“Ko‘r hassasini bir marta yo‘qotadi” - Islom Karimovning SSSR haqidagi bayonotlari

Xo‘sh, Islom Karimov sobiq ittifoq, kommunistik tizim haqida qanday fikrda bo‘lgan?

1991 yilgacha: ehtiyotkor va siyosiy hushyor

Albatta, Islom Karimov sovet jamiyatida ulg‘aygan va partiya safida yillar davomida yuqori lavozimlarda xizmat qilgan kishi edi. Jumladan, u siyosiy pillapoyalardan ko‘tarilishni O‘zbekiston SSR Davlat reja qo‘mitasi (Gosplan)dan boshlagan va rahbarning birinchi o‘rinbosari darajasiga yetgan.

1983-86 yillarda respublika moliya vaziri, keyinchalik Gosplan rahbari, Qashqadaryo oblasti obkomi bo‘lgan Islom Karimov 1989 yilda mojarolar girdobiga qolgan O‘zbekistonni Rafiq Nishonovdan qabul qilib oladi.

Islom Karimov respublika boshqaruvini qo‘lga olganda, SSSR so‘nggi nafaslarini olayotgan, Boltiqbo‘yi davlatlari allaqachon mustaqillik e’lon qilishga tayyor edilar. Garchi 1990 yil 24 martda o‘zini O‘zbekiston SSR prezidenti sifatida e’lon qilgan bo‘lsa-da, Karimov ittifoqdan uzil-kesil ajralib chiqishga shoshmadi.

1991 yilda jurnalistlar qarshisidagi Karimov quyidagi gaplarni aytadi:

“Mustaqillikka erishish uchun, aytaylik, hali qancha-qancha qovun pishig‘i bor. Qancha azoblar bor, qancha qurbonlar berishimiz kerak. Ziyolilar tushunadi, kim o‘z xohishi bilan koloniya darajasida (!) bo‘lgan, xomashyoni tekinga sotib beradigan respublikani topshiradi? Kim, bormi shunaqasi?! Tarixda bunaqasi bo‘lmagan...”

Sobiq ittifoq qulashining “karimovcha versiya”ga ko‘ra, mazkur voqeaga tizimning o‘zi aybdor.

“SSSR qulashiga tashqaridan ham ta’sir bo‘lgan. Ammo bunga tizimning o‘zi bosh aybdor edi. Shafqatsizlik asosiga qurilgan tizim rivojlanishni ko‘tara olmasdi. Sobiq ittifoqda barchasi davlat manfaatlariga bo‘ysundirilgandi. Davlatlar nima sababdan tuziladi? Inson manfaatlari uchun emasmi?! Shu sababdan insonlar tashqi dunyodagi holatni ko‘rgandan keyin, gapirishni boshlashdi. Ularda fikrlash imkoniyati paydo bo‘ldi.

Bu borada Gorbachyovning donishmandligi, sabri, tolerantligiga tan berish kerak. U SSSRni saqlab qolish uchun totalitar tuzumning so‘nggi choralarini ishga solmadi. U mutlaqo haq edi”, deydi Islom Karimov History Lab'ga bergan intervyusida.

Post-sovet davlatlari integratsiyasi tarafdori

Sobiq ittifoq mavjudligiga so‘nggi nuqtalardan biri qo‘yilgan, MDH e’lon qilingan 1991 yil dekabrda Olmaotada bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda Islom Karimov tashkilot a’zolari o‘rtasida yagona fuqarolik va integratsiyani taklif qilib chiqqan.

Ammo uning taklifi Ukrainaning o‘sha paytdagi prezidenti Leonid Kravchukning keskin qarshiligiga uchraydi.

“Ukraina qonunchiligida ikki fuqarolik bo‘ladi. Bizda istagan kishi yo O‘zbekiston, yoki Ukraina fuqarosi bo‘lishi mumkin. Ammo MDHda fuqarolik bo‘lmaydi, chunki bu davlat emas”, deydi Kravchuk.

Balki o‘sha yig‘ilishdagi tortishuvlar va bahslar yurtboshining sovet tuzumi va u keltirgan oqibatlarga nisbatan xafsalasini pir qilgan bo‘lishi ham mumkin.

Shundan so‘ng Islom Karimov sovet davlatining ashaddiy tanqidchisi va dekommunizatsiya tarafdorlaridan biriga aylanadi.

“Ko‘r hassasini bir marta yo‘qotadi”

Karimov Oliy Majlis sessiyalaridan birida deputatlarga qarata aytgan sobiq tuzum haqidagi so‘zlari ham e’tiborga molik.

“Tarix nima uchun kerak? Tarix o‘tgan voqealardan xulosa chiqarish uchun kerak. Ko‘r hassasini bir marta yo‘qotadi. Biz bir zamonni boshimizdan o‘tkazdik. Endi u zamonni qaytarishga hech kimga ruxsat bermaymiz”, – deya ta’kidlagan Karimov.

Garchi Rossiya prezidentlari Boris Yelsin va Vladimir Putinlar bilan ijobiy aloqalarni saqlab qolgan bo‘lsa-da, Islom Karimov “Rossiya boshchiligidagi qayta tug‘ilishi mumkin bo‘lgan” ittifoqqa keskin qarshiligini bildirib kelgan va ochiq tanqid qilgan.

Ayniqsa, Vladimir Putinning boshqaruvi davrida Rossiya ancha oyoqqa turgach, “Putin boshchiligida SSSRni qayta tiklash” haqida gap-so‘zlar bolalab ketdi. Oxir-oqibat ambitsiyalar kuchayib, dastlab Gruziya urushi, so‘ngra Ukraina voqealari sodir bo‘ldi.

Islom Karimov esa 1995 yildayoq “Rossiyada SSSRni tiklashga harakat qilayotgan kuchlar” to‘g‘risida keskin bayonot bergandi.

“Bizning istiqbolimiz uchun yana bir xavf bor – bu Rossiyada paydo bo‘layotgan har xil kuchlar, harakat va namoyishlar. Ularni maqsadi ulug‘ Rossiyani SSSR chegaralarida qayta tiklash. Afsuski, hoziram Moskvaga chopib borib, nima buyurasiz deydiganlaram bor.

Mana, qo‘shni davlatlarimiz – bular ham maqtanib yuribdi-ku, maqtanishi o‘ziga buyursin – aytmoqchimanki, chegarani Rossiya harbiy kuchlari bilan qo‘riqlash – bu mustaqillik dalolati, bu mustaqillik dalili emas, bu zaiflik dalili. Nima emish, Rossiya endi mustaqil, BMTga teng a’zo davlatlarga ularning chegaralarini himoyalashga, qo‘riqlashga yordam berarmish. Yordam berarmish!

Nima uchun chegaramizni boshqalar qo‘riqlashi kerak? Chegarani qo‘riqlaydigan kuch o‘ziga nimani talab qiladi? Xolisona hech narsa bo‘lmaydi bu dunyoda. Tekinga kelib sening chegarangni kim qo‘riqlab beradi? Qani bunaqa ahmoq?”

Rossiya rahbariyatiga yana bir “tarsaki”

Islom Karimov Ikkinchi jahon urushidagi g‘alabani siyosiylashtirish va paradlar o‘tkazib, o‘z harbiy qudratini namoyish qilish amaliyotini ham yoqlamagan.

Shu sababli O‘zbekistonda 9 may sanasiga Xotira va qadrlash kuni deya nom berildi. 2016 yil 9 may kuni Karimov bu sanada paradlar o‘tkazishni keskin tanqid qilib chiqdi.

“Parad o‘tkazish bu xotira emas. Bu bitta narsa – uniyam nomi siyosat. Paraddan qancha askar o‘tsa, qurol o‘tsa, bu o‘zini namoyish qilishga kiradi. Bu sanada o‘tganlar paradni kutganmidi? Yo‘q, ular bugungi tinch va osuda hayotni kutgandi”, – dedi u.

Bunday bayonot 9 mayni butun hududi bo‘ylab harbiy paradlar bilan o‘tkazadigan, “O‘lmas polk” g‘oyasini endigina yoya boshlagan rasmiy Moskvaga yoqmasligi tayin edi.

Xullas, O‘zbekistonni qariyb 30 yil boshqargan birinchi prezident o‘ziga xos qarashlarga ega inson edi. U yuritgan siyosat va qabul qilgan qarorlarni hozir ochiq muhokama qilish mumkindek ko‘rinsa-da, amalda bu bahslar hozircha rasmiy minbarlarda deyarli ko‘zga tashlanmaydi.

Abror Zohidov