AQShning Venesuelaga urush tahdidi: Rubio Trampni nimaga ishontirdi?

Donald Tramp Venesuelaga kelganda o‘zining “tinchlikparvar” to‘nini yechishga tayyor. 24 noyabr kuni AQSh armiyasining Shtab boshliqlari birlashgan qo‘mitasi boshlig‘i, general Den Keyn yana Puerto-Riko oroliga bordi. Maqsad – Venesuelaga qarshi reja qilingan harbiy operatsiyaga tayyorgarlikni ko‘zdan kechirish. Xo‘sh, bu yangi keskinlikka asosiy sabab nima?

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Hammaga ma’lumki, keyingi vaqtlarda AQSh o‘zining katta harbiy kontingentini Venesuela atrofiga jamlamoqda, ochiqcha tahdidlar qilib Maduro va uning siyosiy rejimini yiqitish niyatida ekanini aytmoqda.

Shu o‘rinda savol paydo bo‘ladi: Tramp – o‘zi kim? Tramp shu paytgacha “men 7-8 ta katta urushni to‘xtatdim, menga tinchlik uchun Nobel mukofoti berilishi kerak!” deya o‘zini tinchlikparvar prezident sifatida taqdim qilib keldi. Darhaqiqat, Tramp Yaqin Sharqda tinchlik o‘rnatilishi uchun real harakatlar qildi. Rossiya–Ukraina urushini to‘xtatish uchun ham jiddiy urinishlarni amalga oshirib kelmoqda. Ayni paytda, “tinchlikparvar” Tramp Venesuelaga qarshi yangi, katta urush boshlashga tayyorligini aytmoqda.

Venesuela – Lotin Amerikasidagi va dunyodagi eng katta neft zaxiralariga ega davlat. 20-asrning o‘rtalari, ayniqsa 1970-yillardan so‘ng AQSh Lotin Amerikasidan uzoqlasha boshladi. Sovuq urush davrida AQSh va sobiq SSSR yevropa uchun jiddiy kurashdi. SSSR qulaganidan keyingi o‘n yilliklarda esa AQSh uchun eng muhim mintaqa – bu Yaqin Sharq bo‘ldi. Bugungi kunga kelib, AQSh o‘zining eng ustuvor va uzoq muddatli diqqatini, tabiiyki, Xitoy Xalq Respublikasiga qaratmoqda.

Shu tariqa, uzoq o‘n yilliklar davomida AQSh tashqi siyosatida Lotin Amerikasi ustuvor ahamiyat kasb etmadi. To‘satdan, bugun Tramp Venesuelaga urush qilmoqchi. Buning sabablari nima?

Latinoslar, ya’ni kelib chiqishi lotin amerikalik bo‘lganlar AQSh tashqi siyosatidan ko‘ra ichki siyosatida katta rol o‘ynay boshladi. Keyingi chorak asrda AQShda yashayotgan latinoslarning soni 35 milliondan 65-68 millionga yetdi. Bu – salkam ikki baravar oshish degani. Agar bugun AQShda 340 million aholi bo‘lsa, demak aholining 20 foizini latinoslar tashkil qiladi: har beshta amerikalikdan bittasi – bugun latinos. Shu sababli latinoslar bugun AQSh hokimiyati, ichki va tashqi siyosatiga katta ta’sir qilayotgan aholi qatlamiga aylanib bo‘ldi. Kelajakda bu ta’sir faqat oshib boradi.

O‘tmishda latinoslar ko‘proq demokratlarga ovoz berardi. Misol uchun prezident Kennediga latinoslarning mutlaq ko‘pchiligi ovoz bergani ma’lum. Lekin keyingi o‘n yilliklarda AQShlik latinoslarning siyosiy qarashlari ancha o‘zgardi. Ular Lotin Amerikasidagi so‘l, sotsialist va kommunist rejimlarni yoqtirishmaydi. Chunki ularning ajdodlari bir vaqtlar o‘sha davlatlardagi siyosiy vaziyat sababli AQShga kelishgan. Latinoslarga respublikachilarning soliqlarni pasaytirish siyosati ma’qul. Qolaversa, Trampning migratsiya va emigratsiya, hamda narkotrafikka qarshi kurashini latinoslar qo‘llab-quvvatlaydi. Garchi latinoslarning o‘zlari emigrantlarning avlodlari bo‘lsa-da, ular migratsiya va emigratsiyaga qarshi, arzon ishchi kuchi kelib, ularning ish o‘rinlarini olib qo‘yishini istamaydi. Shu omillarga ko‘ra, latinoslarning katta qismi oxirgi prezidentlik saylovlarida Trampga ovoz berib, uning yutug‘ini ta’minlagan aholi qatlami sifatida ko‘riladi.

Trampning Venesuelaga tahdillarining asosiy buyurtmachisi – AQSh ichkarisidagi latinoslar ekani oydinlashadi. Bugun Trampning yonidagi ayrim qudratli siyosatchilar Lotin Amerikasini o‘zgartirish, AQShga bog‘lash loyihasini ilgari suryapti. Bu – eng avvalo davlat kotibi Marko Rubio.

Trampning “tinchlikka intilish” va “urush tahdidi” dixotomiyasida, unga xos ikki dunyoqarash va loyiha kurashayotganini ko‘rish mumkin. Birinchisi – “trampizm”. Tashqi dunyodan ixotalanish, iqtisodiy millatchilik va proteksionizm, tarif urushlari, alyanslarga ishonchsizlik va ikki tomonlama “kelishuvlar”ga urg‘u berish, xalqaro maydondagi AQShning sarf-xarajat va mas’uliyatlarini keskin qisqartirish – bularning barchasini yig‘ib “trampizm” deyish mumkin.

Ikkinchi qarash – bu “neokonservatizm”. Ma’lumki, neokonservatizm – respublikachilar partiyasining an’anaviy mafkurasi, siyosiy platformasi. Neokonservatizmga ko‘ra, AQSh – alohida tarixiy missiyaga ega davlat, u boshqa davlatlardan farqlanadi va o‘zining “istisno” ekanini urg‘ulaydi, dunyoni o‘zgartirib borish va o‘z nazoratida ushlashi kerak deb hisoblaydi, izolyatsionizm emas – aksincha imperializm ruhiyati bilan to‘yingan davlat deb his qiladi. Neokonservatizmga ko‘ra, AQSh tashqi tahdidlarga qarshi kuch ishlatishi va agressiv siyosat olib borishi kerakligi urg‘ulanadi.

Tramp atrofida mana shu ikki siyosiy mafkura, qarash va platformani tamsil etuvchi ikki qudratli shaxs ham mavjud. Trampizm mafkurasining eng asosiy namoyondasi – vitse-prezident Vens. Neokonservatizm mafkurasining eng asosiy namoyondasi – davlat kotibi Marko Rubio.

Venesuelani, Lotin Amerikasini transformatsiya qilish va AQShga bog‘lash loyihasining mavkurachisi ham, neokonservatorlar sardori Marko Rubio. Neokonservatorlarning eng katta xavotiri – Xitoy bilan bog‘liq. Keyingi 20 yil ichida XXRning Lotin Amerikasiga sarflagan sarmoyalari 140 milliard dollardan oshgan. Eng ko‘p sarmoya kiritilgan davlatlar esa Braziliya, Ekvador, Venesuela bo‘lgan.

Xitoyning “Bir kamar, bir yo‘l” loyihasiga Lotin Amerikasining 20 davlati qo‘shilgan. Bugun Xitoy Lotin Amerikasida juda katta infrastruktura loyihalarini amalga oshirmoqda, katta portlarni qurmoqda. 2025 yilning may oyida Pekinda o‘tgan XXR va Lotin Amerikasi hamkorlik sammitida yana 9 milliard dollar sarmoya ajratildi.

Xullas, keyingi o‘n yilliklarda Lotin Amerikasi AQShdan ancha uzoqlashib, Xitoyga jiddiy yaqinlashdi. Tramp bu vaziyatni o‘zgartirish niyatida ko‘rinadi. Shuning uchun hamki, Venesuelaga harbiy tahdid – Xitoyning Lotin Amerikasidagi ta’sirini pasaytirishga qaratilgan qadam ekani ko‘rinib turibdi.

Kamoliddin Rabbimov,
siyosatshunos