Deputatlar qonundan tashqari ishlatilgan 41 trln so‘m xarajatni “yashirincha” tasdiqlab bergan

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi dekabr oyi boshida 2025 yilga mo‘ljallangan davlat budjeti to‘g‘risidagi qonunga davlat xarajatlarini sezilarli darajada oshirishni nazarda tutuvchi tuzatishlarni ma’qullagan, deya yozdi Gazeta.uz.

Tuzatishlar ko‘rib chiqilgani va qabul qilingani haqidagi ma’lumotlar parlament quyi palatasining rasmiy manbalarida e’lon qilinmagan, ushbu masala yuzasidan majlislar translatsiyasi ham bo‘lmagan.

Hujjat 2026 yilga mo‘ljallangan davlat budjeti va soliq siyosati to‘g‘risidagi qonun ko‘rib chiqilib, qabul qilingan kunlarda — 3 va 5 dekabr kunlari muhokama etilgan.

2025 yil uchun davlat budjeti to‘g‘risidagi qonunga kiritilayotgan o‘zgartirishlar qabul qilingani haqida 18 dekabr kuni Senatda ular ko‘rib chiqilayotgan paytda ma’lum qilingan. Belgilangan tartibga ko‘ra, qonun loyihalari avvalo Qonunchilik palatasida uch o‘qishda ko‘rib chiqiladi, shundan so‘ng parlamentning yuqori palatasi — Senatga yuboriladi.

Iqtisodiyot va moliya vazirligi yil davomida budjet xarajatlarini oshirish bo‘yicha tashabbuslarni parlament muhokamasiga chiqarmagan, shuningdek, qo‘shimcha xarajatlar zaruriyatiga oid asoslovchi materiallarni deputatlarga taqdim etmagan. Davlat budjetiga tuzatishlar kiritish to‘g‘risidagi qonun loyihasi yil oxirida Qonunchilik palatasiga kiritilgan.

2024 yilning yakunida ham davlat organlari va tashkilotlarining 2024 yildagi xarajatlari qonunda yozilganidan 10 trillion so‘mga oshib ketgandi. Qonunchilik palatasi davlat budjeti to‘g‘risidagi qonunni hukumat so‘raganidek qilib 9 daqiqa ichida uchta o‘qishdan o‘tkazib bergandi. Birorta deputat qarshi ovoz bermagandi.

2023 yilda ham yil yakuniga 15 kun qolganda davlat budjeti to‘g‘risidagi qonun o‘zgartirilgandi. Deputatlar konsolidatsiyalangan budjet taqchilligi limitini YaIMga nisbatan 3 foizdan 5,5 foizgacha, yillik tashqi qarz limitini 4,5 mlrd dollardan 5,5 mlrd dollargacha ko‘paytirishni 20 daqiqa ichida tasdiqlab berishgandi.

2022 yilgi davlat budjeti to‘g‘risidagi qonunda ham defitsit bo‘yicha 3 foizlik limit ko‘rsatilgan, lekin davlat xarajatlari daromadlardan keskin ortib ketishi ortidan, budjet qonuniga o‘zgartirish kiritilib, limit 4 foizga ko‘tarilgandi.

41 trln so‘m miqdoridagi qo‘shimcha xarajatlar

Senatning budjet va iqtisodiy masalalar qo‘mitasi raisi Erkin Gadoyev 2025 yilda qo‘shimcha xarajatlar hajmi 40,9 trln so‘mni tashkil etishini ma’lum qildi. Bu Jahon iqtisodiyoti o‘sishining sekinlashuvi, oziq-ovqat va energoresurslar narxlarining o‘sishi, jahon moliya bozorlarida foiz stavkalarining ko‘tarilishi tashqi xatarlarni kuchaytirib, davlat budjetiga qo‘shimcha yuklamalarning oshishiga sabab bo‘lgani bilan izohlangan.

Kiritilgan tuzatishlar natijasida respublika budjetidan birinchi darajali budjet mablag‘larini taqsimlovchilarga (vazirlik va idoralar) ajratiladigan mablag‘larning cheklangan miqdorlari avval tasdiqlangan 281,6 trln so‘mdan 322,5 trln so‘mgacha ko‘paytirildi.

Erkin Gadoyevning so‘zlariga ko‘ra, qo‘shimcha xarajatlarning salmoqli qismi aholi turmush darajasini oshirish bilan bog‘liq. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar uchun 5,8 trln so‘m nazarda tutilgan bo‘lib, shundan 5,3 trln so‘m 2025 yil 1 iyuldan pensiya va nafaqalarni 10 foizga, 1 avgustdan esa budjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi va stipendiyalarni 10 foizga oshirishni qoplashga yo‘naltirilgan. Budjet parametrlarida pensiya va nafaqalar miqdorini 1 sentabrdan, ish haqi miqdorini 1 oktyabrdan 7 foizga oshirish ko‘zda tutilgan bo‘lgan.

Ayrim sohalar xodimlarining ish haqini oshirish uchun qo‘shimcha mablag‘lar ham nazarda tutilgan:

• 79 mlrd so‘m — bolalar musiqa va san’at maktablari xodimlarining ish haqi oshirilishi bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga;
• 298 mlrd so‘m — davlat madaniyat muassasalari va tashkilotlari xodimlarining ish haqi oshirilishi munosabati bilan qo‘shimcha xarajatlarga;
• 76 mlrd so‘m — Milliy statistika qo‘mitasi xodimlarining mehnatga haq to‘lash shartlari o‘zgarganligi bilan bog‘liq xarajatlarga.

Issiqlik ta’minoti tizimini isloh qilish doirasida ijtimoiy soha muassasalari va ko‘p kvartirali uylarning energiya samaradorligini oshirish uchun 2,7 trln so‘m mablag‘ ajratish nazarda tutilgan.

Aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlar doirasida aholiga tibbiy xizmatlar ko‘rsatish sifatini yaxshilash tadbirlari uchun qo‘shimcha 435 mlrd so‘m, sog‘liqni saqlash va ta’lim muassasalarida qo‘l yuvish joylarini zarur sanitariya-gigiyena vositalari bilan ta’minlash uchun qo‘shimcha 311 mlrd so‘m jami 1,9 trln so‘m ajratilgan.

 Aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash choralariga, jumladan tibbiy xizmatlar sifatini yaxshilash, sog‘liqni saqlash va ta’lim muassasalarini sanitariya-gigiyena vositalari bilan ta’minlashga 1,9 trln so‘m ajratish nazarda tutilgan. Shu jumladan:

• 435 mlrd so‘m — aholiga tibbiy xizmatlar ko‘rsatish sifatini yaxshilash tadbirlariga;
• 311 mlrd so‘m — sog‘liqni saqlash va ta’lim muassasalarida qo‘l yuvish joylarini zarur sanitariya-gigiyena vositalari bilan ta’minlashga.

«Kambag‘allikdan farovonlik sari» dasturi doirasida 2025 yil uchun rejalashtirilgan 3,2 trln so‘mga qo‘shimcha ravishda yana 1,6 trln so‘m ajratilgan.

Milliy futbol markazini tashkil etish va sohani raqamlashtirishga 458 mlrd so‘m yo‘naltirilishi rejalashtirilgan. Qishloq va suv xo‘jaligida islohotlarni qo‘llab-quvvatlash uchun jami 3,6 trln so‘m ajratish ko‘zda tutilgan. Jumladan, paxta-xomashyoga subsidiyalar, suv tejovchi texnologiyalarni joriy etish va yaylovlarni tiklash ishlari moliyalashtiriladi. Shundan:

• 3 trln so‘m — klasterlarga birja savdolari orqali sotilgan har bir tonna paxta xomashyosi uchun bir million so‘mdan subsidiya ajratishga;
• 308 mlrd so‘m — suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etishni yanada qo‘llab-quvvatlashga;
• 112 mlrd so‘m — yaylovlarni tiklash hamda ularda sug‘orish inshootlarini barpo etishga.

Bundan tashqari, markazlashgan investitsiya loyihalari va hududlar infratuzilmalarini rivojlantirish xarajatlari uchun qo‘shimcha 5,8 trln so‘m mablag‘ ajratish nazarda tutilgan. Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligiga ajratilgan mablag‘larning cheklangan (59,2 trln so‘m) miqdori 737 mlrd so‘mga oshirilgan holda 59 trln 901 mlrd so‘m, Qishloq xo‘jaligi vazirligiga ajratilgan mablag‘larning cheklangan (1,8 trln so‘m) miqdori 222,6 mlrd so‘mga oshirilib, 2 trln 21 mlrd so‘m miqdorida belgilangan yoki 12,4 foizga ko‘paygan. Shundan, maktabgacha ta’lim va umumta’lim maktablarini qurish va jihozlash uchun qo‘shimcha 191,7 mlrd so‘m ajratilgan. Davlat maqsadli jamg‘armalariga davlat budjetidan ajratilayotgan transfertlarni 4,1 trln so‘mga va ularning xarajatlarini 7,7 trln so‘mga oshirish ko‘zda tutilgan.

Senator tomonidan qo‘shimcha xarajatlarning qariyb 26 trln so‘mga teng yo‘nalishlari aytilgan bo‘lsa-da, qolgan bir qismi umumlashtirilgan shaklda taqdim etildi. Ya’ni 15 trln so‘m nimaga ishlatilganiga aniqlik kiritilmadi.