Rasmiylar nima demoqchi edi? So‘z erkinligi bo‘yicha tadbirdan maxsus reportaj

25 noyabr kuni Kun.uz’da AOKA rahbari Asadjon Xodjayev tahririyatni gaz-svet muammosini yozgani uchun ogohlantirgani haqida xabar e'lon qilindi. Shundan keyin turdosh ogohlantirishni boshqa internet nashrlari ham olganini ma'lum qildi.

 O‘zbekistondagi xorijiy diplomatlar, xususan Buyuk Britaniya, AQSh va Germaniya elchilari, BMTning O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari AOKAning taqdimnomalaridan taajjubini izhor etdi. Demak, harakatlarga qandaydir jo‘yali izoh zarur edi. Mana shu jo‘yali izohni tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov davra suhbatida o‘qib eshittirgandek tuyuldi.

«O‘zbekistonda xalq manfaatlari hamma narsadan ustundir. Bu tamoyil prezident Shavkat Miromonovich Mirziyoyev aniq ta'kidlaganidek, har qanday sharoitda, shu jumladan, favqulodda vaziyatlarda ham qat'iy amal qiladi.

Ammo bu muammoning, ya'ni xavfsizlik va inson huquqlarining nisbati va bog‘liqligining yana bir tomoni bor. Fuqarolik jamiyati va demokratik institutlar inson huquqlari, jumladan, so‘z erkinligini  amalda ro‘yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Biroq ushbu demokratik qadriyatlar barqarorlik asoslariga putur yetkazish, jamoat tartibini, amaldagi qonunlarni buzish uchun bahona va imkoniyatga aylanib qolmasligi kerak. Nima demoqchiman, masalan so‘nggi paytlarda ayrim demokratik davlatlarda ham ommaviy kayfiyatning keskinlashuvi natijasida huquqiy tartibning buzilishi, tartibsizliklar, o‘t qo‘yish va odamlarning qurbon bo‘lishiga guvoh bo‘lyapmiz. O‘zingizga yaxshi ma'lumki, ushbu qonunbuzarliklarning barchasi demokratik huquq va erkinliklarning suiiste'mol qilinishi orqali sodir etilgan. Natijada biz tabiiy bir xulosaga keldik: mamlakatning barqarorligi, xavfsizligi va demokratik rivojlanishi faqat davlat  hamda jamiyatning yaqin va konstruktiv hamkorligi sharoitidagina ta'minlanishi mumkin», — dedi O‘zbekiston Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov.

Tadbirda AOKA mustaqil internet nashrlarga yuborgan taqdimnomalari tilga olinmadi, lekin Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti vakili Jon Makgregor O‘zbekistonning so‘z erkinligini ta'minlash borasidagi bir qator mas'uliyatini eslatdi.

«Bilamizki, u (prezident Shavkat Mirziyoyev – tahr.) aniq gapirgandi: O‘zbekiston xalqaro huquq, xususan YeXHT oldidagi majburiyatlarini zimmasiga olishi lozim. U so‘z erkinligi qanday bo‘lishi haqida juda aniq gapirgandi. Natija qanday bo‘ldi?

Aytishim mumkinki, o‘tgan to‘rt yilda o‘z ko‘zlarim bilan katta o‘zgarishni kuzatdim. U bloger va jurnalistlarni qanchalik qo‘llab-quvvatladi, to‘rt yil oldingi holatni kimdir eslay oladimi? Qanchalik o‘zgarayotganini sezyapsizmi? Prezidentning O‘zbekistonga tashrif buyurgan blogerlar va inflyuyenserlar orasida suratga tushganini eslaysizmi? Shu o‘rinda ta'kidlamoqchimanki, ko‘p ishlarni hamkorlikda davom ettiramiz», — dedi janob Makgregor.

Jon Makgregor so‘zlarini qo‘llab-quvvatlagan BMT vakolatxonasi rahbari Helen Frayzer xonim ham O‘zbekistonning xalqaro hamjamiyat oldidagi majburiyatini eslatdi.

«2018 yili O‘zbekiston hukumati BMT Inson huquqlari kengashining inson huquqlari sohasiga oid 201ta tavsiyasini qabul qildi. Bu tavsiyalarda mamlakatdagi inson huquqlari bilan bog‘liq holat tavsiflangandi. Shundan, qariyb 30tasi so‘z erkinligini ta'minlash va jurnalistik faoliyatni himoya qilish borasida edi. Joriy yil may oyida kengash 5-davriy hisobotida ko‘tarilgan masalalar yuzasidan O‘zbekistonga tegishli xulosasini e'lon qildi.

Kengash Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi paktning 19-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston hukumati fuqarolarning so‘z erkinligini kafolatlashi, xususan onlayn fikr bildirish huquqini ta'minlashi zarurligini ta'kidlagan. O‘zbekiston mustaqil jurnalist, tanqidchi va huquqbonlar, boshqa barcha faollarni zo‘ravonlik, faoliyatiga to‘sqinlik qilinishidan samarali himoya qilishni ta'minlashi lozim», — deya qayd etdi u.

Davra suhbatida so‘z olgan Adliya vaziri O‘zbekiston sharoitida huquqning cheklovlari haqida kamroq gapirish tarafdori ekanini bildirib, OAV bilan muammo tug‘ilsa buni sud orqali hal etish eng maqbul yechim ekanini aytdi.

«Bugungi O‘zbekiston sharoitida cheklovlar haqida kamroq gapirishimiz kerak, deb o‘ylayman. Chunki cheklashga juda ustamiz. Shu paytgacha buni juda ham zo‘r uddalaganmiz. O‘ylaymanki, bugungi kunda huquqni ta'minlash to‘g‘risida ko‘proq gapirishimiz kerak. Chunki blogerlar ham, nodavlat televideniye ham aytyapti, hamma tayyormas deyishyapti. U yoki bu davlat organida yagona yondashuv yo‘q deyilyapti.

Mana shularni shakllantirsak, ularning mas'uliyatini oshirsak, bu yerdagi dialog yaqinlashadi, muloqot, bir-birini tushunish yana ham yaxshilanadi deb o‘ylayman. Aynan mana shu yo‘nalishda ishlashimiz kerak.

Bu yerda juda chigal munosabatlar shakllangan. Chunki so‘z erkinligi kimningdir boshqaruv erkinligiga daxl qilgani uchun davlatning bu yerdagi asosiy vazifasi – o‘ylaymanki, bu yerda boshqaruvni yo‘lga qo‘yish kerak. Bu tizimda bo‘layotgan munosabatlarni tartibga soladigan infratuzilmasi bo‘lishi kerak. Davlatning aralashish prinsiplari, mexanizmlari aniq belgilangan bo‘lishi kerak. Bu qonun darajasida bo‘lishi kerak.

Ommaviy axborot vositalari va qonunchilik o‘rtasida qandaydir muammoli masala tug‘ilsa, sudga borilishi kerak. Afsuski, bizda sudga beribdi deyilsa, juda katta voqelikka aylanib ketyapti. Aslida biz bunga ko‘nikishimiz kerak, bu normal jarayon», — dedi Ruslanbek Davletov.

Senator Sodiq Safoyevga ko‘ra, jurnalistlarning tanqidiy faoliyati taraqqiyot uchun muhim omil sifatida shakllanmoqda. O‘rtada informatsion vakuum bo‘lishi kerak emas.

«Ularning tanqidiy faoliyati O‘zbekiston taraqqiyoti uchun muhim omil sifatida shakllanib bormoqda. Bu yerda muammolar ko‘p.

Asosiy muammo – bizda informatsion vakuum, bo‘shliq bo‘lishi kerak emas. Agar vakuum paydo bo‘lsa, u albatta noprofessional, qandaydir noto‘g‘ri manbalardan to‘ldirilishi mumkin. Har bir vazirlik, har bir hokimiyat organida ta'sis etilgan matbuot kotibiyatlarining faoliyati batamom o‘zgarishi kerak. Ular jurnalistlarga do‘st sifatida qarab, ularga axborotni berishni o‘z burchi deb bilishi kerak», — dedi Senat raisining birinchi o‘rinbosari Sodiq Safoyev.

Davrada eng ko‘p e'tibor bilan kuzatilgan AOKA rahbari Asadjon Xodjayev ham bloger va jurnalistlar himoyasida turib, nutq qildi.

« Biz ba'zida OAV vakillari va blogerlar bunda aybdor degan gaplarni eshitamiz, yo‘q, bu yerda davlat boshqaruvi organlari jurnalistlar bilan muloqotga tayyor emas. Agar davlat organlari tezkorlik bilan javob qaytarsa, asossiz ma'lumotlar, fikrlar bildirilishiga o‘rin qolmaydi.

Shuning uchun biz doimiy ravishda davlat organlari ochiqligini ta'minlash borasida muloqotni kuchaytirishimiz kerak deb bilamiz. Bundan tashqari joylarda, hududlarda bloger va OAV vakillari mahalliy hokimlik organlari bilan muloqotga qiynalishadi. Bu yerdagi qiyinchilikni ko‘rib, doimiy ravishda matbuot tadbirlarini o‘tkazish rejasi viloyat kesimida ham bo‘lishi kerak, degan xulosaga keldik», — deydi u.

Davra suhbatida jurnalistlarni qiziqtirgan savollarga mutasaddilar munosabat qildi. Shunga qaramay, erishilgan yutuqlarni sanash va kelgusida so‘z erkinligini mustahkamlashdek siyosiy iroda haligacha mavjud ekanini tasdiqlash bilan o‘tgan tadbirda savol-javoblar uchun ko‘p vaqt qolmagandi. Buni tadbirdan so‘ng, Kun.uz bilan suhbatlashgan Buyuk Britaniyaning O‘zbekistondagi elchisi ham tasdiqladi. Jurnalistlar bilan ochiq savol-javob keyinga qoldi.

Xulosa o‘rnida, senator Safoyevning  quyidagi so‘zlari ko‘p narsani oydin anglashga yordam beradi, deb o‘ylaymiz:

«Albatta, hozir davlat organlarida eskicha fikr yuritish inersiyasi bor. Tazyiq o‘tkazishga harakatlar... Bilasizmi, achchiq dorini hamma ham yaxshi ko‘rmaydi, hamma ham bemalol yutavermaydi. Og‘irmi, yengilmi, biz bu borada chekinishga haqqimiz yo‘q. Bir xillar aytadi: mana blogerlar quturib ketdi, bosar-tusarini bilmay qoldi. Bunday yondashuvlardan eski andozalar hidi keladi. Agar biz taraqqiyotni istasak, biz erkin fikr yuritish va fikrlar xilma-xilligini ta'minlash uchun imkoniyatlarni yaratishimiz kerak. Muloqot shuning uchun kerak».

Alisher Ro‘zioxunov tayyorladi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Otaxon Yusupov.