Трамп божларининг Ўзбекистонга таъсири кўпроқ билвосита характерга эга бўлади — экспертлар

Иқтисодчиларнинг айтишича, бож сиёсати АҚШнинг ҳам зарарига ўйнайди, Ўзбек-америка товар айланмасига тўғридан тўғри жиддий путур етиши кутилмаяпти, оқибатлар кўпроқ билвосита характерга эга бўлади.

АҚШ президентига кўра, оширилган божлар америкаликларни бой қилиши керак. Лекин таҳлилчилар иқтисодий рецессиядан хавотирда. Трампнинг янги тарифлари АҚШ иқтисодиётига аниқ салбий таъсир ўтказади, дейди халқаро савдо бўйича эксперт Валижон Тўрақулов.

“Ушбу тарифлар АҚШнинг ўртача бож ставкасини 2,3 фоиздан 18 фоизгача ошириши мумкин. Бу эса бозор беқарорлиги, инфляция ва иқтисодий ўсишнинг секинлашувига олиб келади. S&P 500 индекси 8,4 фоизга пасайган, 2025 йилда эса ЯИМнинг ўсиши 1 фоизга тушиши ва ишсизлик даражаси 4,5 фоизга ошиши прогноз қилинмоқда. Бу ҳолат 2018 йиллардаги Хитой билан савдо уруши даврида ҳам кузатилган эди. Ўшанда АҚШ 300 минг иш ўрнини йўқотган, ЯИМ эса 0,3 фоизга камайган. Худди шундай ҳолат эса 1930 йилда ҳам содир бўлиб, “Буюк депрессия” АҚШ иқтисодини тиз чўктирган эди”, – дейди Валижон Тўрақулов.

2024 йилда Ўзбекистоннинг АҚШ билан ташқи савдо айланмаси 882 млн долларни ташкил этган, бу 2023 йилгидан 15,2 фоизга кўп дегани. Бунда АҚШга экспорт 314,7 млн доллар бўлиб, мамлакат умумий экспортининг 1,2 фоизини ташкил қилади. Демак, Трампнинг кеча жорий этган янги тарифлари Ўзбекистонга тўғридан тўғри таъсир қилмайди. Чунки АҚШ Ўзбекистоннинг йирик савдо ҳамкори эмас, деб ёзади иқтисодчи Миркомил Холбоев.

“АҚШга экспортимизнинг асосий қисмини хизматлар ташкил қилади. Хусусан, 2024 йилда товарлар экспорти 44,4 млн долларни ташкил этган. Яъни экспортимизнинг 86 фоизи хизматлар ҳиссасига тўғри келади. Ана шу хизматлар экспорти эса божга тортилмайди. Бошқача айтганда, АҚШга экспортимизнинг 86 фоизи аллақачон кеча эълон қилинган тарифлардан ташқарида. Қолган 14 фоиз экспортимиз эса қўшимча 10 фоизлик тарифларга тортилади.

Умуман олганда, тарифларнинг мамлакатимиз иқтисодиётига тўғридан тўғри таъсири жудаям кичик. Чунки биринчидан, АҚШ экспортимизда йирик савдо ҳамкоримиз ҳисобланмайди. Иккинчидан, жорий қилинган божлар экспорт товарларимизнинг асосий қисмига таъсир қилмайди”, дейди Миркомил Холбоев.

Халқаро савдо бўйича эксперт Тўрақуловнинг қўшимча қилишича, бож экспортимизга унча таъсир қилмаса ҳам, маҳсулотларнинг АҚШ бозоридаги рақобатбардошлилигини туширади.

“Ўзбекистон АҚШга асосан тўқимачилик маҳсулотлари, пахта толаси ва мевалар экспорт қилади. Агар АҚШ ушбу маҳсулотларга 10 фоиз бож жорий этса, уларнинг АҚШ бозоридаги рақобатбардошлилиги пасаяди, экспортнинг камайишига сабаб бўлиши мумкин. Бу эса ўз навбатида Ўзбекистон иқтисодиётига салбий таъсир қилиш эҳтимоли ҳам йўқ эмас. Аммо Ўзбекистоннинг АҚШ билан савдоси ҳажми нисбатан кичик бўлгани боис, умумий иқтисодий таъсир ҳам чекланган бўлади. Мен кўпроқ бу бож сиёсатининг таъсири бевосита эмас, балки глобал инфляция ҳамда бозор кутилмаларининг бузилиши орқали билвосита юз беради деб ишонаман”, дейди у.

Ўзбекистон маҳсулотларига 10 фоизлик божнинг икки томони бор: иқтисодий томондан зарар катта бўлмайди, аммо экспорт товарлари нархи ошиши аниқ. Бу эса америка бозорида ўзбек маҳсулотларининг ўрнига путур етказиши мумкин, дейди молия бўйича эксперт Тамилла Қурбонова.

“АҚШ билан савдомиз улуши катта эмас, лекин бу давлатга маҳсулот сотадиган экспортёрлар ўзи учун бошқа бозорни излашни бошлаши керак. Иккинчи йўли эса маҳсулот таннархини тушириш. Бу нарх кўтарилишининг олдини олади. Албатта, экспортчилар зарар кўради, аммо жиддий эмас.

Сиёсий томондан қаралса ҳам божлар, албатта, яхши қабул қилинмайди. Бироқ бу бутун дунё давлатлари, кимсасиз оролдан келувчи маҳсулотлар учун ҳам бирдек эълон қилингани ҳисобга олинса, Вашингтон–Тошкент мулоқоти ҳолатга салбий таъсир қилмаса керак. Умумий маънода эса, Трампнинг бож сиёсатига муносабат, албатта, ёмон бўлади, буни ҳеч ким хурсандчилик билан қабул қилмайди”, дейди Тамилла Қурбонова.

Тарифларнинг деярли барча давлатларга ўрнатилгани яқин келажакда ўзининг салбий таъсирини ўтказмасдан қолмайди. Масалан, Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкори ҳисобланган Хитой ва бошқа шу қатордаги давлатларда иқтисодий ўсиш секинлашади. Ўсишнинг секинлашуви табиийки, товарларга бўлган талабни пасайтиради.

“Ўзи шундоқ ҳам экспортимиз пасайиши давом этаётган Хитой, Туркия, Қирғизистон, Тожикистон ҳамкорларимизга яна товар ва хизматларнинг сотилиши камайиши мумкин. Аммо ноаниқликлар шароитида асосий экспорт товаримиз бўлган олтиннинг нархи янги тарихий максимумларга етиши кутилмоқда”, дейди иқтисодчи Миркомил Холбоев.

Божлар глобал равишда савдо фаоллигини ҳам туширади, бу эса импорт товарларининг арзонроқ кириб келишига олиб келиши мумкин. Бир жиҳатдан, ҳозирги ҳолат монетар сиёсат учун яхши шарт-шароитларни яратса, бошқа томондан ишлаб чиқарувчилар учун кутилмаган рақобат муҳити яралиши мумкин.

Экспертлар фикрича, салбий таъсир асосан ривожланаётган Осиё давлатларига бўлиб, марказий банклар инфляциянинг ошиши ва иқтисодий ўсишнинг секинлашуви билан боғлиқ муаммоларга дуч келиши мумкин.

“Энг ёмон нарса шуки, бу бож сиёсатининг таъсирлари Трамп бошқарувининг тугаши билан тўхтамаслиги, узоқ йилларга чўзилиши мумкин. Янги келган ҳукумат ўзидан олдинги ҳукумат жорий этган божларни бекор қилмаслиги ёки камайтирмаслиги эҳтимолдан холи эмас”, дейди Валижон Тўрақулов.

Шоҳрух Мажидзода тайёрлади.