O‘zbekistonda 1 km yo‘l 950 ming dollarga tushadi. Boshqa davlatlarda-chi? 

Agar yo‘llarni xalqaro va mahalliy ahamiyatiga qarab toifalasak, 1-toifadagi yo‘llar yirik xalqaro avtomagistrallar bo‘lsa, bizning o‘zimiz va ko‘zimiz o‘rgangan 4 polosali yo‘llar 3- va 4-toifadagi yo‘llar hisoblanadi. Avtomobil yo‘llar qo‘mitasining endilikda sobiq rahbari Abdurahmon Abduvaliyev ham (1 km = 950 ming AQSh dollari) aynan shunday toifadagi yo‘llarni nazarda tutgan edi. 

Boshqa davlatlarda... 

2022 yil ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiyada 3-toifadagi 1 kmli yo‘lni qurish uchun 56 mln rubl (hozirda taxminan 620 ming AQSh dollari) sarflanar ekan. “Rossiya transporti” nashrining qo‘shimcha qilishicha, AQShda bu ko‘rsatkich 270 million rublga (qariyb 3 mln dollar), Xitoyda esa 226 million rublga (2,5 mln dollar) yetadi. 

Shuningdek, qo‘shni Qozog‘iston 2020 yilda 1-toifadagi yo‘lning bir kilometri (to‘rt polosali va undan ortiq) uchun o‘rtacha 800 mln tenge (1,8 mln dollar), 2-toifali yul qurilishiga esa 400 mln tenge (910 ming dollar) mablag‘ sarflangan. 

Ukrainada esa Avtomobil yo‘llari davlat agentligi 2020 yilda asfalt-beton qoplamali birinchi toifali avtomobil yo‘lining 1 km yangi qurilishiga o‘rtacha 170,6 mln grivna (4,6 mln dollar), 2-toifadagi huddi shunday yo‘l uchun o‘rtacha 77,4 mln grivna (2,1 mln dollar), 3-toifa uchun 69,6 mln grivna (1,89 mln dollar) hamda 4-toifidagi yo‘l qurishga 39,4 mln grivna (1,071 mln dollar) xarajat qilinganini ma’lum qilgan. 

Sifat bo‘yicha darajamiz qanday? 

Shuni aytish kerakki, e’tiboringizga taqdim etilayotgan ma’lumotlarning barchasi nisbiy. Chunki dunyo davlatlarida yo‘l sifati, toifasi, qurilish ashyolari tarkibi, xizmat ko‘rsatish darajasi, yo‘llarning yaroqlilik muddati bir-biridan tubdan farq qiladi. O‘zbekiston yo‘llarining qiymati bo‘yicha yuqoridagi davlatlar ichida arzonroq ko‘rinishi mumkin. Yo‘l sifati-chi? Shunisi qiziqki, yo‘l sifatiga ko‘ra davlatlarning reytingiga O‘zbekiston bir necha yillardan beri hatto kiritilmaydi ham. 

Yuqorida nomi keltirib o‘tilgan davlatlar esa O‘zbekistonning yo‘l qurilishi narxlaridan ko‘p farq qilmasa-da, dunyoning yo‘l sifatiga ko‘ra reytinglarida qaysidir o‘rinlarga ega. Masalan, “Quality of roads”ning 2022 yil so‘ngida taqdim etgan 141 talik reytingida: 

• AQSh – 17-o‘rin;
• Turkiya – 31-o‘rin;
• Xitoy – 45-o‘rin;
• Qozog‘iston – 93-o‘rin;
• Rossiya – 99-o‘rin;
• Ukraina – 114-o‘rinlarni band etgan. O‘zbekiston bu ro‘yxatda ham yo‘q. 

Oqsoqlik va qoloqliklar sabablari 

Mutaxassislarga ko‘ra, O‘zbekistonda yo‘l qurilishi ishlatiladigan asfaltlar talabga javob bermaydi. Ma’lum bo‘lishicha, hozirda amalda foydalanib kelinayotgan asfalt uchun kerakli mahsulotlardan xorij mamlakatlari 10 yil avval voz kechgan. AQSh, Yevropa davlatlarida ishlab chiqarilgan asfalt-beton qoplamasi 15-20 yil kafolatga ega. O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan asfalt-beton qoplamalari uchun uzog‘i 2 yilgacha kafolat mavjud. 

Ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston hududida asfalt-beton mahsulotlari ishlab chiqaradigan 98 ta korxona mavjud. Qayd etilishicha, bu korxonalarning 70 foizining ishi standartlarga javob bermaydi. 

Masalan, Buxoro viloyatida yangi qurilgan Buxoro halqa yo‘lining 16,5 km rekonstruksiya qilinadigan uchastkasida bir qatlam asfalt-beton 9 sm qalinlikda yotqizilishi kerak bo‘lsa-da, o‘rganishlar davomida qalinligi 7 sm ekanligi ma’lum bo‘lgan.

2021−2022 yillarda yo‘l qurish va ta’mirlashda esa 45 ta holatda 34,5 mlrd so‘mlik mablag‘lar noqonuniy sarflangan. 

Xomcho‘t 

Iqtisodiyot va moliya vazirligi ma’lumotlariga tayansak, 2022 yilda avtomobil yo‘llarini qurish va ta’mirlash, ulardan foydalanish va jihozlash xarajatlariga jami 8,4 trillion so‘m yo‘naltirilgan. Bu summani (8,4 trln so‘m = 727,5 mln dollar) qo‘mitaning sobiq raisi Abdurahmon Abduvaliyev aytgan 950 ming dollarga bo‘lsak, qariyb 766 kmli mukammal qurilgan yo‘l, degani. 

Ushbu sonlar qanchalik haqiqatga yaqin? Nega sarflashda boshqa davlatlardan unchalik farq qilmaymiz-u, kafolatga kelganda bizda 2 yilgina muddat beriladi? Nega yo‘llar qurilishida zamonaviy dunyo allaqachon voz kechgan eski standartlardan foydalanib, trillionlab mablag‘larni behudaga sarflayapmiz? Smeta ishlab chiqish, yo‘l quruvchilarni tanlab olish, mablag‘ ajratish, qurish, topshirish va qabul qilib olish hamda barcha jarayonlar ustidan nazorat qilish zanjirida kim ko‘proq oqsayapti? 

E’tiboringizga internetda taqdim qilingan ma’lumotlar asosida yo‘l qurilishi narxlarini misol keltirdik. Ular orasida arzonroq va sifatliroq yo‘llar ham bor edi va bu kabi davlatlar kam emas. Xulosani esa o‘zingizga qoldiramiz.

Sardorbek Usmoniy