyusida O‘zbekistondan taklif kutayotgani haqida aytib o‘tgan edi:

– Konsertlardagi hayotim asosan Yevropa bilan bog‘liq bo‘lsa-da, ijodkor sifatida men istalgan joyda asar yaratishim mumkin. Aynan Berlin yoki Londonda bo‘lishim shart emas. Hozir esa O‘zbekistondan taklif kutyapman. Chunki mamlakatdagi pasayish kuzatilayotgan madaniy muhit rivojiga ko‘maklashishni istayman. Hozir Chaykovskiy kimligini bilmaydigan odamlar uchraydi. So‘nggi o‘n yilda odamlar faqat pop musiqani tinglashyapti. Ular 20-asr musiqasi haqida nimani bilishi mumkin?

O‘z o‘rnida aytish kerakki, pop musiqa yomon emas, ammo bu – tinglash mumkin bo‘lgan yagona tanlov emasligini aytmoqchiman. Aks holda, biz faqatgina bir yo‘nalishda qotib qolamiz.

Faqatgina klassikani tinglash kerak, demoqchimasman. O‘zim klassik musiqa bilan ishlasam ham, bu kecha-yu kunduz Motsartni tinglashimni anglatmaydi. Biz, klassiklar, turli janrdagi musiqani tinglaymiz: jaz, fyujyen, zamonaviy loyihalar... Odamlarni ham shunga o‘rgatish kerak. Bu – musiqaga qiziqish to‘la yo‘qolmasligi uchun ham muhim.