АҚШнинг Венесуэлага уруш таҳдиди: Рубио Трампни нимага ишонтирди?

Доналд Трамп Венесуэлага келганда ўзининг “тинчликпарвар” тўнини ечишга тайёр. 24 ноябр куни АҚШ армиясининг Штаб бошлиқлари бирлашган қўмитаси бошлиғи, генерал Дэн Кейн яна Пуэрто-Рико оролига борди. Мақсад – Венесуэлага қарши режа қилинган ҳарбий операцияга тайёргарликни кўздан кечириш. Хўш, бу янги кескинликка асосий сабаб нима?

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Ҳаммага маълумки, кейинги вақтларда АҚШ ўзининг катта ҳарбий контингентини Венесуэла атрофига жамламоқда, очиқча таҳдидлар қилиб Мадуро ва унинг сиёсий режимини йиқитиш ниятида эканини айтмоқда.

Шу ўринда савол пайдо бўлади: Трамп – ўзи ким? Трамп шу пайтгача “мен 7-8 та катта урушни тўхтатдим, менга тинчлик учун Нобел мукофоти берилиши керак!” дея ўзини тинчликпарвар президент сифатида тақдим қилиб келди. Дарҳақиқат, Трамп Яқин Шарқда тинчлик ўрнатилиши учун реал ҳаракатлар қилди. Россия–Украина урушини тўхтатиш учун ҳам жиддий уринишларни амалга ошириб келмоқда. Айни пайтда, “тинчликпарвар” Трамп Венесуэлага қарши янги, катта уруш бошлашга тайёрлигини айтмоқда.

Венесуэла – Лотин Америкасидаги ва дунёдаги энг катта нефт захираларига эга давлат. 20-асрнинг ўрталари, айниқса 1970-йиллардан сўнг АҚШ Лотин Америкасидан узоқлаша бошлади. Совуқ уруш даврида АҚШ ва собиқ СССР европа учун жиддий курашди. СССР қулаганидан кейинги ўн йилликларда эса АҚШ учун энг муҳим минтақа – бу Яқин Шарқ бўлди. Бугунги кунга келиб, АҚШ ўзининг энг устувор ва узоқ муддатли диққатини, табиийки, Хитой Халқ Республикасига қаратмоқда.

Шу тариқа, узоқ ўн йилликлар давомида АҚШ ташқи сиёсатида Лотин Америкаси устувор аҳамият касб этмади. Тўсатдан, бугун Трамп Венесуэлага уруш қилмоқчи. Бунинг сабаблари нима?

Латинослар, яъни келиб чиқиши лотин америкалик бўлганлар АҚШ ташқи сиёсатидан кўра ички сиёсатида катта рол ўйнай бошлади. Кейинги чорак асрда АҚШда яшаётган латиносларнинг сони 35 миллиондан 65-68 миллионга етди. Бу – салкам икки баравар ошиш дегани. Агар бугун АҚШда 340 миллион аҳоли бўлса, демак аҳолининг 20 фоизини латинослар ташкил қилади: ҳар бешта америкаликдан биттаси – бугун латинос. Шу сабабли латинослар бугун АҚШ ҳокимияти, ички ва ташқи сиёсатига катта таъсир қилаётган аҳоли қатламига айланиб бўлди. Келажакда бу таъсир фақат ошиб боради.

Ўтмишда латинослар кўпроқ демократларга овоз берарди. Мисол учун президент Кеннедига латиносларнинг мутлақ кўпчилиги овоз бергани маълум. Лекин кейинги ўн йилликларда АҚШлик латиносларнинг сиёсий қарашлари анча ўзгарди. Улар Лотин Америкасидаги сўл, социалист ва коммунист режимларни ёқтиришмайди. Чунки уларнинг аждодлари бир вақтлар ўша давлатлардаги сиёсий вазият сабабли АҚШга келишган. Латиносларга республикачиларнинг солиқларни пасайтириш сиёсати маъқул. Қолаверса, Трампнинг миграция ва эмиграция, ҳамда наркотрафикка қарши курашини латинослар қўллаб-қувватлайди. Гарчи латиносларнинг ўзлари эмигрантларнинг авлодлари бўлса-да, улар миграция ва эмиграцияга қарши, арзон ишчи кучи келиб, уларнинг иш ўринларини олиб қўйишини истамайди. Шу омилларга кўра, латиносларнинг катта қисми охирги президентлик сайловларида Трампга овоз бериб, унинг ютуғини таъминлаган аҳоли қатлами сифатида кўрилади.

Трампнинг Венесуэлага таҳдилларининг асосий буюртмачиси – АҚШ ичкарисидаги латинослар экани ойдинлашади. Бугун Трампнинг ёнидаги айрим қудратли сиёсатчилар Лотин Америкасини ўзгартириш, АҚШга боғлаш лойиҳасини илгари суряпти. Бу – энг аввало давлат котиби Марко Рубио.

Трампнинг “тинчликка интилиш” ва “уруш таҳдиди” дихотомиясида, унга хос икки дунёқараш ва лойиҳа курашаётганини кўриш мумкин. Биринчиси – “трампизм”. Ташқи дунёдан ихоталаниш, иқтисодий миллатчилик ва протекционизм, тариф урушлари, алянсларга ишончсизлик ва икки томонлама “келишувлар”га урғу бериш, халқаро майдондаги АҚШнинг сарф-харажат ва масъулиятларини кескин қисқартириш – буларнинг барчасини йиғиб “трампизм” дейиш мумкин.

Иккинчи қараш – бу “неоконсерватизм”. Маълумки, неоконсерватизм – республикачилар партиясининг анъанавий мафкураси, сиёсий платформаси. Неоконсерватизмга кўра, АҚШ – алоҳида тарихий миссияга эга давлат, у бошқа давлатлардан фарқланади ва ўзининг “истисно” эканини урғулайди, дунёни ўзгартириб бориш ва ўз назоратида ушлаши керак деб ҳисоблайди, изоляционизм эмас – аксинча империализм руҳияти билан тўйинган давлат деб ҳис қилади. Неоконсерватизмга кўра, АҚШ ташқи таҳдидларга қарши куч ишлатиши ва агрессив сиёсат олиб бориши кераклиги урғуланади.

Трамп атрофида мана шу икки сиёсий мафкура, қараш ва платформани тамсил этувчи икки қудратли шахс ҳам мавжуд. Трампизм мафкурасининг энг асосий намоёндаси – вице-президент Вэнс. Неоконсерватизм мафкурасининг энг асосий намоёндаси – давлат котиби Марко Рубио.

Венесуэлани, Лотин Америкасини трансформация қилиш ва АҚШга боғлаш лойиҳасининг мавкурачиси ҳам, неоконсерваторлар сардори Марко Рубио. Неоконсерваторларнинг энг катта хавотири – Хитой билан боғлиқ. Кейинги 20 йил ичида ХХРнинг Лотин Америкасига сарфлаган сармоялари 140 миллиард доллардан ошган. Энг кўп сармоя киритилган давлатлар эса Бразилия, Эквадор, Венесуэла бўлган.

Хитойнинг “Бир камар, бир йўл” лойиҳасига Лотин Америкасининг 20 давлати қўшилган. Бугун Хитой Лотин Америкасида жуда катта инфраструктура лойиҳаларини амалга оширмоқда, катта портларни қурмоқда. 2025 йилнинг май ойида Пекинда ўтган ХХР ва Лотин Америкаси ҳамкорлик саммитида яна 9 миллиард доллар сармоя ажратилди.

Хуллас, кейинги ўн йилликларда Лотин Америкаси АҚШдан анча узоқлашиб, Хитойга жиддий яқинлашди. Трамп бу вазиятни ўзгартириш ниятида кўринади. Шунинг учун ҳамки, Венесуэлага ҳарбий таҳдид – Хитойнинг Лотин Америкасидаги таъсирини пасайтиришга қаратилган қадам экани кўриниб турибди.

Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос