Toshkent avtobuslarida naqd pulda to‘lovdan voz kechildi - shu bilan muammolar tugadimi?

Toshkent shahridagi avtobuslarda 2025 yil 1 yanvardan yo‘lkirani naqd pulda qabul qilish to‘xtatildi. Hozirda yo‘l haqi transport, bank kartalari va bir martalik QR-chiptalar orqali amalga oshirilmoqda. Xo‘sh, yangi tizimga moslashuv jarayoni qanday ketmoqda? Kun.uz poytaxt ko‘chalarida ayni mavzuda so‘rovnoma o‘tkazdi.

So‘rovnomada qatnashgan yo‘lovchilarning ko‘pchiligi yo‘lkirani bank plastik kartalari orqali to‘layotganini ma’lum qildi. Naqd pulsiz to‘lov tizimiga moslashish bilan bog‘liq tushunmovchiliklar esa asosan maktab o‘quvchilari va keksa yoshlilar orasida kuzatilyapti. Ular bunga sabab sifatida mobil ilovadan foydalanishni bilishmasligi, plastik kartalarining mavjud emasligi, shuningdek, barcha bekatlarda infokiosklar yo‘qligini keltirdi.

“Shahar ichida joylashgan avtobekatlarning barchasini infokiosklar bilan to‘liq ta’minlash jarayoni qaysi vaqtda yakunlanishi borasida aniq muddat belgilanmagan, jarayon doimiy ravishda davom etadi. Ayni paytda infokiosklar bekatlar atrofiga 300 metrgacha bo‘lgan radiusda joylashtirilyapti. Masalan, bir bekatga kelganda uning yonidan infokiosk topa olmasangiz, qurilma bekatning o‘ng yoki chap tomoniga 50-100 metrdan 300 metrgacha bo‘lgan masofa orasida o‘rnatilgan bo‘ladi.

Hozirda Toshkent shahrida 2600 ta avtobekat mavjud bo‘lsa, ularning atrofida 5 000 dan ortiq infokiosklar faoliyat yuritmoqda. Tizim yangi bo‘lgani uchun hali o‘rganish ishlari olib borilmoqda, qayerda ehtiyoj ko‘proq bo‘lsa, o‘sha nuqtadagi bekatlarga 2-3 tadan ham infokiosklarni o‘rnatish ko‘zda tutilgan”, – deydi Transport nazorati inspeksiyasi matbuot kotibi Firdavs Xayriddinov.

Naqd pulsiz to‘lov transport qatnovidan tushadigan mablag‘larning to‘liq va shaffof tarzda jamg‘arilishi, avtobuslarning bekatlarda uzoq payt ushlanib qolmay A nuqtadan B nuqtaga o‘z vaqtida yetib borishi uchun samarali usul. Ammo tizimni realizatsiya qilishda e’tibor qaratilishi zarur bo‘lgan muhim jihatlar bor. Bulardan biri barcha bekatlarda ham infokiosklar mavjud emasligi bo‘lsa, ikkinchisi mazkur qurilmalardan chek olishda kuzatiladigan noqulayliklardir. Masalan, Paynet infokiosklaridan avtobusga chipta xarid qilish uchun 1 ta 2000 so‘mlik va 1 dona 1000 so‘mlik yoki 3 dona 1000 so‘mlik qog‘oz pulni kiritishingiz kerak. Markaziy bank 2022 yildan 1000 so‘mlik qog‘oz va banknota shaklida chiqarilmasligi va tanga ko‘rinishida muomalaga kiritilishini e’lon qilganidan buyon aholi vakillari orasida 1000 so‘mlik kupyura anqoning urug‘idek kamaygan. Bankomat esa tangani qabul qilmaydi.

Bundan tashqari, kattaroq summada bankomatga kiritilgan mablag‘ foydalanuvchiga naqd pul shaklida qaytarilmasdan, telefon raqami hisobiga tashlab beriladi. Bu esa, o‘z o‘rnida, QR-chipta sotib olayotgan yo‘lovchilar uchun noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Shuningdek, infokiosklardan xarid qilingan chiptalar bir martalik bo‘lib, qisqa muddat ichida chek “yaroqsiz”ga aylanadi.

Yo‘lovchilar ayni vaqtda QR-chipta xarid qilishda qurilmalarda qog‘ozlarning tugab qolishi bilan bog‘liq masalalarga ham duch kelmoqda.

“Infokioskdagi qog‘oz tugab qolishi masalasini masofadan turib bartaraf etishning imkoni yo‘q. Yo‘lovchilar bunday vaziyatga uchraganda infokiosklar yonidagi telefon raqamlariga murojaat qilishlarini tavsiya etamiz. Bir martalik chipta olish uchun ehtiyoj ortganini inobatga olib, infokiosklarni qog‘oz bilan ta’minlash bo‘yicha mas’ullarga alohida ko‘rsatmalar berilgan. Aytaylik, qurilmalarga avval kunora chek qog‘ozi joylashtirilgan bo‘lsa, endilikda har 3 yoki 5 soat ichida qog‘oz o‘rami almashtirilib, infokiosklarning muammosiz ishlashini ta’minlashga harakat qilinyapti. Qurilmalarda QR-chipta uchun qog‘oz qolmay qolgan holatlarda chekni rasmga olib, avtobusda skanerlash orqali to‘lovni amalga oshirsa bo‘ladi”, – deydi Firdavs Xayriddinov.

Avtobus haydovchilarining ta’kidlashicha, bir martalik chiptasiz chiqqan yo‘lovchilardan naqd pul umuman qabul qilinmayapti. Plastik va transport kartasi, mobil ilova hamda QR-chiptasiz yo‘lovchilar ogohlantirish berilgan holda manzilga yetkazilmoqda:

 “1 yanvar holatiga nisbatan odamlarning ko‘pchiligi yangi tizimga ancha moslashib qoldi. Bir kunda o‘rtacha 20-30 tacha yo‘lovchi avtobuslarga chiptasiz chiqmoqda. Ularning orasida kartasida mablag‘ qolmay, to‘lovni amalga oshira olmayotganlari ham uchraydi. Bu kabi yo‘lovchilar keyingi safar yo‘lkirani qo‘shib to‘lash iltimosi bilan manziliga yetkazilmoqda, hech kimdan naqd pul shaklida yo‘l haqi qabul qilinmayapti”, – deydi xaydovchilardan biri.

Boshqa bir avtobus haydovchisining aytishicha, old tarafdan tashqari salonning o‘rta va orqa qismida plastik kartalar orqali yo‘l haqi to‘lanayotgan yoki to‘lanmayotganini kuzatib borishning iloji yo‘q. Sababi mobil ilova yordamida pul o‘tkazilganda QR-chipta ekranda paydo bo‘ladi. Bir martalik chipta orqali to‘lov amalga oshirilganda to‘laganlikni tasdiqlab turuvchi qog‘oz yo‘lovchining qo‘lida turadi. Lekin plastik kartalar orqali to‘lovni amalga oshirganda yo‘lovchiga hech qanday chek taqdim etilmaydi.

“Plastik karta, mobil ilova hamda QR-chipta skanerdan o‘tkazilganda qurilmalardan bir marta “titillagan” ovoz chiqadi. To‘lov amalga oshirilmasa, qurilma 2 marta “titillaydi”. Yonimizdagi qurilmalar orqali to‘lov jarayonini ovoz yordamida nazorat qilib boramiz, biroq orqa va o‘rta salondagi holatni kuzatishning iloji yo‘q”, – deydi avtobus haydovchisi.

Transport nazorati inspeksiyasi matbuot kotibi holatga munosabat bildirib, “Toshshahartransxizmat” avtobuslarining barchasi kameralar bilan jihozlangani, nazorat inspeksiyasi xodimlari to‘lovlar amalga oshirilishini monitoring qilib borayotganini ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, aholi orasida to‘lov qobiliyati va to‘lov madaniyati juda yaxshi shakllangan, yo‘l haqini to‘lamasdan ketish holatlari juda kam foizlarda uchraydi.

“Hozirda avtobuslarda naqd pul qabul qilinmayotgani hisobiga yo‘l haqini naqd pulda to‘lamoqchi bo‘lgan yo‘lovchilar manzilga yetganda shunchaki tushirib yuborilyapti. Bu jarayon qancha davom etadi, aniq ayta olmayman. Aholi elektron to‘lovning qulayligini anglab yetgandan keyin naqd pul bilan avtobusga kirish holati asta-sekin yo‘q bo‘ladi”, – deydi Transport nazorati inspeksiyasi matbuot kotibi Firdavs Xayriddinov.

Ma’lumot o‘rnida, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 144-moddasida yo‘lovchining trolleybusda, tramvayda, shahar ichida va shahar atrofiga qatnaydigan avtobusda chiptasiz yurishi — BHMning o‘ndan bir qismi miqdorida jarima solishga sabab bo‘lishi belgilangan. Unga ko‘ra avtobusda chiptasiz harakatlangan shaxslar 37,5 ming miqdorida jarimaga solinishi mumkin.

Eslatib o‘tamiz, hozirda infokiosklar orqali xarid qilinadigan chipta narxi 3 ming so‘mni tashkil etadi. To‘lov elektron shaklda amalga oshirilganda yo‘lkira narxi 1 700 so‘mga tushadi. Bir soat ichida bir nechta avtobuslardan foydalanish esa arzonlashadi, masalan, 1-martasiga 1 700 so‘m, 2-martasiga 700 so‘m, 3-martasiga esa bepul bo‘ladi.

Diyoraxon Nabijonova, Kun.uz