17:46 / 02.02.2022
21138

#surishkerak - xavotirli trendmi yo tabiiy jarayon?

Ijtimoiy tarmoqda monopoliya yo korrupsiya mavzusi ko‘tarildi – #surishkerak. Ta’lim sifati past – #surishkerak. Qishloqda gaz, svet yo‘q, ko‘chalar loy – #surishkerak... Qoniqmaslik kayfiyatidan kelib chiqqan bu trend kelgusida salbiy oqibatlar yaratadimi yoki u xavfsiz va tabiiy jarayonmi?

Fotokollaj: Kun.uz

Ijtimoiy tarmoqlar – fuqarolar o‘z fikrini bildiradigan: tanqid qiladigan, maqtaydigan, shikoyat qiladigan yoki noliydigan, xullas, emotsiyalari-yu, qarashlarini bemalol ifoda etadigan platformalarga aylanib ulgurdi.

Tarmoqlarda biror muammo ko‘tarilganda #surishkerak degan shiorlar bilan fikr bildirish esa bir necha yildan beri shakllangan an’anaga aylandi.

Sabablar haqida qisqacha

Odatda, bu ibora biror bir jiddiyroq muammo ko‘tarilganda odamlar tomonidan oxirgi iloj chetga ketib o‘sha yerda yangi hayot boshlash kerak, degan ma’noda ishlatiladigan bo‘lib qoldi. Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilarining fikrlariga ko‘ra, quyidagi asosiy sabablar surish fikriga kelishga sabab bo‘lishi mumkin:

  • qonunlar yetarlicha ishlamasligi;
  • korrupsiya;
  • nepotizm;
  • qadrsizlangan aqliy mehnat;
  • monopoliyalar;
  • ishsizlik, maoshlar kamligi.

“Ertaklarda hayvonlar Susambil degan ajoyib diyorni izlab ketgani kabi odamlarda ham chetga ketish – surish ishtiyoqi uyg‘ongan”, deydi Facebook faollaridan biri.

“Amerika ovozi” jurnalisti, o‘qish sabab chet elga ketgan va AQShda ishlayotgan vatandoshimiz Behzod Mamadiyevning fikricha, rivojlanayotgan davlatlardan rivojlangan davlatlarga migratsiya kayfiyati shakllanishining 2ta sababi bor:

— ijtimoiy-siyosiy;
— iqtisodiy, ya’ni tirikchilik dardi.

“Rivojlanayotgan davlatlarda pul topish imkoniyati qiyinroq bo‘lgani uchun odamlar rivojlangan davlatlarga intilishadi. Hatto Yevropaning bir hududidan boshqa rivojlangan hududlariga migratsiya qilish ham tabiiy holat. Ijtimoiy-siyosiy omil deganda esa erkinlikni nazarda tutdim. Inson ishiga erkin borib kelsa, vijdon erkinligi ta’minlangan bo‘lsa, o‘zini erkin his qilishi mumkin.

Yana ba’zilar moddiy tomondan imkoniyati yaxshi bo‘lsa-da, farzandlarini tarbiyalash uchun chetga ketishi mumkin”, deydi Behzod Mamadiyev.

“#surishkerak trendi turli muammolar bilan ko‘ndalang qo‘yilyapti, lekin bu – tabiiy jarayon”

 

Zavqiddin Gadoyev

Sotsiolog Zavqiddin Gadoyev chetga ketish ishtiyoqining kuchayishi migratsiya kabi tabiiy jarayon ekanini aytadi.

— Bugungi kunda mavjud bo‘lgan turli ijtimoiy masalalar, mavzular #surishkerak shiori ostida ko‘tarilyapti. Lekin migratsiya – tabiiy jarayon va butun dunyoda avvaldan bor bo‘lib kelgan. Migratsiyada, asosan, yoshlar faol bo‘ladi va ular turli holat va maqsadlarda migratsiya qilishadi. O‘qish, ish bu maqsadlarning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lishi mumkin.

Lekin bugungi kunda aynan #surishkerak trendi turli muammolar bilan birga ko‘ndalang qo‘yilmoqda. Ijtimoiy muammolar har bir jamiyatda mavjud, bunday muammolarsiz jamiyat jamiyat bo‘la olmaydi. Faqatgina ijtimoiy muammolarning mavjudligini o‘rganadigan, ularni ko‘rsatib bera oladigan va hal qila oladigan mexanizm bo‘lishi kerak. Rivojlangan dunyoning barcha mamlakatlarida ijtimoiy so‘rov institutlari – sotsiologik tadqiqot institutlari faoliyat olib boradi va jamiyatning eng quyi qatlamidan yuqorisigacha o‘rganadi. Bu institutlar jamiyat a’zolarining kayfiyatini o‘rganib, hukumatga xulosalar berib turadi. O‘zbekistonda ham ijtimoiy so‘rov institutlari mavjud, lekin ularni to‘laqonli faoliyat olib boryapti, deb bo‘lmaydi.

Fikrimcha, yoshlarning chet elga ketishga qiziqishi yomon holat emas, yaxshi holat. Chunki o‘ziga bo‘lgan ishonch chet davlatda, ota-onadan uzoqda, yolg‘iz mustaqil holatda ham shakllanadi. Tarixda bobolarimiz ham uzoq davlatlarga ilm izlab borishgan. Lekin yoshlarning orqaga, vatanga qaytib olgan bilim va tajribalarini shu yerda amalga tatbiq etishi juda muhim. Buning uchun ularga sharoit ham yaratish lozim. Biz esa hali-haligacha an’anaviy jamiyat sifatida saqlanib qolyapmiz.

To‘g‘ri, jamiyat an’analarsiz yashay olmaydi, lekin ularni ham zamonga moslashtirish, jamiyatning faol qatlami nuqtayi nazarini hisobga olgan holda o‘zgartirib borish lozim. An’analar deganda, to‘y marosimlari yoki boshqa kundalik odatlarimizga aylangan holatlarni kiritish mumkin. Bu an’analarni soddalashtirsak, yoshlarga osonroq bo‘ladi.

Aytmoqchimanki, yoshlar chet elga ketayotganining asosiy sababi bu yerdagi qiyin hayot, ijtimoiy muammolarning ko‘pligida ham emas. Muammolar hamma joyda ham bor, an’analarning ko‘pligi, kattalarning yoshlarga ta’siri kuchliligi ham ularning ketishiga sabab bo‘lishi mumkin.

#surishkerak kayfiyatining shakllanishi oldin murakkabroq bo‘lgan, lekin hozir jahonni birlashtirib turgan internet orqali ham yoshlar chetdagi imkoniyatlardan ko‘proq foydalanishyapti. Ular turli grantlar, ish takliflari orqali chetga chiqa olishyapti. Bundan tashqari, chet tiliga bo‘lgan e’tiborning kuchayishi ham yoshlarning chet elga qiziqishini oshiryapti.

“Ta’lim tizimidagi adolatsizlik sabab chet elga ketganman...”

Muhammadsaid Fatullayev

Muhammadsaid Fatullayev ayni paytda Germaniyaning Shmalkalden amaliy bilimlar universitetida o‘qiydi. U oliy ta’limga kirish imtihonlari nihoyatda korrupsiyalashgan davr – 2014 yilda imtihon topshirgan va muvaffaqiyatsizlik sabab 2016 yilda chet elga o‘qishga ketgan.

“Chet elga ketishimga sabablar, aslida, ko‘p. Lekin asosiysi – o‘sha paytdagi ta’lim tizimidagi adolatsizliklar, imtihondagi ko‘zbo‘yamachiliklar deb o‘ylayman. Biz topshirgan vaqtlari faqat bitta OTMni tanlash mumkin edi.

Toshkent moliya institutiga hujjat topshirib, imtihonda adolatsizlik qurboni bo‘lganman. Nafaqat men, men bilan auditoriyada o‘tirgan boshqalar ham buni boshdan o‘tkazishgan. O‘shanda kirish imtihonida bir nechta bola “shpargalka” bilan qo‘lga tushgan, nazoratchilar o‘zlarini ularni dastlab chiqarib yuborishmoqchi bo‘lishganday tutishgan go‘yo. Biz – birinchi yil o‘qishga topshirayotgan soddalar, mayli necha yildan beri o‘qishga kira olishmayotgan bo‘lsa, auditoriyadan chiqarmay qo‘yaqolinglar deganmiz. Imtihon oxirida esa aynan o‘sha bolalarga testlarni o‘qituvchilar ishlab berayotganini ko‘rganman. Bu menga qattiq ta’sir qilgandi.

O‘shanda o‘zimga ishonchim juda baland edi. Shuning uchun boshqa joyga, Samarqanddagi OTMlarga ham hujjat topshirishni xohlamaganman. Bu holatda hech kimni: davlatni ham, ta’lim tizimini ham ayblamayman. O‘sha abituriyentlarga savollarni o‘qituvchilar ishlab bergan bo‘lsa, demak, ulardan ham yaxshiroq bo‘lishim kerak edi, degan fikrlar xayolimdan o‘tadi. Sababi ular ham savolni ishlay olish uchun o‘qib o‘rganishgan.

O‘shandan keyin chet elga borib o‘qishga qaror qildim va shunga yarasha tayyorgarlik ko‘ra boshladim. Moliyaviy imkoniyatlarimni, bilimimni hisobga olib o‘qishga borishim mumkin bo‘lgan davlatlar xaritasini tuzdim. Hozir esa Germaniyadaman, o‘qishlarim yaxshi”, deydi u.

Vashingtonda, “Amerika ovozi” nashrida ishlayotgan vatandoshimiz Behzod Mamadiyev ham o‘qish sababli chet elga ketgan.

Behzod Mamadiyev

“Men ham bir paytlar chet elga ketganman. Maqsadim o‘qish edi. Dastlab, Hindistonda bakalavrni o‘qidim, undan keyin AQShga magistratura darajasini olish uchun kelganman. Asosiy maqsadim – yangi bilimlarga ega bo‘lish edi. O‘qishni tugatib AQShda ishlab qoldim.

Chet elda o‘qish imkoni bo‘lsa, buni hammaga taklif qilgan bo‘lardim. Sababi chet elda o‘qish, ishlash orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirasiz, madaniyatlar bilan tanishasiz, toqatliroq bo‘lasiz. Bu – biz orzu qiladigan demokratik davlatni qurishda asqatadi”, deydi Behzod Mamadiyev.

Muhammadsaid Fatullayev O‘zbekistonga qaytishni, vatan taraqqiyoti uchun hissa qo‘shishni juda xohlashini bildirdi. U o‘qishlari tugab, vatanga qaytib, o‘z biznesini boshlashni xohlaydi, faqat biznesi qonunlar doirasida to‘la himoya qilinishini istaydi.

Bu esa Behzod Mamadiyevning fikri: “Men jurnalistman. Agar men kutganday sharoit bo‘lsa, albatta, O‘zbekistonga qaytaman. Jurnalistga moddiy sharoitdan ko‘ra, haqiqiy ma’nodagi so‘z erkinligi, qonunlar doirasida xohlagan mavzuda axborot yig‘a olish va to‘plagan ma’lumotlarini hech qanday tashqi, ichki senzuralarsiz, erkin tarzda tarqata olish imkoni kerak. Mana shu sharoitning bo‘lishi bizga o‘zimiz uchun moddiy qulayliklar yaratib olishimizga ham imkon beradi”.

“Til o‘rganayotgan yoshlarning hammasi ham ketish istagida emas”

Asrorbek Toshev

Biz IELTS instruktori Asrorbek Toshevdan ingliz tilini o‘rganayotgan yoshlar kayfiyati haqida so‘radik.

“Umuman olganda, ingliz tili o‘rganadigan o‘quvchilarning ko‘pchiligi xorij universitetlarida o‘qishni orzu qilishadi. Lekin ular ichidan atigi 20-30 foizida aniq harakat va maqsad bo‘ladi. Chunki bu yerda bir nechta faktorlarni hisobga olish kerak.

Birinchisi, albatta, moliyaviy omil. Ya’ni chet elga ketayotgan o‘quvchilar albatta, aksariyati universitetlaridan grant olib ketishni istashadi, lekin buning uchun tanlov juda yuqori bo‘ladi. Bunda IELTS imtihonidan yaxshi natijaning o‘zi yetarli emas. Boshqa akademik yutuqlarni ham qo‘lga kiritgan va ularni namoyish eta bilish kerak.

Hozirgi kunda turli agentliklar bor, shular orqali hujjat tayyorlab, Yevropa, Amerika va Osiyodagi boshqa universitetlarga ketayotgan talabalar ham ko‘p. Lekin bu xizmatlar ham bepul emas.

Yana bir omil – jins va mentalitet faktori. Qizlarning ota-onalari nafaqat xorij, balki poytaxtda o‘qishga ham ba’zida ruxsat berishmaydi. Shuning uchun oqibatda mahalliy oliy o‘quv yurtiga topshirishga majbur bo‘lishadi. Undan tashqari, chetga ketishning viza va shunga o‘xshash boshqa taraflari ham bor”, – deydi Asrorbek Toshev.

Intellektlarning “surishi” “miya qurishi”ga olib keladi

“#surishkerak kayfiyatining ommalashib ketishi jamiyat uchun salbiy ta’sir qiladi, deb o‘ylamayman. Sababi migratsiyada ketish bilan birga kelish ham mavjud, – deydi sotsiolog Zavqiddin Gadoyev. – Lekin bir tomoni borki, migratsiyaning eng salbiy tarafi – intellektlarning migratsiyasi hisoblanadi. Intellektlarning ketishi jamiyat uchun katta yo‘qotish bo‘ladi. Intellektlarni vatanda olib qolish uchun bir butun dastur ishlab chiqilishi kerak. Hozir ham ma’lum miqdorda bunday dasturlar ishlayapti, lekin g‘alizliklar ko‘p”.

Jurnalist Behzod Mamadiyevning fikri ham shunga o‘xshash:

“Chetga fuqarolarning chiqib ketishining ijobiy va salbiy tomonlari bor. Ijobiy tomoni viloyatlarda qancha oilalar ro‘zg‘or tebratyapti. Salbiy taraflaridan biri esa intellektlarning ham chetga chiqib ketishi bilan bog‘liq. Buni “miyaning qurishi” deb ham atashadi. Bilimli kadrlarning boshqa davlatlarda kompaniyalar manfaati uchun ishlashi – mamlakatga zarar.

Lekin ularni faqatgina moddiy jihatdan yaxshi sharoit yaratib ham mamlakatga majburan qaytarib bo‘lmaydi. Intellektlarning o‘zlari ixtiyoriy ravishda mamlakatga qaytishni boshlashi mamlakat farovon bo‘lishiga yordam beradi. Ular esa ma’muriy-byurokratik to‘siqlarsiz, qonun doirasida erkin ishlash imkoniga ega bo‘lsa, mulkiy, fuqarolik huquqlari muhofazasi ta’minlansa, qaytadi. Bu – ijtimoiy-siyosiy vaziyat yaxshilanishi bilan birga, iqtisodiyotning ham gurkirab rivojlanishiga yordam beradi”.

“O‘zbekistonda hali raqobat juda kuchli emas, yaxshi kadr o‘rnini topa oladi”

Firuz Allayev

Firuz Allayev, tadbirkor, Asaxiy.uz loyihasi asoschisi:

— Men #surishkerak g‘oyasiga, odatda, butunlay qarshi bo‘laman. Sababi O‘zbekistonda hali rivojlanish imkoniyatlari ko‘p, raqobat hali juda kuchaymagan. Bu yerda nimadir yaratish boshqa davlatlarga qaraganda osonroq. Sababi hali professional kadrlar yetishmovchiligi bor, qolaversa, oxirgi yillarda shaffoflashish amalga oshirilib, imkoniyatlar paydo bo‘ldi. Demak, butunlay surish emas, inson o‘zi ustida ishlashi kerak. Agar inson professional, tolerant, ochiq dunyoqarashli bo‘lsa, o‘qib-o‘rgansa, u dunyoning xohlagan davlatida qadrlanadi.

Surishni esa faqat bir tomonlama qo‘llab-quvvatlayman: boshqa bir davlatga borib yashash inson uchun alohida hayot tajribasi bo‘ladi, dunyoqarashda o‘zgarishlarga olib keladi, hayotga boshqa tarafdan qarash imkoni bo‘ladi. Shuning uchun ham ko‘p sayohat qilganlarning dunyoqarashi farqlanib turadi. Shu sababdan ham yoshlarning chetda o‘qishi yoki rivojlangan davlatlardagi kompaniyalarda 2-3 yoki 5 yil ishlashi doim foydaga xizmat qiladi. E’tibor berilsa, O‘zbekistondagi katta bizneslarning egalari ham chetda o‘qib, malaka oshirib kelishgan.

Chet elda qolib ketish esa hammaning shaxsiy qarori. Lekin tushunish kerakki, O‘zbekistondek raqobat hali kuchli bo‘lmagan davlatda haqiqiy bilimli kadr o‘rnini topa oladi. Bilimli kadrlarning kelishi mamlakatda umumiy vaziyatning rivojlanishi va iqtisodiyotning rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi.

Qolish yo ketish qarori

Aslida, xorijga ko‘chib ketish ham, kelajagini shu yurtda qurish ham hammaning o‘z shaxsiy qarori. Anig‘i shuki, davlat o‘z fuqarolari, intellektlari vatanning o‘zida imkoniyatlarini namoyon qila oladigan, korrupsiyadan, nepotizmdan va taraqqiyotga to‘siq bo‘ladigan har qanday to‘siqlardan xoli jamiyat qurish yo‘lida doimiy xarakatda bo‘lishi kerak.

“Surish kerak” trendi, garchi rivojlanayotgan davlatlar uchun tabiiy jarayon bo‘lsa-da, jamiyat faol va bilimli a’zolarini yo‘qota borishi bilan xavfli. Buning oldini olish uchun esa iqtisodiy o‘sishga erishish bilan birga, siyosiy islohotlar ham davom ettirilmog‘i lozim. Iqtisodiy o‘sish yaxshiroq maosh va sharoit istovchi yetuk kadrlar yurtda qolishiga sabab bo‘lsa, siyosiy yangilanishlar ziyoli va ijodkor insonlarda o‘z kelajagini o‘z vatani bilan ko‘proq bog‘lashiga olib keladi.

Zilola G‘aybullayeva,
Kun.uz muxbiri

Top