Ortda qolayotgan hafta davomida O‘zbekistonda ro‘y bergan muhim voqea-hodisalarning qisqacha tafsilotlari – Kun.uz dayjestida.
Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini isloh qilish bo‘yicha uzoq vaqtga cho‘zilib ketgan jarayon nihoyat yakuniga yetishi bo‘yicha yangi umidlar paydo bo‘ldi. 22 sentabr kuni alifbo islohoti bo‘yicha ishchi guruh konferensiya o‘tkazib, alifboning yangi loyihasi bo‘yicha kelishib oldi. Taklif etilayotgan o‘zgarishlar eng muammoli to‘rtta harfga taalluqli. o‘, g‘ va sh harflarini 1993 yilgi shakllariga (õ, ğ, ş) qaytarish, ch undoshini esa lotincha c harfining aynan o‘zi, ya’ni dumsiz shakli bilan ifodalash ko‘zda tutilgan.
Doimgidek, ilgari surilgan taklif yana keng jamoatchilik tomonidan qizg‘in muhokamalarga sabab bo‘ldi. Bizningcha, bu galgi bahslarning avvalgilaridan muhim farqi bor. Hozir uzoq yillik qo‘shalifbo tizimi va savodsizlikdan charchagan faollar orasida hammaga ma’qul keladigan ideal alifboni yaratish imkonsiz ekanini tan olib, murosaga kelishga chaqirayotganlar soni ko‘paygandek. Chunki bir narsa aniq: lotin alifbomizdagi qusurlarni tuzatmay turib, qo‘shalifbo tizimidan qutulib bo‘lmaydi; tomonlar kompromissga bormas ekan, hozirgidek muammoli holat davom etaveradi.
Yozuvni to‘g‘rilashga qarshi bo‘lgan ko‘pchilik masalaning moliyaviy tomoniga murojaat qilyapti. Lekin bu ikki omilga ko‘ra asossiz. Birinchidan, to‘rtta harf o‘zgarishi faqat yangi hujjatlar, darsliklar, peshlavhalar va boshqalarga taalluqli bo‘ladi, amaldagilari esa qachonki yangilanadigan payti kelganida o‘zgaradi xolos. Almashtirilmaydigan hujjatlar esa shunchaki o‘z holicha qolaveradi. Bu o‘rinda millionlab aholimiz SSSR paytida berilgan tug‘ilganlik haqidagi guvohnomalardan foydalanayotgani, 1000 so‘mlik kupyura hozir ham kirill alifbosida ekani hech qanaqa muammo tug‘dirmayotganini eslatish o‘rinli. Ikkinchidan esa, to‘rtta muammoli harfning o‘zgarishi yozuvga ketadigan vaqt va tipografiya xarajatlarini kamaytiradi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, amaldagi lotincha alifboda yozilgan 100 betlik roman yangi alifboda nashr etilsa, 95 betga tushadi.
Muhimi, bir necha qutblarga bo‘lingan o‘zbek lingvistikasining elitasi bu safar nihoyat kelishuvga erisha olgani, endi gap siyosiy qarorni qabul qilishda qolgani aytilyapti. Eslatib o‘tamiz, prezident iyul oyida toshkentlik saylovchilar bilan uchrashuvida lotin yozuviga asoslangan alifbomizni takomillashtirish bo‘yicha ishlarni yakuniga yetkazish kerakligini aytgandi.
Maksimal ball olib kontraktga kirgan yoshlarga prezident granti ajratildi
Hafta davomida ijtimoiy muhokamalarga sabab bo‘lgan yana bir mavzu – oliy ta’limga kirishdagi imtiyozlar. Bu mavzu ko‘tarilishiga kirish imtihonida maksimal 189 ball to‘plaganiga qaramay, kontrakt asosida o‘qishga qabul qilingan bilimli yoshlarning OAVdagi chiqishi sabab bo‘ldi.
Gap shundaki, “Temurbeklar maktabi” deb ataluvchi harbiy-akademik litseylar bitiruvchilariga harbiy oliygohlarda o‘zlari to‘plagan balga 30 foiz, boshqa OTMlarda 15 foiz miqdorida ball qo‘shib beriladi. Natijada ular maksimal 189 dan ham ko‘proq ball to‘plashi mumkin. Bu esa Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universitetiga topshirib, maksimal ball olgan 6 nafar o‘g‘il-qizning kontrakt asosida o‘qishga qabul qilinishiga olib kelgan.
Jurnalistlar bu adolatsizlikni ko‘tarib chiqqach, bu yoshlar prezident tomonidan berilgan alohida imtiyoz bo‘yicha davlat granti asosida o‘qiydigan bo‘ldi. Ma’lum bo‘lishicha, muammo faqat diplomatiya universitetiga topshirgan 6 nafar abituriyent bilan ro‘y bergan, ya’ni boshqa bunday holatlar yo‘qligi aytilyapti. Rasmiylarga ko‘ra, kelgusida bunday holatlar takrorlanmasligi uchun “Temurbeklar maktabi”ga ajratilgan kvotalar bundan keyin umumiy kvotaga qo‘shilmaydi.
UzAuto Motors 2 soatda 28 mingta avtomobil sotdimi?
Doimiy tarzda shov-shuvlar markazida turuvchi UzAuto Motors bu safar o‘zgacha tarzda jamoatchilik diqqatini o‘ziga tortdi. Kompaniya dushanba kuni tushdan keyin Lacetti, Cobalt, Damas va Labo kabi ommabop modellari uchun shartnoma berish boshlanganini e’lon qilib, oradan 2 soat o‘tar-o‘tmay sotuvni to‘xtatdi. Kompaniya xabariga ko‘ra, bu jarayonda 28 mingta avtomobil uchun shartnoma ochilgan va ular qisqa vaqtda o‘z egalarini topib bo‘lgan.
Lekin matematik hisob-kitoblar UzAuto Motors rost gapirayotganiga shubha uyg‘otadi. Kompaniya rasmiy saytida ishlab chiqaruvchining O‘zbekiston bo‘ylab 93 ta rasmiy dileri borligi ko‘rsatilgan. Ular 28 mingta shartnomani 2 soatda tarqatib bo‘lgan deb hisoblansa, har bir diler soatiga 150 ta shartnoma bergan bo‘ladi. Har bir avtosalonda aytaylik 10 nafardan xodim to‘xtamasdan faqat shartnoma rasmiylashtirish bilan shug‘ullangan deb olsak, har bir xodim soatiga 15 tadan yoki har 4 daqiqada bitta shartnoma tuzgan bo‘lib chiqadi.
Jarayon xaridorlarga avtomobillar uchun xarid bitimlarini onlayn tuzish imkoniyati berilmagani bilan ham ajralib turdi. Ya’ni avval ilova orqali uydan chiqmay turib olish mumkin bo‘lgan shartnoma bu safar faqat dilerlik markazlarida berildi. U yerga borgan xaridorlarning aksariyati esa xafsalasi pir bo‘lgan holda ortga qaytdi.
Eslatib o‘tamiz, UzAuto Motors ommabop modellari sotuvini 8 oylik tanaffusdan keyin shu yil avgust oyi boshida qayta tiklagan, o‘shanda avtosalonlarda kuzatilgan ajiotaj fonida 50 mingdan ortiq avtomobil uchun shartnomalar bir sutka ichida tarqatib bo‘lingani aytilgandi.
Toshkent markazidagi yana ikkita bino xususiylashtirilmoqda
Toshkentning modernizm uslubidagi ramzlaridan biriga aylangan Milliy axborot agentligi va unga tutash “Sharq” nashriyotining binolari xususiylashtirish maqsadida auksionga chiqarildi. Davlat aktivlarini boshqarish agentligi buni “bino va ishlab chiqarish uskunalari ma’nan eskirib, ta’mirtalab va yaroqsiz holatga kelgani” bilan izohladi. Agentlikka ko‘ra, shaharning qoq markazidagi 3 gektarlik maydonga ega obektlar negizida “zamonaviy shaharsozlik talablariga mos keluvchi yagona mulkiy majmua” yaratiladi.
Bu haqda e’lon berilganidan ko‘p o‘tmay, Davlat aktivlarini boshqarish agentligi ayrim masalalarni e’tiborga olmagani ma’lum bo‘ldi. Bu borada Madaniy meros agentligi bayonot bilan chiqib, “Sharq” nashriyoti binosi madaniy meros obektlari ro‘yxatiga kiritilgani, shu sababli qonun bo‘yicha uni xususiylashtirish mumkin emasligini bildirdi.
Davlat aktivlari agentligiga ko‘ra, madaniy meros obekti sifatida ro‘yxatga kiritilgan Buyuk turon ko‘chasi 41-uy manzili 3 ta alohida ma’muriy binodan iborat. Endilikda bu binolardan qaysi biri yoki yer maydonining qaysi qismi madaniy meros obekti hisoblanishiga aniqlik kiritiladi. O‘zA binosi esa tegishli ro‘yxatga kiritilmagan, shunga qaramay, binoni sotib oladigan tadbirkorga uning modernizm yodgorligi qiyofasini saqlab qolish majburiyati ham qo‘yiladi.
Eslatib o‘tamiz, Buyuk turon ko‘chasidagi sobiq MXX binosi ham ikki yil oldin xususiylashtirish maqsadida sotuvga qo‘yilganida madaniy meros obektlari ro‘yxatida edi. O‘shanda, bino sotilgani e’lon qilingan kuni obekt madaniy meros ro‘yxatidan chiqarilgan. Hozirga kelib buzib tashlangan sobiq MXX binosi o‘rnida yirik mehmonxona qurilishi e’lon qilingan.
Bog‘cha bolalarida – noma’lum sababli zaharlanish
Namangan viloyati Chust tumanida 71 nafar bolaning zaharlanishi haftaning eng noxush voqeasi bo‘ldi. Ular 21 sentabr kuni tana haroratining ko‘tarilishi, qusish, qorin og‘rig‘i alomatlari bilan shifoxonaga yotqizilgan. Rasmiylarga ko‘ra, bolalarning hech birida reanimatsion, ya’ni og‘ir holat kuzatilmagan. 22 sentabrda ularning 10 nafariga, 23 sentabrda esa ko‘pchiligiga0 uyiga javob berilgani ma’lum qilindi. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, shu kunlarda Andijon shahri va Paxtaobod tumanida 12 nafardan, Marhamat tumanida esa 4 nafar bola zaharlanish alomatlari bilan shifoxonaga olib kelingan. Ularning ham barchasining ahvoli yaxshi ekani aytilmoqda.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning matbuot xizmati davlat rahbari holat yuzasidan qattiq tashvishda ekani, ularga tez fursatda sog‘ayib ketishni tilaganini xabar qildi. Prezident yordamchisi Saida Mirziyoyev shanba kuni Chustga borib, shifoxonadagi bolalar va ularning ota-onalari holidan xabar oldi, mas’ullar bilan vaziyatni va tekshiruvning borishini muhokama qildi.
Holat yuzasidan jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan bo‘lib, zaharlanish sabablariga tergov davomida aniqlik kiritilishi aytilmoqda. Asosiy taxmin – bolalarga berilgan yod preparatlari. Voqeadan bir kun oldin, 20 sentabr kuni O‘zbekistonda bolalarni yod bilan ta’minlash dasturi boshlangan, dastur doirasida har chorshanba kunlari maktab va bog‘chalarda bolalarga profilaktik dozada yod preparatlari berilishi yo‘lga qo‘yilgan edi. Zaharlanishdan keyin Sog‘liqni saqlash vazirligi dasturni vaqtincha to‘xtatdi.
Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?
Shavkat Mirziyoyev AQShga tashrif buyurdi. O‘zbekiston rahbari S5+1 formatida ilk marta o‘tkazilgan Markaziy Osiyo – AQSh prezidentlari sammiti doirasida Jo Bayden bilan uchrashdi. Shuningdek, BMT Bosh Assambleyasida nutq so‘zlab, O‘zbekistonning global masalalardagi pozitsiyasini bayon qildi. Shavkat Mirziyoyev tashrif davomida BMT, Yevropa ittifoqi, Jahon savdo tashkiloti, Jahon banki, Xalqaro valuta jamg‘armasi kabi xalqaro tashkilotlar rahbarlari hamda Amerikadagi ziyoli vatandoshlar bilan ham muloqot qildi. Tashrifdan oldin bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston–Amerika biznes-forumida 10 dan ortiq hujjatlar imzolandi.
O‘zbekiston Qorabog‘ ustidan Ozarboyjon nazorati tiklanganini olqishladi. “Biz Ozarboyjonning o‘z hududiy yaxlitligi va adolatni tiklash borasida erishayotgan yutuqlaridan mamnunmiz”, dedi Senat raisining birinchi o‘rinbosari Sodiq Safoyev. Ma’lumot o‘rnida, 20 sentabr kuni tan olinmagan Tog‘li Qorabog‘ respublikasi ozar harbiylarining bir kunlik hujumlaridan keyin taslim bo‘ldi. Ayni paytda rasmiy Boku va Qorabog‘ armanlari o‘rtasida muzokaralar bo‘lib o‘tmoqda.
Qarshi shahri hokimi Normo‘min Xolboyev o‘ziga o‘zi 75 mln so‘m mukofot puli tayinladi. U bu boradagi qarorida o‘zi boshqarayotgan sektor viloyat bo‘yicha “eng tashabbuskor sektor” deb topilganini asos qilib keltirgan. Hokimning matbuot xizmati jamoatchilik oldida uni himoya qilishga harakat qildi, lekin bu foyda bermadi: Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligining aralashuvi bilan mukofot bekor qilindi.
Avvalroq poraxo‘r ekani aytilgan amaldor yanada yuqoriroq lavozimga tayinlandi. Gap shundaki, sog‘liqni saqlash vaziri Amrillo Inoyatov fevral oyidagi yig‘ilishda Farmatsevtika mahsulotlari xavfsizligi markazining bo‘lim boshlig‘i A’zam Nortoyevni “firmalardan bir dori uchun 1000 dollargacha pul undirib keladi” degandi. Oradan 7 oy o‘tib, Nortoyev shu tashkilotga aynan Inoyatovning buyrug‘i bilan direktor etib tayinlandi. Sog‘liqni saqlash vazirligi holatga hozircha izoh bermadi.
Gulnora Karimovaning Shveytsariyadagi boyliklaridan 43,5 mln dollarlik qismi qayerga sarflanishi ma’lum bo‘ldi. BMT shafeligidagi fondning qaroriga asosan, bu mablag‘ O‘zbekistonda bolalar o‘limini kamaytirishga qaratilgan loyihaga yo‘naltiriladigan bo‘ldi. Loyiha bilan kam vaznli chaqaloqlarning omon qolish darajasini hozirgi 75 foizdan 90 foizga oshirish maqsad qilingan. Eslatib o‘tamiz, o‘tgan yili O‘zbekiston va Shveytsariya rasmiylari Karimovadan musodara qilingan 131 mln dollarni qaytarishga kelishib olgandi.
Oliy Majlis Qonunchilik palatasining 19 sentabr kungi yalpi majlisida ishtirok etmayotgan 3 nafar deputat nomidan ovoz berildi. Majlisda Xorazmdagi studiyadan turib 3 nafar deputat qatnashayotgan bo‘lsa-da, majlis boshidagi ikkita masalaga 6 tadan ovoz berilgan. Xorazmdagi rasmiy shaxs bunga izoh berarkan, qolganlar hali yo‘lda ekanini aytdi. Spikerning tanbehidan keyin navbatdagi ovoz berishlarda Xorazmdan berilgan ovozlar soni 3 ta deb hisobga olina boshladi.
